Zaćma (cataracta)

Zaćma polega na całkowitym lub częściowym zmętnieniu pierwotnie przejrzystej soczewki oka. Proces mętnienia przebiega powoli i początkowo jest całkowicie niezauważalny dla pacjenta. Jednak wraz z narastaniem zmian zaćmowych, ostrość wzroku ulega znacznemu pogorszeniu. Pomimo często bardzo znacznego upośledzenia widzenia, zaćma jest stanem w pełni odwracalnym (przy pomocy zabiegu chirurgicznego).
Powstawanie zaćmy zazwyczaj bezpośrednio związane jest z wiekiem (tzw. zaćma starcza) – na twarzy pojawiają się zmarszczki, a ostrość wzroku spowodowana zmianami w soczewce ulega stopniowemu pogorszeniu. Ta najpopularniejsza forma zaćmy z reguły ujawnia się około 50-60 roku życia, ale może pojawić się już po 40 roku życia. Pacjent zgłasza wówczas nieostre, „matowe” widzenie, uskarża się na obecność „przesłony” przed okiem, postrzegany obraz jest rozmyty, a kolory mniej intensywne. O rozwoju zaćmy świadczy również konieczność zmiany okularów. Ze względu na fakt, iż bardzo często pojawia się krótkowzroczność (szczególnie w zaćmie jądrowej, gdzie zmętnienia zlokalizowane są w centralnej części soczewki), okulary do czytania mogą się nagle okazać całkowicie zbyteczne. Pacjenci, u których rozwinęła się zaćma korowa (zmętnieniu początkowo ulega głównie obwodowa część soczewki), często zgłaszają podwójne jednooczne widzenie, spowodowane różnicami współczynnika załamania promieni świetlnych. W innym typie zaćmy starczej – tzw. zaćmie podtorebkowej tylnej, zmętnienie jest zlokalizowane pod torebką soczewki, w osi widzenia, i od początku bardzo istotnie upośledza ostrość wzroku (szczególnie przy patrzeniu z bliska). Ten rodzaj zaćmy, ze względu na silne rozpraszanie światła, nie sprzyja również prowadzeniu samochodu nocą.
W zaawansowanym stadium zmętnienia soczewki (tzw. zaćma całkowita, inaczej – dojrzała) ostrość wzroku może być bardzo niska – pacjent postrzega jedynie ruchy ręki przed okiem – zawsze jednak zachowane jest światłopoczucie z lokalizacją.
Należy zaznaczyć, iż tempo rozwoju zaćmy oraz objawy jej towarzyszące są cechą indywidualną, często uwarunkowaną genetycznie.
Obok zaćmy starczej, mętnienie soczewki można stwierdzić w przebiegu niektórych schorzeń ogólnych, takich jak cukrzyca (u dzieci i młodzieży) czy też tężyczka. Rozwój zaćmy starczej u pacjentów z cukrzycą typu 2 przebiega znacznie szybciej w porównaniu z osobami zdrowymi.
Także choroby gałki ocznej powodujące zaburzenia metabolizmu soczewki wskutek przenikania do jej wnętrza toksycznych produktów prowadzą do rozwoju zaćmy. Nie bez znaczenia jest również długotrwała sterydoterapia miejscowa/ogólna (tzw. zaćma posteroidowa). Modyfikacja przyjmowanych dawek leków, bądź całkowite zaprzestanie zażywania tego typu preparatów, może spowodować zahamowanie lub nawet wycofanie się powstałych zmętnień. Inne substancje lecznicze indukujące rozwój zaćmy toksycznej to amiodaron, ergotamina, dwunitrofenol, chlorpromazyna, związki azotowe, nafatalen i tal.
Przenikające urazy mechaniczne, wstrząśnienia, porażenie prądem elektrycznym, a także promieniowanie mikrofalowe, podczerwone i jonizujące mogą prowadzić do rozwoju tzw. zaćmy pourazowej.
Rozpoznanie zaćmy nie wymaga skomplikowanych badań – wystarczy badanie przedniego odcinka gałki ocznej w lampie szczelinowej. Pozwala ono na ocenę stopnia i rodzaju zmętnienia soczewki. Korzystne jest również przeprowadzenie badania dna oka, które pozwala wykluczyć obecność zmian powodujących nieodwracalne obniżenie ostrości wzroku (np. zmiany zwyrodnieniowe plamki, zanik nerwu wzrokowego, odwarstwienie siatkówki).
Obecnie nie ma skutecznego leczenia zachowawczego zaćmy. Przyjmowanie preparatów przeciwzaćmowych może jedynie w niewielkim stopniu zapobiegać progresji zmian. Stąd też leczeniem z wyboru jest zabieg chirurgiczny, na który pacjent zgłasza się, gdy ostrość wzroku jest niewystarczająca do codziennego funkcjonowania. Jest to więc decyzja indywidualna i zależna od aktywności zawodowej oraz trybu życia osoby z zaćmą. Wyjątkiem jest zaćma pęczniająca, kiedy to w wyniku pęcznienia włókien soczewki, zwiększa ona znacznie swoją objętość, powoduje przesunięcie tęczówki i wtórnie indukuje wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego (jaskra wtórna), oraz zaćma przejrzała, w której przenikający z wnętrza soczewki materiał indukuje stan zapalny gałki ocznej. W tych dwóch przypadkach konieczny jest natychmiastowy zabieg chirurgiczny.
Operacje przeprowadzane są zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym (zastrzyki okołogałkowe, krople, żele) i rzadko trwają dłużej niż 30 minut. Zabieg można przeprowadzić w trybie ambulatoryjnym lub podczas hospitalizacji (pobyt w szpitalu zazwyczaj trwa nie dłużej niż 2-4 dni).
Współcześnie usunięcie zaćmy polega na wymianie zmętniałej soczewki na przejrzystą, sztuczną, z zachowaniem nienaruszonej tylnej torebki soczewki wraz z jej częścią równikową. Obecnie najczęściej stosuje się metodę fakoemulsyfikacji zaćmy. Jest to metoda, w której do rozdrobnienia zmętniałej soczewki wykorzystuje się ultradźwięki, a konieczne do przeprowadzenia operacji rany rogówki są tak niewielkie, że nie wymagają zakładania zabezpieczających szwów rogówkowych. Tym samym pacjent nie jest narażony na niebezpieczeństwo powstania astygmatyzmu pooperacyjnego. Na miejsce usuniętej soczewki wprowadza się do zachowanej torebki sztuczną soczewkę wenątrzgałkową o mocy dostosowanej do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz do warunków anatomicznych gałki ocznej (moc łamiąca rogówki – określana w keratometrii oraz długość osiowa gałki ocznej – mierzona echograficznie w USG-A).
Rzadziej stosowaną metodą usuwania zmętniałej soczewki jest zewnątrztorebkowe usunięcie zaćmy metodą wypchnięcia jądra (ECCE). Obecnie ten typ zabiegu stosuje się jedynie w przypadku tzw. zaćm twardych. Wartości ultradźwięków potrzebnych do rozdrobienia tego typu zmętnień są bowiem zbyt wysokie i niebezpieczne dla rogówki. ECCE wiąże się z koniecznością wykonania dużego cięcia rogówkowego, założeniem licznych pojedynczych szwów rogówkowych, a tym samym – z powstaniem pooperacyjnego astygamtyzmu. Szwy usuwa się ambulatoryjnie w znieczuleniu kroplowym po upływie 2-3 miesięcy od zabiegu.
Moc wszczepianych soczewek obliczana jest zawsze w ten sam sposób. Jednakże, ze względu na niewielkie cięcie rogówkowe, w metodzie fakoemulsyfikacji wykorzystywane są soczewki zwijalne, które ulegają „rozłożeniu” dopiero po umieszczeniu ich w torebce soczewki. W ECCE nie ma potrzeby stosowania takich implantów i wszczepiane są zwykłe soczewki wewnątrzgałkowe. Materiał, z którego wykonane są wszczepy wewnątrzgałkowe niezwijalne, to PMMA (polimethylmetakrylat). Natomiast soczewki zwijalne są silikonowe lub hydrożelowe. Sztuczne wszczepy wewnątrzgałkowe nie mają zdolności akomodacji. Stąd też pacjenci po operacji potrzebują zazwyczaj okularów „do czytania”. Rzadziej moc optyczną wszczepu dobiera się w taki sposób, że pacjent doskonale widzi bez okularów z bliskiej odległości, a korekcji okularowej bądź soczewek kontaktowych używa przy patrzeniu „do dali”. Tak więc, moc soczewek możemy dostosowywać indywidualnie nie tylko do warunków anatomicznych gałki ocznej, ale również do przyzwyczajeń i potrzeb życia codziennego danej osoby.
Obecnie na rynku dostępne są również wszczepy wewnątrzgałkowe gwarantujące dobrą ostrość wzroku do bliży oraz dali (tzw. soczewki multifokalne). W przypadku wszczepienia tego typu soczewek nie ma zatem potrzeby stosowania korekcji okularowej. Wadą jest silny efekt olśnienia (szczególnie nocą) oraz zmniejszona kontrastowość obrazu.
U osób z astygmatyzmem można zdecydować się na wszczepienie soczewek niwelujących tę wadę refrakcji (tzw. soczewki wewnątrzgałkowe toryczne). Natomiast u pacjentów ze starczym zwyrodnieniem plamki (AMD) zalecane są wszczepy wewnątrzgałkowe z niebieskim filtrem.
U pacjentów, u których doszło do zwichnięcia/podwichnięcia soczewki lub śródoperacyjnego rozerwania tylnej torebki soczewki, wszczepy wewnątrzgałkowe umieszcza się w przedniej komorze (przestrzeń pomiędzy przeponą tęczówkowo-soczewkową a rogówką). Tego typu soczewki różnią się kształtem od wszczepów umieszczanych w tylnej torebce soczewki. Ze względu na lokalizację wszczepu w gałce ocznej, mogą one indukować jaskrę wtórną (poprzez zablokowanie kąta przesączania), oraz – uszkadzając śródbłonek – prowadzić do zmian zwyrodnieniowych rogówki.
Powikłania po zabiegu usunięcia zaćmy są bardzo rzadkie. Istnieje jednak ryzyko wzrostu ciśnienia wewnątrzagłkowego, wystąpienia krwotoku do wnętrza gałki ocznej, odwarstwienia siatkówki czy też powstania stanu zapalnego oka. Wiele miesięcy/lat po zabiegu usunięcia zaćmy może rozwinąć się tzw. zaćma wtórna, czyli zmętnienie tylnej torebki soczewki. Leczenie tego stanu polega na wytworzeniu otworu w zmienionej torebce podczas krótkiego i niebolesnego zabiegu laserowego (tzw. YAG-kapsulotomii).
Aktualizacja: 2017-01-10
dr n. med. Joanna Adamiec-Mroczek, specjalista chorób oczu; Katedra i Klinika Okulistyki Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować