Substancje żrące (kwasy, zasady)

Kwasy rozkładają białko, ścinając je (martwica koagulacyjna), natomiast zasady powodują martwicę rozpływną. Uszkodzenia tkanek (owrzodzenia) po kwasach są płytsze i pokrywają się szybko strupami, natomiast po zasadach drążą głęboko i częściej powodują przebicia ścian przewodu pokarmowego. Poza działaniem miejscowym te bardzo aktywne chemicznie związki wywierają działanie ogólne, które jest wynikiem zarówno ich swoistego działania, jak i oddziaływania całego organizmu na uszkodzenie tkanek.

Z kwasów nieorganicznych najczęściej spotyka się zatrucia kwasem solnym, siarkowym i azotowym. Stężone kwasy organiczne, jak octowy, szczawiowy, mrówkowy, mlekowy wywierają podobne, choć słabsze miejscowe i ogólne działanie.

Z zasad żrących największe znaczenie w toksykologii mają wodorotlenki (ługi) sodowy i potasowy oraz stężony roztwór amoniaku.

Objawy zatrucia. W widocznych miejscach oparzeń kwasami (na skórze w okolicy ust, na błonie śluzowej jamy ustnej i gardła) tworzą się strupy martwicze (białe po kwasie solnym, żółte po azotowym, czarne po siarkowym). Po ługach błona śluzowa jest obrzękła, o powierzchni zaczerwienionej, szklistej z brudnymi zaciekami, niekiedy z pęcherzami. Bezpośrednio po oparzeniu występują bóle w jamie ustnej, za mostkiem i w nadbrzuszu. Mogą wystąpić wymioty (fusowate po kwasach), obrzęk głośni. Zwykle w ciągu godziny rozwija się mniej lub bardziej ciężki wstrząs. W razie zachłyśnięcia (wymiocinami) może wystąpić obrzęk płuc, później zapalenie i zgorzel. Przedziurawienia przełyku i żołądka mogą być wczesne (zwłaszcza po ługach) po kilku godzinach lub późne (także jelit) po kilku dniach. Zgon wskutek wstrząsu, obrzęku głośni lub płuc może nastąpić w ciągu pierwszej godziny lub wskutek tych i innych powikłań po kilku dniach.

Powikłania późne po oparzeniach przewodu pokarmowego substancjami żrącymi to zwężenie, aż do niedrożności przełyku i żołądka. Ujawnić się mogą po kilku tygodniach, a nawet miesiącach.