Zalecenia dietetyczne w profilaktyce i leczeniu otyłości

Otyłość jest stanem chorobowym charakteryzującym się nagromadzeniem tkanki tłuszczowej. Prowadzi do rozwoju wielu innych chorób, takich jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zawały i udary, nowotwory złośliwe oraz szereg innych. Powstaje w wyniku nieprawidłowej adaptacji organizmu do stylu życia, pracy i rozwoju cywilizacji.
Otyłość i nadwaga stanowi poważny problem zdrowotny i ekonomiczny na świecie i w Polsce. W ogólnopolskich badaniach stwierdzono, że nadwaga i otyłość występuje u około 50-60% populacji osób dorosłych.
Pobranie energii z pożywienia musi odpowiadać zapotrzebowaniu organizmu i być dostosowane do jego wydatku energetycznego. Zarówno niedobór energii, jak i jej nadmiar są niekorzystne dla zdrowia. Nadmiar dostarczonej energii w stosunku do zapotrzebowania organizmu, właściwego dla danego wieku, płci i aktywności fizycznej, może prowadzić do nadwagi lub otyłości.
Nadmierny przyrost liczby komórek tłuszczowych w okresie dzieciństwa może przyczyniać się do rozwoju otyłości w wieku dorosłym, gdyż zwiększenie liczby tych komórek jest procesem nieodwracalnym. Z tego powodu działania prewencyjne należy podejmować możliwie wcześnie, aby nie dopuścić do powikłań metabolicznych i narządowych.
Stopień nadwagi bądź otyłości mierzy się wskaźnikiem masy ciała, określanym jako BMI (ang. Body Mass Index). Obliczamy go, dzieląc masę ciała (w kilogramach) przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Na przykład, dorosły ważący 75 kg, o wzroście 1,7 m ma wskaźnik BMI wynoszący: 75/(1,7 x 1,7) = 75/2,89 = 26. Jeśli otrzymany wskaźnik ma wartość pomiędzy 18,5 a 24,9, oznacza prawidłową masę ciała; gdy mieści się pomiędzy 25 a 29,9 sygnalizuje nadwagę, a gdy jego wartość jest powyżej 30 – mamy do czynienia z otyłością.
Ze względu na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w naszym organizmie wyróżniamy dwa typy otyłości: otyłość androidalną, tzw. męską (brzuszną, typu jabłko) i gynoidalną, tzw. kobiecą (pośladkowo-udową, typu gruszka). Wykazano, że ryzyko związanych z otyłością chorób jest o wiele wyższe nawet u osób, których ciężar ciała jest prawidłowy, lecz tkanka tłuszczowa nagromadzona jest w jamie brzusznej. Otyłość brzuszną najłatwiej rozpoznać, mierząc obwód talii i bioder. Stosunek tych dwóch obwodów (talia do bioder, wskaźnik WHR) pozwala ocenić rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, czyli typ otyłości. Otyłość brzuszną rozpoznajemy, gdy wskaźnik WHR przekracza 0,85 u kobiet i 1,0 u mężczyzn.
Wraz ze wzrostem wskaźnika BMI wzrasta ryzyko powikłań chorobowych. Ryzyko to jest szczególnie wysokie u osób otyłych, czyli ze wskaźnikiem BMI ≥30. Im wyższy wskaźnik masy ciała, tym większe zagrożenie zawałem serca, udarem mózgu i cukrzycą typu II. Wskaźnik BMI ≥40 wskazuje na tzw. otyłość olbrzymią, która wiąże się z bezpośrednim zagrożeniem życia.
Główną przyczyną przedwczesnej umieralności wśród osób otyłych są choroby układu krążenia: choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, niewydolność mięśnia sercowego. U osób otyłych występują zaburzenia lipidowe, czyli hiperlipidemia, objawiające się przede wszystkim podwyższonym poziomem trójgliceryów (hipertrójglicerydemia) i obniżeniem tzw. dobrego cholesterolu, czyli HDL (ang. High Density Lipoproteins – lipoproteiny o wysokiej gęstości). Zaburzenia te prowadza do rozwoju miażdżycy, a tym samym – chorób układu krążenia. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują też, że osoby otyłe chorują na nadciśnienie tętnicze częściej niż osoby o prawidłowej masie ciała.
Osoba otyła, szczególnie, gdy rozwinęło się u niej nadciśnienie i/lub hipertrójglicerydemia, ma również tendencję do zwiększonej krzepliwości krwi, a więc tworzenia zakrzepów. Tym samym zwiększa się ryzyko powstania zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu.
Otyłość trzykrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Ponad 90% osób z tym typem cukrzycy to osoby otyłe. Otyłość prowadzi do zwiększenia ryzyka wystąpienia insulinooporności w tkankach i w dalszej konsekwencji – do ujawnienia się cukrzycy.
Badania naukowe wykazują również, że umieralność osób otyłych z powodu niektórych nowotworów złośliwych jest wyższa niż u osób z prawidłową masą ciała. U mężczyzn odnosi się to do raka jelita grubego oraz do raka gruczołu krokowego, a u kobiet – do raka piersi, szyjki macicy, trzonu macicy (endometrium), jajników i pęcherzyka żółciowego.
Inne konsekwencje zdrowotne otyłości to choroby zwyrodnieniowe stawów, kamica pęcherzyka żółciowego, zespół nocnego bezdechu, zaburzenia układu rozrodczego.
Istnieje szereg metod zwalczania otyłości. Zalicza się do nich: leczenie dietetyczne, wzmożoną aktywność fizyczną, leczenie farmakologiczne, postępowanie chirurgiczne i inne. Leczenie otyłości wymaga często indywidualizacji metod terapeutycznych. Na rozwój nadwagi i otyłości wpływa wiele czynników, jednak najważniejsze z nich to błędy w żywieniu i mała aktywność fizyczna, a więc czynniki, które możemy najłatwiej i najtańszym kosztem modyfikować.
Prawidłowo zaplanowany jadłospis powinien zawierać w przeważającej ilości produkty znajdujące się w dolnej części tzw. piramidy żywienia, czyli produkty zbożowe (5 porcji dziennie) oraz warzywa (3-4 porcje) i owoce (2-3 porcje). Z produktów zbożowych należy wybierać te z tzw. grubego przemiału: m.in. ciemne pieczywo, kasze, brązowy ryż. Warzywa i produkty zbożowe są dobrym źródłem korzystnego dla zdrowia błonnika, składników mineralnych i witamin. Należy pamiętać, że owoce i ich przetwory, oprócz wartościowych witamin i błonnika, zawierają duże ilości cukrów prostych, których spożycie powinno być ograniczane. Chude mleko i jego przetwory (odtłuszczone jogurty, sery białe chude) powinny być spożywane w ilości 2-3 porcji dziennie. Z grupy obejmującej mięso, ryby i rośliny strączkowe powinno wybierać się 1-2 porcje dziennie. Mięso należy jeść w ilościach umiarkowanych, 3-4 razy w tygodniu. Powinno wybierać się chude gatunki mięs, takie jak drób czy chuda wołowina. W jadłospisie na pozostałe dni zamiast mięsa powinny się znaleźć dania z ryb i roślin strączkowych (fasola, groch, soja).
Ryby pochodzenia morskiego, ze względu na zawartość korzystnych dla zdrowia kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, powinno się spożywać co najmniej 2 razy w tygodniu. Należy ograniczać ilość tłuszczu pochodzenia zwierzęcego. Podczas przyrządzania potraw tłuszcze zwierzęce powinno się zastępować olejami lub oliwą z oliwek (też w umiarkowanych ilościach).
Ważne jest, aby ograniczać spożycie soli kuchennej. Zamiast słodyczy należy jadać więcej warzyw i owoców.
Należy jeść regularnie – od 3 do 5 (najlepiej 5) posiłków dziennie, starając się wybierać produkty z różnych grup i dbając o urozmaicenie diety.
Diety niskokaloryczne stosowane w leczeniu otyłości zawierają najczęściej od 1000 do 1400 kcal. Poniżej przedstawiono przykładowy jadłospis o wartości energetycznej 1188 kcal, zawierający 22 g tłuszczu i 27 g błonnika.
Mała aktywność fizyczna jest obok błędów w żywieniu najważniejszą przyczyną rosnącej częstości występowania nadwagi i otyłości. Siedzący tryb życia jest uznawany za czynnik zwiększający dwukrotnie ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych. Z kolei zwiększenie aktywności fizycznej wpływa korzystnie zarówno na stan zdrowia fizycznego jak i psychicznego oraz zmniejsza umieralność. Przy podejmowaniu decyzji o zwiększeniu aktywności fizycznej należy pamiętać, aby wybierać taki jej rodzaj, który po prostu lubimy i którego stosowanie jest możliwe przez długi okres czasu. Pamiętajmy: ruch często może zastąpić lekarstwo, lecz żadne lekarstwo nie zastąpi ruchu.
dr Katarzyna Wolnicka, specjalista dietetyk; Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie (2007-12-20)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Zobacz także