Retinopatia cukrzycowa – czynniki ryzyka, profilaktyka oraz diagnostyka

Cukrzyca jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych w uprzemysłowionych krajach świata. Proces starzenia się populacji, otyłość, palenie tytoniu oraz nadciśnienie tętnicze to czynniki, które w znacznym stopniu przyspieszają rozwój choroby. Obok zwiększonego ryzyka wystąpienia udaru mózgu, zawału serca, amputacji kończyn dolnych czy też niewydolności nerek, bardzo istotne powikłanie stanowią zmiany w narządzie wzroku (retinopatia cukrzycowa).
Powikłania oczne cukrzycy pozostają w krajach rozwiniętych najczęstszą przyczyną ślepoty w grupie dorosłych pomiędzy 20 a 74 rokiem życia. W przeciągu dwóch pierwszych dekad choroby aż u 99% pacjentów z cukrzycą typu 1 oraz u 60% pacjentów z cukrzycą typu 2 dochodzi do rozwoju patologicznego unaczynienia siatkówki. Siatkówka jest bowiem tą strukturą gałki ocznej, która w największym stopniu jest wrażliwa na hipoksję (niedotlenienie). Stopień zaawansowania zmian obserwowanych na dnie gałki ocznej zależny jest przede wszystkim od czasu trwania choroby podstawowej, wieku chorego, a także od stopnia wyrównania metabolicznego cukrzycy. Także ciąża powoduje szybką progresję retinopatii cukrzycowej, ale głównie u pacjentek, u których w momencie poczęcia zmiany patologiczne były już obecne. Natomiast u pacjentów z cukrzycą typu 1 retinopatia cukrzycowa rzadko rozwija się przed okresem dojrzewania.
Obecnie szczególną uwagę zwraca się na odpowiednią profilaktykę powikłań cukrzycowych. Obok intensywnej kontroli profilu glikemicznego, należy zwrócić baczną uwagę na wartości parametrów gospodarki lipidowej oraz ciśnienia tętniczego.
1. Kryteria wyrównania metabolicznego cukrzycy:
– hemoglobina glikowana HbA1c ≤6,1%,
– glikemia na czczo w osoczu żylnym ≤110 mg/dl (≤6,1 mmol/l),
– glikemia na czczo – podczas samokontroli: 70-90 mg/ml (3,9-5,0 mmol/l),
– glikemia po posiłku – podczas samokontroli: 70-135 mg/ml (3,9-7,5 mmol/l).
2. Kryteria wyrównania gospodarki lipidowej:
– stężenie cholesterolu całkowitego: < 175 mg/dl (< 4,5 mmol/l),
– stężenie cholesterolu LDL: < 100 mg/dl (< 2,6 mmol/l),
– stężenie cholesterolu HDL: > 40-50 mg/dl (> 1,0 mmol/l),
– stężenie triglicerydów: < 150 mg/dl (< 1,7 mmol/l).
3. Kryteria wyrównania ciśnienia tętniczego:
– RR < 130/80.
Pierwsze badanie okulistyczne po rozpoznaniu cukrzycy typu 1 należy wykonać w momencie diagnozy lub w ciągu pierwszych 5 lat od momentu zachorowania (po 10 roku życia). Pacjenci z cukrzycą typu 2 powinni zostać skierowani do lekarza okulisty jak najszybciej po stwierdzeniu choroby.
Podczas wizyty specjalista chorób oczu ocenia w lampie szczelinowej, przy maksymalnie rozszerzonej źrenicy, stan struktur gałki ocznej. W razie wątpliwości, bądź też w celu dokładniejszej oceny stanu przedmiotowego, zleca badania dodatkowe – najczęściej angiografię fluoresceinową oraz optyczną koherentną tomografię (OCT) siatkówki.
Angiografia fluoresceinowa (AF) jest kontrastowym badaniem naczyń dna oka, które pozwala wykryć już niewielkie patologie w unaczynieniu siatkówki i naczyniówki (nowotwórstwo naczyniowe/obszary niedokrwienia/strefy zwiększonej przepuszczalności naczyń). Po wcześniejszym podaniu do żyły łokciowej barwnika (fluoresceiny), wykonuje się serię zdjęć dna oka w określonych odstępach czasowych. To niebolesne badanie trwa zazwyczaj 1,5-2 godziny. Ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia uczulenia na podany barwnik, należy zgłosić badającemu wszelkie nagłe dolegliwości po podaniu fluoresceiny oraz stwierdzone alergie na leki. Zazwyczaj jedynym działaniem ubocznym angiografii jest, utrzymujące się do 36 godzin, żółte zabarwienie skóry, spojówek oraz śluzówek, spowodowane nagromadzeniem się barwnika. Tego typu objawy nie powinny niepokoić pacjenta. Angiografia fluoresceinowa może być powtarzana wielokrotnie, także u kobiet ciężarnych. Ze względu na konieczność współpracy lekarz – pacjent, AF nie wykonuje się u małych dzieci oraz osób z demencją.
Optyczna koherentna tomografia (OCT) to badanie nieinwazyjne oraz bezkontaktowe, szczególnie zalecane u pacjentów z cukrzycowym obrzękiem plamki. Pozwala ono przekrojowo ukazać kolejne warstwy siatkówki.
Należy pamiętać, iż uszkodzenia narządu wzroku związane z cukrzycą są najczęściej nieodwracalne. Dlatego też tak ważne są regularne kontrole u okulisty. Im wcześniej zostaną wykryte zmiany początkowe charakterystyczne dla retinopatii cukrzycowej, tym większe są szanse na zachowanie dobrej ostrości wzroku do końca życia. U osób, u których nie stwierdzono zmian na dnie oka, zaleca się wykonywanie kontrolnych badań okulistycznych raz w roku. O częstości wizyt kontrolnych pacjentów ze stwierdzoną retinopatią cukrzycową decyduje lekarz okulista – zazwyczaj, w zależności od stadium zaawansowania, zaleca się je co 3-6 miesięcy.
Szczególną opieką objęte są kobiety w ciąży. Według obowiązujących zaleceń, badanie okulistyczne powinno być przeprowadzone raz w miesiącu przez okres całej ciąży, połogu oraz pierwszego roku po porodzie.
Także u chorych z niewyrównaną cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym, niezależnie od stopnia zaawansowania zmian na dnie oka, co 3-4 miesiące wskazana jest wizyta kontrolna u specjalisty chorób oczu.
Ważne jest, żeby przed doborem okularów przez kilka dni wartości glikemii były stałe, ponieważ jej znaczne wahania mogą powodować zauważalną przez chorego zmianę ostrości wzroku. Pozwala to uniknąć nieprawidłowego doboru szkieł. Dotyczy to również pacjentów, u których nie stwierdzono zmian charakterystycznych dla retinopatii cukrzycowej.
Należy pamiętać, że każde, niezależne od wahań stężenia cukru we krwi, jednostronne, nagłe pogorszenie ostrości wzroku powinno być jak najszybciej weryfikowane przez okulistę.
dr n. med. Joanna Adamiec-Mroczek, specjalista chorób oczu; Katedra i Klinika Okulistyki Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu (2007-10-17)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować