Wady wzroku

Gałka oczna swoją budową przypomina skomplikowany przyrząd optyczny, pozwalający w sposób doskonały odwzorować otaczający nas świat. Każde zaburzenie funkcjonowania precyzyjnej kamery, jaką niewątpliwie jest oko, wiąże się z upośledzeniem widzenia.
Przedni odcinek oka tworzą: przezroczysta rogówka, znajdująca się za nią tęczówka wraz ze źrenicą oraz soczewka. Przestrzeń pomiędzy tymi strukturami wypełnia ciecz wodnista. Soczewka jest kulistą strukturą zawieszoną na cienkich, elastycznych włókienkach, rozpiętych między nią a ciałem rzęskowym. Za przeponą tęczówkowo-soczewkową zlokalizowana jest komora ciała szklistego oraz siatkówka – wysoce światłoczuła błona. Ta struktura anatomiczna gałki ocznej składa się z fotoreceptorów (czopków/pręcików) oraz z neuronów. Czopki, najgęściej zgrupowane w dołeczku plamki, odpowiedzialne są za widzenie dzienne oraz widzenie barw. Pręciki natomiast, występujące poza obszarem dołeczka, odgrywają kluczową rolę w widzeniu nocnym.
Układ optyczny oka tworzą: rogówka, ciecz wodnista, źrenica, soczewka, ciało szkliste oraz siatkówka. W warunkach fizjologicznych, przy „wyłączonej” akomodacji, wpadające do gałki ocznej równoległe promienie świetlne ulegają załamaniu podczas przenikania przez rogówkę, soczewkę oraz ciało szkliste, by ostatecznie ulec zogniskowaniu na siatkówce. Następnie, pobudzone fotoreceptory (pręciki/czopki) przekazują uzyskany obraz do mózgu drogą nerwu wzrokowego. Dopiero w ośrodku wzrokowym następuje zamiana impulsów nerwowych na wrażenia wzrokowe oraz ich wnikliwa analiza. Dla dalszej „obróbki” uzyskanych tą drogą informacji niezwykle istotna jest jakość obrazu. Dlatego też każde zaburzenie funkcjonowania precyzyjnej kamery, jaką niewątpliwie jest oko, wiąże się z upośledzeniem widzenia.
Badanie ostrości wzroku powinno być przeprowadzane rutynowo podczas każdej wizyty u lekarza okulisty. Jakiekolwiek zaburzenia widzenia zgłaszane przez pacjenta lub wykryte podczas badania mogą bowiem świadczyć o istniejących schorzeniach gałki ocznej. Badanie ostrości wzroku wykonuje się osobno dla każdego oka, do dali oraz do bliży.
Określenie ostrości wzroku do dali polega na odczytywaniu optotypów (najczęściej liter lub cyfr) ze specjalnych tablic (tzw. tablic Snellena), usytuowanych w odległości 5 metrów od badanego. Znaki są zazwyczaj ułożone w 10 rzędów. Każdy kolejny rząd utworzony jest z mniejszych optotypów. Pacjent potrafiący bezbłędnie odczytać najmniejsze znaki (dolny/10 rząd) ma pełną ostrość wzroku.
Badanie ostrości wzroku do bliży polega na czytaniu specjalnych tablic, usytuowanych w odległości około 30 cm od pacjenta.
Po stwierdzeniu niepełnej ostrości wzroku, okulista dobiera odpowiednią korekcję okularową. Wykorzystuje w tym celu kasetę szkieł próbnych oraz specjalne oprawki okularowe. Przy złożonych wadach wzroku jest to jednak trudne i czasochłonne. Wówczas pomocne staje się określenie orientacyjnej refrakcji oka za pomocą refraktometrii komputerowej lub rzadziej wykorzystywanej (głównie u dzieci) skiaskopii. Należy pamiętać, iż tzw. „komputerowe badanie ostrości wzroku” nie może być podstawą do wypisania recepty okularowej. Każdorazowo okulista powinien zweryfikować uzyskany wynik z wykorzystaniem kasety szkieł próbnych/foroptera.

Krótkowzroczność (myopia)

Osoby obarczone myopią doskonale widzą przedmioty znajdujące się w bardzo bliskiej odległości od oka, natomiast obiekty położone dalej są postrzegane jako rozmyte. Ostrość wzroku ulega także pogorszeniu w warunkach gorszego oświetlenia (noc/zmierzch). Cechą charakterystyczną osób krótkowzrocznych jest mrużenie oczu przy patrzeniu w dal oraz maksymalne przybliżanie tekstu do twarzy podczas pisania/czytania.
U pacjentów z tą wadą refrakcji równoległe promienie świetlne wpadające do oka ulegają zogniskowaniu przed siatkówką. Krótkowzroczność jest najczęściej uwarunkowana genetycznie i wynika ze zbyt długiej osi przednio-tylnej gałki ocznej (tzw. krótkowzroczność osiowa). Rzadziej myopia wynika ze zbyt kulistego kształtu soczewki lub rogówki w stosunku do długości gałki ocznej. W obu przypadkach promienie świetlne, przechodzące przez te struktury anatomiczne oka, są załamywane zbyt silnie. Zazwyczaj wraz z zakończeniem wzrostu oka (około 20-21 roku życia) wartość wady ulega stabilizacji.
Najintensywniejsze narastanie krótkowzroczności ma miejsce w okresie dojrzewania, stąd występujące wówczas pogorszenie ostrości wzroku jest często błędnie kojarzone ze zbyt intensywną pracą „do bliży” (tzw. krótkowzroczność szkolna). Z reguły im wcześniej pojawia się krótkowzroczność, tym większa jest jej wartość końcowa.
Krótkowzroczność pojawiająca się u osób dorosłych może wynikać z rozwoju zaćmy bądź cukrzycy.
Niewątpliwie dla osób krótkowzrocznych najistotniejsze jest pełne wyrównanie myopii korekcją (okulary/soczewki). Do korekcji myopi wykorzystywane są soczewki rozpraszające (minusowe). Zaniechanie noszenia okularów prowadzi do trwałego uszkodzenia wzroku szczególnie u dzieci. Istotne jest również zapewnienie odpowiedniego oświetlenia do czytania.
Osoby obarczone krótkowzrocznością osiową (zazwyczaj poniżej -6,0 D) są narażone na rozwój zmian degeneracyjnych siatkówki, predysponujących do jej odwarstwienia (stan zagrażający trwałą utratą wzroku). Dlatego też konieczna jest u nich regularna kontrola okulistyczna ze szczegółową oceną stanu dna oka (badanie w tzw. trójlustrze Goldmanna przy maksymalnie rozszerzonej źrenicy).

Nadwzroczność (hypermetropia, hyperopia)

W tym typie wady wzroku, wpadające do oka równoległe promienie świetlne ogniskowane są za siatkówką. Tym samym uzyskiwany na siatkówce obraz jest nieostry. Najczęściej występuje tzw. nadwzroczność osiowa – gałka oczna jest zbyt krótka w stosunku do siły łamiącej soczewki i rogówki. Rzadziej wada ta wiąże się ze zbyt płaską soczewką lub rogówką (o mniejszej sile łamiącej). U małych dzieci występuje tzw. nadwzroczność fizjologiczna, wynikająca ze zbyt małej gałki ocznej – z wiekiem oko rośnie i wada zanika. Młode osoby (poniżej 25 roku życia) z nadwzrocznością mogą zachowywać pełną ostrość wzroku do dali i bliży – gałka oczna ma bowiem zdolność kompensacji wady akomodacją.
Akomodacja to zdolność układu optycznego oka do zmiany mocy łamiącej soczewki, tak by mogły być ostro postrzegane przedmioty znajdujące się zarówno w bliskiej jak i dalszej odległości. Proces ten odbywa się poprzez zmianę kształtu soczewki, która staje się mniej lub bardziej kulista. Wraz z wiekiem soczewka traci swoją elastyczność, a tym samym zanika zdolność akomodacji. Już w wieku około 25 lat akomodacja jest zazwyczaj niewystarczająca, by ukryć istniejącą nadwzroczność. Niepokojące objawy, które mogą wskazywać na istnienie nadwzroczności ukrytej, to bóle głowy i oczu, kłopoty z koncentracją, przejściowe zamglenie widzenia – zarówno przy patrzeniu w dal jak i do bliży. Należy wówczas wykonać badanie ostrości wzroku po farmakologicznym zniesieniu akomodacji (krople – Atropina, Tropicamid). W doborze korekcji okularowej (szkła skupiające, plusowe) powinien być brany pod uwagę wiek osoby obarczonej wadą (jest to szczególnie istotne w przypadku dzieci).
Osoby 40-45 letnie zazwyczaj stopniowo i niemal doszczętnie tracą zdolność akomodacji. Konsekwencją jest pogorszenie ostrości wzroku przy patrzeniu do bliży. Jest to tzw. starczowzroczność (presbyopia). Cechą charakterystyczną pacjentów z tą wadą wzroku jest odsuwanie czytanego tekstu coraz dalej. Często objawowi temu towarzyszą zaburzenia koncentracji, szybkie „męczenie się oczu”, a także bóle głowy. Pełną ostrość wzroku do bliży pozwala odzyskać korekcja soczewkami skupiającymi (plusowymi).

Niezborność (astygmatyzm)

Astygmatyzm jest wadą wzroku, wynikającą z nieprawidłowych krzywizn powierzchni rogówki (najczęściej) i/lub soczewki. Jeżeli promień krzywizny rogówki oka w płaszczyznach pionowej i poziomej jest różny, to promienie świetlne padające na różne części rogówki ulegają załamaniu w różnym stopniu. Powoduje to, że obraz widziany przez pacjenta jest nieostry.
Astygmatyzm jest najczęściej wrodzony lub pourazowy. Ze względu na miejsce powstawania obrazu, rozróżniamy kilka rodzajów niezborności. Jeśli obraz powstaje przed siatkówką, mamy do czynienia z niezbornością krótkowzroczną, a jeśli za nią – jest to niezborność nadwzroczna. Często występuje tzw. niezborność złożona – obok astygmatyzmu stwierdzana jest nadwzroczność lub krótkowzroczność sferyczna. Dla okulistów – szczególnie przy doborze korekcji okularowej/soczewek kontaktowych – istotna jest oś, w której promienie świetlne są wadliwie załamywane.
Astygmatyzm występuje niezależnie od wieku. Szczególnie ważne jest wczesne wykrycie tej wady u małych dzieci, bowiem prawidłową ostrość wzroku pozwala uzyskać jedynie odpowiednio szybkie jej skorygowanie (przed 3 rokiem życia).
Osoby obarczone niezbornością uskarżają się na zamglone widzenie – zarówno do dali jak i do bliży. Wynika to z ciągle zmieniającej się akomodacji – próby osiągnięcia ostrego widzenia w obu osiach. Pacjenci zgłaszają wówczas nieostre widzenie (często mrużą oczy), bóle głowy oraz „przemęczenie” oczu.
Do korekcji astygmatyzmu wykorzystywane są szkła okularowe cylindryczne lub soczewki kontaktowe toryczne.

Aktualizacja: 2017-01-10
dr n. med. Joanna Adamiec-Mroczek, specjalista chorób oczu; Katedra i Klinika Okulistyki Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować