Kiedy „ma ma” znaczy „mama”, cz. I – czyli jak powinna rozwijać się prawidłowa mowa dziecka przed ukończeniem pierwszego roku życia

Kiedy urodzi się nasz długo oczekiwany maluszek, zaczynamy z uwagą obserwować jego rozwój. Patrzymy, jak na naszych oczach z maleńkiego oseska staje się coraz mądrzejszym małym człowieczkiem. Cieszą nas pierwsze wydawane przez niego dźwięki i próby nawiązania kontaktu werbalnego. Z niecierpliwością czekamy na pierwsze wypowiedziane słowo („mama”, „tata”, a może „baba”). Często zastanawiamy się, czy rozwój mowy naszej pociechy przebiega prawidłowo.
Proces rozwoju mowy dziecka jest nierozerwalnie związany z biologiczną dojrzałością narządu mowy i psychiczną gotowością do mówienia. Każde dziecko rodzi się z ukształtowanym aparatem mowy, potencjalnie zdolnym do mówienia. Jednak sama czynność mówienia rodzi się z czasem i jest wynikiem rozwoju dziecka oraz jego społecznej adaptacji do otoczenia.
Długotrwały i niezwykle skomplikowany proces rozwoju mowy dziecka można podzielić na poszczególne etapy. Występują one u wszystkich zdrowych dzieci z prawidłowo rozwiniętym aparatem mowy i prawidłowo działającym słuchem. Przechodząc przez poszczególne etapy rozwoju mowy, dziecko ma możliwość skoordynowania działania aparatu artykulacyjnego, a samo mówienie rozwija się wraz z dojrzewaniem poszczególnych jego części.
W rozwoju mowy dziecka do ukończenia 1 roku życia możemy wyróżnić dwa okresy:
– okres przygotowawczy (od 3 do 9 miesiąca życia płodowego),
– okres melodii (od 0 do 1 roku życia).

Okres przygotowawczy (od 3 do 9 miesiąca życia płodowego)

Już około 3 miesiąca życia płodowego wykształca się narząd słuchu i struny głosowe. Czteromiesięczny płód zaczyna odczuwać rytm balansu podczas chodu matki, a siedmiomiesięczny – słyszy bicie jej serca. Pod koniec ciąży płód zaczyna żywo reagować na bodźce akustyczne. Rejestruje w pamięci zasłyszane melodie, głos matki – jego melodię i brzmienie. Ten okres jest niezwykle istotny, gdyż jakiekolwiek zaburzenia aparatu mownego czy uszkodzenia słuchu występujące na tym etapie mogą diametralnie zaważyć na dalszym rozwoju mowy dziecka.

Okres melodii (od 0 do 1 roku)

Krzyk. Pierwszym, niezwykle istotnym dźwiękiem, wydawanym przez dziecko tuż po urodzeniu, jest krzyk. Dziecko krzyczy, gdy jest głodne, coś go boli, jest po prostu zmęczone, a także – domagając się naszej uwagi. Początkowo trudno nam odczytać na podstawie płaczu, co dolega dziecku. Z czasem jednak krzyk zaczyna się różnicować, staje się bardziej lub mniej intensywny w zależności od sygnalizowanej potrzeby; często towarzyszą mu też gwałtowne ruchy całego ciała. Jest to odruch całkowicie bezwarunkowy. Trudno powiedzieć, że krzyk to mowa dziecka; jest on jednak niewątpliwie bardzo wyraźną formą porozumiewania się. Dodatkową korzyścią płynącą z krzyku jest fakt, że krzycząc dziecko ćwiczy aparat głosowy i oddechowy.
Głużenie. Około 2 – 3 miesiąca życia dziecko zaczyna głużyć. Ta aktywność głosowa pojawia się, gdy jest ono zadowolone i szczęśliwe, jest więc przejawem skrajnie odmiennych emocji niż krzyk. Charakteryzuje się wydawaniem bardzo specyficznych dźwięków. Są one zwykle wymawiane ustnie, co wiąże się z udziałem mięśni związanych ze ssaniem, lub gardłowo, co z kolei ma związek z pozycją leżącą. Na tym etapie rozwoju mowy dźwięki wydawane przez dziecko nie są podobne do tych zasłyszanych w otoczeniu; są całkowicie przypadkowe i nieświadome, zupełnie nie kontrolowane przez naszego maluszka. W tej fazie rozwoju dziecko czyni przygotowania do wydawania podstawowych dźwięków mowy, ćwiczy aparat artykulacyjny i oddechowy. W jego mózgu powstają pierwsze skojarzenia między wydawanymi dźwiękami a odpowiadającymi im ruchami aparatu artykulacyjnego.
Gaworzenie. Około połowy pierwszego roku życia, mniej więcej na przełomie 5 i 6 miesiąca, pojawia się nowa aktywność głosowa dziecka, zwana gaworzeniem. Dziecko zaczyna wypowiadać dźwięki świadomie, pod kontrolą słuchu, naśladując dźwięki otoczenia. Liczba dźwięków, które potrafi wymówić, oraz sama wyrazistość wymowy zwiększają się znacząco. Łącząc spółgłoski z samogłoskami wymawia sylaby „ga”, „ma”, „pa”, „ta”, a z czasem, w miarę ćwiczeń, łączy je w ciągi sylab, mogące sprawiać wrażenie wyrazów „ma-ma-ma-ma”. Najczęściej we współzawodnictwie rodziców, czy pierwszym „słowem” wypowiedzianym przez dziecko będzie „mama” czy „tata”, wygrywają mamy. Spowodowane jest to faktem, że dla większości dzieci głoska t, powstająca z aktywnym udziałem języka, jest dużo trudniejsza do wypowiedzenia niż m lub b, mówione tylko przy użyciu ust (szanse obu rodziców są wyrównane np. w języku angielskim, gdyż wyraz papa zawiera ustną głoskę p). Warto pamiętać, że dźwięki te – chociaż nie mają żadnego sensownego znaczenia – służą dalszej poprawie sprawności aparatu artykulacyjnego, połączonej z kontrolą słuchową (kształtują się powiązania słuchowo-artykulacyjne). Są też formą ćwiczeń w wydawaniu dźwięków dowolnych i znacząco przyspieszającą proces uczenia się mowy.
W ostatnim kwartale okresu melodii, od 8-9 miesiąca, dziecko zaczyna coraz więcej rozumieć i kojarzyć dźwięki mowy z przedmiotami. W odpowiedzi na zadane pytanie, np. „gdzie jest ...?” pokazuje niektóre części ciała, przedmioty i osoby, np. nos, oko, mamę. Może też wykonywać proste czynności, np. podawać określoną zabawkę, itp. W wyniku dalszego procesu rozwoju mowy, pod koniec pierwszego roku życia, słowo zaczyna nabierać dla dziecka znaczenia i u dobrze rozwijających się dzieci obserwuje się przejawy rozumienia a nawet próby wypowiadania kilku słów. Zasadniczy rozwój mowy czynnej następuje jednak dopiero w drugim roku życia.
W okresie melodii dziecko wymawia poprawnie tylko kilka głosek:
– samogłoski: a, e; czasem i,
– spółgłoski: m, b, n, t, d.
Jest to czas, w którym dziecko wychwytuje niepowtarzalną melodykę i rytm, właściwe ojczystemu językowi. Okres ten kończy się pełną gotowością do naśladowania mowy dorosłych.

mgr Izabela Wiatrowska, logopeda, ABC poprawnej wymowy (2008-07-01)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Okres przygotowawczy (od 3 do 9 miesiąca życia płodowego)Okres melodii (od 0 do 1 roku)