Otyłość u dzieci i młodzieży

Otyłość definiujemy jako stan patologicznego zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. Należy zaznaczyć, że otyłość to nie tylko zwiększona masa tkanki tłuszczowej, ale również kumulacja lipidów w wątrobie, mięśniach, w komórkach wysp trzustkowych jak również innych miejscach organizmu.
Otyłość jest stanem upośledzającym zdrowie we wszystkich jego aspektach, w tym również w pojęciu społecznym. Ocenia się, że w Europie otyłość występuje u około 15% mężczyzn i 22% kobiet. U zdrowych polskich nastolatków otyłość i nadwaga stwierdzana jest u 12-14% badanych (dane Narodowego Programu Zapobiegania i Leczenia Otyłości).
Gwałtowne narastanie częstości występowania otyłości wśród wielu populacji na całym świecie przyczyniło się do wzrostu zainteresowania zagadnieniem wpływu, jaki nadmiar tkanki tłuszczowej wywiera na zdrowie. W licznych badaniach epidemiologicznych wykazano związek pomiędzy otyłością a zwiększoną umieralnością ogólną, jak również umieralnością spowodowaną chorobami sercowo-naczyniowymi.
Szczególnie niebezpieczny dla zdrowia jest brzuszny typ otyłości, związany z częstym współwystępowaniem zaburzeń, składających się na obraz zespołu metabolicznego (dyslipidemia, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowa tolerancja węglowodanów). Najczęstszym zaburzeniem występującym w otyłości brzusznej jest insulinooporność, która jest niezależnym czynnikiem ryzyka miażdżycy naczyń.
Popularnym parametrem oceniającym stopień otyłości jest wskaźnik masy ciała, BMI (ang. Body Mass Index). U dorosłych nadwagę rozpoznaje się, kiedy wartość BMI oscyluje w granicach 25-29,9 kg/m2, a otyłość – gdy jest równa lub większa od 30 kg/m2. BMI u dzieci należy zawsze odnieść do siatek centylowych opracowanych na podstawie badań populacyjnych uwzględniających wiek oraz płeć badanego. Zgodnie z normami amerykańskimi, nadwagę u dzieci rozpoznaje się, kiedy BMI mieści się w przedziale między 85 a 95 centylem, zaś otyłość – jeśli BMI przekracza 95 centyl.
Analizując wartość BMI należy pamiętać, że wskaźnik ten nie różnicuje masy tkanki tłuszczowej od masy mięśni i układu kostnego oraz nie określa dystrybucji tkanki tłuszczowej w organizmie. W patologii otyłości, ważne jest przede wszystkim określenie rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. W oparciu o nie wyróżnia się 2 typy otyłości: typ brzuszny oraz typ pośladkowo-udowy. Do oceny otyłości brzusznej służą: pomiar obwodu pasa, wskaźnik talia-biodro (WHR), jak również, coraz częściej używany u dzieci, współczynnik obwodu pasa do wysokości ciała (WHtR).
Aktualnie, najczęściej stosowanym parametrem oceniającym zawartość trzewnej tkanki tłuszczowej jest obwód pasa. U osób dorosłych za centralnym (brzusznym) typem otyłości przemawia obwód pasa powyżej określonej dla danej grupy etnicznej wartości granicznej. Międzynarodowa Federacja Cukrzycowa (IDF, ang. International Diabetes Federation) przyjęła dla populacji europejskiej wartości graniczne wynoszące odpowiednio 80 cm dla kobiet oraz 94 cm dla mężczyzn. Wśród dzieci wartości obwodu pasa należy interpretować w odniesieniu do właściwych dla wieku i płci siatek centylowych. Najczęściej otyłość brzuszną u dzieci rozpoznaje się, jeżeli pozycja centylowa obwodu pasa jest równa lub większa od 90 centyla.
Badania epidemiologiczne przeprowadzane w różnych krajach wskazują na postępujący wzrost częstości występowania otyłości w populacji dziecięcej. Z badań amerykańskich wynika, że w latach 1980-2002 częstość występowania otyłości wśród dzieci w wieku 6-19 lat wzrosła trzykrotnie. W badaniach prowadzonych w latach 2003-2004 nadwagę lub otyłość (BMI – 85 centyla) wykazano u 33,6% amerykańskich dzieci w wieku 2-19 lat. W 17,1% badanej populacji wskaźnik masy ciała był równy lub wyższy od 95 centyla. W Polsce nadwagę wykazano u 5,3% dzieci i młodzieży a otyłość – u 3,4%. Dla porównania, w 2001 roku nadwagę wykazano u 15,4%, a otyłość u 3,6% badanych.
Otyłość rozwija się, gdy na pewnym etapie życia zostaje zaburzona równowaga pomiędzy poborem energii (na który wpływa stopień odczuwanego łaknienia i kaloryczność przyjętych pokarmów) a zapotrzebowaniem energetycznym tkanek. Konsekwencją jest odkładanie nadmiaru energii w tkance tłuszczowej w postaci triglicerydów. Nie towarzyszy mu jednak skuteczna adaptacja zwrotna mającej na celu rozproszenie energii. Dla człowieka jedynym źródłem energii są kalorie pochodzące ze spalania pokarmów. W 60% są one zużywana na pokrycie spoczynkowej – podstawowej przemiany materii, w 40% – na aktywność fizyczną oraz termogenezę. Natomiast każdy nadmiar dostarczonych kalorii jest magazynowany w tkance tłuszczowej.
Wśród przyczyn otyłości wymienia się czynniki genetyczne, środowiskowe, socjoekonomiczne i psychologiczne. Osoba predysponowana genetycznie nie jest skazana na „bycie” otyłą. Powinna ona natomiast bardziej precyzyjnie kontrolować ilości spożytej i wydatkowanej energii.
Tkanka tłuszczowa jest niezbędnym składnikiem masy ciała, koniecznym do prawidłowego funkcjonowania organizmu.Wiadomo, że jej główną rolą jest magazynowanie energii w okresach nadmiaru kalorii i wykorzystanie jej w głodzie czy przy zwiększonym zapotrzebowaniu. Tkanka tłuszczowa pełni ponadto rolę osłony termicznej oraz mechanicznej dla sąsiadujących narządów. Możemy ją również traktować jako element układu dokrewnego, który – poprzez wpływ na liczne procesy – odgrywa istotną rolę w wielu przemianach i regulacji bilansu energetycznego ustroju oraz w metabolizmie hormonów steroidowych.

Otyłość to choroba, którą najłatwiej rozpoznać, ale najtrudniej leczyć

Z punktu widzenia medycznego głównym celem odchudzania jest ograniczenie ryzyka wystąpienia chorób związanych z otyłością. Autorzy wielu badań podkreślają, że najskuteczniejszą metodą leczenia jest prozdrowotna modyfikacja stylu życia, którą należy wdrażać już we wczesnym okresie życia – w przedszkolu, szkole. W prospektywnym badaniu Diabetes Prevention Program wykazano, że najlepsze rezultaty w zakresie redukcji masy ciała oraz prewencji cukrzycy typu 2 uzyskuje się poprzez modyfikację stylu życia oraz wdrażanie programów edukacyjnych i promujących zasady zdrowego odżywiania.
Dla nastolatków głównym powodem walki z otyłością jest chęć szybkiej poprawy wyglądu zewnętrznego. Gwałtowna redukcja masy ciała, osiągnięta w krótkim czasie, często wiąże się z niepowodzeniem i ponownym przyrostem wagi. Jest to tzw. efekt jo-jo. Gwałtowne obniżanie masy ciała powoduje głównie na spadek tłuszczowej masy ciała. Ubytek masy beztłuszczowej, choć również występuje, jest słabiej wyrażony. Natomiast za powtórny przyrost wagi odpowiada przede wszystkim zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej. Dlatego podkreśla się, że w procesie redukcji masy ciała ważne jest uzyskanie częściowego, ale za to – trwałego, ubytku masy ciała oraz długoterminowe utrzymanie osiągniętych rezultatów.
Za kluczowe czynniki środowiskowe odpowiedzialne za rozwój otyłości uważa się dwa zjawiska: łatwą dostępność wysoko przetworzonej żywności o dużej zawartości tłuszczu zwierzęcego i węglowodanów prostych, oraz znaczne ograniczenie wysiłku fizycznego.Wśród czynników zewnętrznych wpływających na zdrowie, jednym z najbardziej zmiennych na przestrzeni dziejów był sposób odżywiania. Współcześnie, w warunkach gospodarki rynkowej i łatwej dostępności do pożywienia, o sposobie odżywiania decydują czynniki ekonomiczne (budżet rodzinny), tradycje i zwyczaje żywieniowe, a także wiedza na temat prawidłowego odżywiania. Przemysł spożywczy oraz branża reklamowa są potężnymi gałęziami gospodarki, których cele strategiczne nie zawsze idą w parze z produkcją zdrowej żywności. Dlatego w kształtowaniu zasad prawidłowego odżywiania ważną rolę odgrywają organizacje medyczne oraz oświatowe, promujące zdrowy tryb życia. Właściwa dieta powinna dostarczać organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiedniej proporcji i ilości. Natomiast nieprawidłowe odżywianie – w zależności od charakteru nieprawidłowości – wywołuje bądź sprzyja powstawaniu wiele różnych chorób. Obecnie wiadomo, że takie schorzenia jak otyłość, cukrzyca typu 2, hiperlipidemie, nadciśnienie tętnicze, choroby układu krążenia o podłożu miażdżycowym, należą do chorób zależnych od nieprawidłowej diety.
W ostatnim okresie wiele organizacji promujących zdrowy sposób odżywiania zaleca tzw. dietę śródziemnomorską. W myśl jej zasad, zawartość węglowodanów w ogólnej puli kalorycznej nie powinna przekraczać 46%-48%. Wśród tłuszczów powinny dominować głównie te zbudowane z nienasyconych kwasów tłuszczowych (oliwa,oleje). Zaleca się również spożywanie warzyw, ryb, orzechów oraz pieczywa z dużą zawartością błonnika.
Profilaktyka otyłości, jako czynnika etiologicznego wielu chorób cywilizacyjnych jest szczególnie istotna u osób z predyspozycjami rodzinnymi – nie tylko do otyłości, ale także do chorób układu krążenia, cukrzycy czy chorób nowotworowych. Podstawą leczenia otyłości jest przede wszystkim dieta niskokaloryczna, dostarczająca wszystkich niezbędnych składników pożywienia we właściwej proporcji, oraz regularny wysiłek fizyczny.
Ćwiczenia fizyczne nie tylko zwiększają zapotrzebowanie energetyczne organizmu, ale przede wszystkim wpływają korzystnie na wzrost beztłuszczowej masy ciała. Zaleca się, aby ćwiczenia odbywały się co najmniej 5 razy w tygodniu i trwały minimum 30 minut. Osobom otyłym zaleca się ćwiczenia o niskiej intensywności i długim czasie trwania, jak np. jazdę na rowerze, gry zespołowe. Wykazano, że skrócenie czasu oglądania telewizji czy gry na komputerze na korzyść aktywności fizycznej skutecznie zapobiega powstawaniu otyłości.

prof. dr hab. Anna Noczyńska, specjalista endokrynologii dziecięcej; Kierownik Kliniki Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu (2007-10-18)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Otyłość to choroba, którą najłatwiej rozpoznać, ale najtrudniej leczyć

Zobacz także