Choroby przysadki

Ze względu na wytwarzanie licznych hormonów, działających najczęściej pobudzająco na inne gruczoły dokrewne, przysadka jest uważana za gruczoł nadrzędny, kierowniczy w układzie dokrewnym. Dzięki wytwarzaniu licznych hormonów może ona wpływać bezpośrednio na większość gruczołów dokrewnych organizmu, a przez nie na dalsze ich czynności.
Objawy zaburzeń czynności dokrewnej przysadki mogą być warunkowane zaburzeniami wytwarzania jednego hormonu lub kilku, zaburzeniami czynności międzymózgowia, z którym przysadka jest ściśle czynnościowo związana, jak również odchyleniami hormonalnymi gruczołów dokrewnych, których czynność hormony przysadki regulują.
Choroby przysadki można podzielić na:
1. Stany nadczynności przysadki
●  akromegalia,
●  gigantyzm,
●  choroba Cushinga.
2. Stany niedoczynności przysadki
●  choroba Glińskiego i Simmondsa,
●  karłowatość przysadkowa,
●  moczówka prosta.

Akromegalia

Akromegalia charakteryzuje się nadmiernym rozrostem kości, części miękkich powłok i narządów wewnętrznych, a więc obserwuje się znaczne zwiększenie rąk, nóg, nosa, warg, podbródka itd.
Przyczyną jej jest przerost przedniego płata przysadki i związane z tym wzmożone wydzielanie hormonu wzrostu.
Objawy. W początkowym okresie zwiększonemu wydzielaniu hormonu wzrostu towarzyszyć może wydzielanie innych hormonów przysadki, powodujące wzmożoną czynność innych gruczołów i przez to nadmierny popęd płciowy, nadmierne owłosienie, powiększenie gruczołu tarczowego itd.
Niekiedy po kilku latach omawiana nadczynność przechodzi w stan przeciwny, tj. w zespół niedoczynności wielogruczołowej.
W razie znacznego rozrostu gruczołowego przysadki mogą wystąpić bóle głowy i różne objawy neurologiczne i okulistyczne. Akromegalia występuje zwykle u osób w średnim wieku, gdyż rozwija się wtedy, gdy nadczynność przysadki następuje po okresie pokwitania.
Rozpoznanie. Jest możliwe na podstawie bardzo specjalistycznych badań klinicznych.
Leczenie. Zmierza do zlikwidowania nadczynności hormonalnej przez operacyjne usunięcie gruczolaka promieniowaniem jonizującym, laserem lub przez specjalistyczne leczenie farmakologiczne.

Gigantyzm

Gigantyzm jest stanem nadczynności przedniego płata przysadki i wzmożonego wydzielania hormonu wzrostu, doprowadzającego do tzw. wzrostu olbrzymiego.
W przeciwieństwie do akromegalii rozwija się wtedy, gdy nadczynność wystąpi przed okresem pokwitania, a więc w wieku młodocianym, tj. przed okresem zrastania się nasad kości i skostnieniem chrząstek wzrostowych. Jeżeli wzmożone wydzielanie hormonu wzrostu, które w okresie rozwoju organizmu powodowało jego wzrost olbrzymi, zwany gigantyzmem, ustanie po okresie pokwitania, to wzrost olbrzymi nie będzie łączył się z cechami akromegalii. Jeśli będzie trwał nadal, to do wzrostu olbrzymiego dołączyć się może akromegalia.
Rozpoznanie i leczenie: jak przy akromegalii.

Choroba Cushinga

Choroba Cushinga jest to swoisty typ nadczynności przedniego płata przysadki, doprowadzający wtórnie do rozrostu kory nadnerczy i wzmożonego wydzielania ich hormonu (kortyzolu).
Charakteryzuje się:
●  otyłością, dotyczącą przede wszystkim twarzy (tzw. twarz księżyca w pełni), karku, tułowia,
●  sinoróżowymi rozstępami skórnymi, zwłaszcza w dolnych częściach brzucha, ale mogącymi także występować na przyśrodkowej stronie ramion i ud,
●  nadciśnieniem tętniczym,
●  niekiedy także zaburzeniami czynności płciowych (zaburzenia miesiączkowe u kobiet, oziębłość płciowa u kobiet i mężczyzn),
●  cukrzycą,
●  zrzeszotnieniem kości.
Rozpoznanie. Ustala lekarz na podstawie zespołu ważniejszych, wyżej podanych objawów, współistniejących zmian biochemicznych i stwierdzonych zmian w zakresie wielkości przysadki.
Leczenie. Polega na zniszczeniu operacyjnym gruczolaka promieniami jonizującymi albo laserem.

Choroba Glińskiego i Simmondsa

Jest to wielogruczołowa niedoczynność hormonalna. Inną nazwą choroby Glińskiego i Simmondsa jest charłactwo przysadkowe, ze względu na stwierdzane w niej krańcowe wyniszczenie organizmu. Rozwija się ona wskutek całkowitego nieomal wypadnięcia hormonalnej czynności przysadki, zwłaszcza jej przedniego płata.
W wyniku tego powstaje niewydolność gruczołu tarczowego, nadnerczy i gruczołów płciowych, z objawami ogólnego osłabienia, wyniszczenia, zanikiem popędu płciowego i ustaniem miesiączkowania u kobiet.
Przyczyn powodujących rozwój tej choroby może być kilka. Ustalenie właściwej z nich należy do lekarza.
Charłactwo przysadkowe należy odróżnić od innego, bardzo podobnego i pokrewnego mu stanu, zwanego jadłowstrętem psychicznym, przez który rozumiemy stan podobnego wyniszczenia (z zanikiem innych gruczołów dokrewnych), ale bez zmian anatomicznych w przysadce.
Leczenie. Polega na zastępczym podawaniu hormonów przysadki, lub też na jej operacyjnym wszczepieniu. Chorzy tego typu wymagają systematycznego nadzoru lekarskiego.

Karłowatość przysadkowa

Karłowatość przysadkowa polega na całkowitej nieomal niedoczynności ośrodków podwzgórzowych lub przedniego płata przysadki, wywołanej ich niedorozwojem wrodzonym lub uszkodzeniem we wczesnym dzieciństwie, w następstwie którego dochodzi do niedoboru hormonu wzrostu.
Charakteryzuje się więc ona przede wszystkim zatrzymaniem wzrostu (tym większym, im wcześniej rozpoczął się proces chorobowy), z zachowaniem dziecięcych proporcji ciała odpowiadających wiekowi, w którym wzrost został zatrzymany. Jednocześnie obserwuje się prawidłowy rozwój psychiczny.
Zatrzymaniu wzrostu towarzyszy wygląd starczy i niedorozwój płciowy. Karzeł jest jakby dorosłym człowiekiem, ale w miniaturze. Różnorodność obrazów karłowatości zależy od stopnia i rozległości zmian w tym zespole.
Karłowatość przysadkową odróżnia się od karłowatości spowodowanych wypadnięciem czynności innych gruczołów dokrewnych, np. gruczołu tarczowego. Zasadniczą cechą odróżniającą karłowatość przysadkową od tarczycowej jest znaczne upośledzenie umysłowe towarzyszące karłowatości pochodzenia tarczycowego.
Rozpoznanie. Ustalenie poprawnego rozpoznania wymaga licznych specjalistycznych badań biochemicznych, często z użyciem metod izotopowych.
Leczenie: hormonalne, może być prowadzone jedynie w specjalistycznych ośrodkach klinicznych.

Moczówka prosta

Moczówka prosta jest to choroba wywołana niedoborem wydzielanego przez tylny płat przysadki hormonu zwanego wazopresyną.
Charakteryzuje się nadmiernym pragnieniem, któremu towarzyszy wydalanie dużej ilości rozcieńczonego moczu. Chorzy wypijają do 15-20 litrów (niekiedy więcej) płynów na dobę i oddają proporcjonalnie dużo moczu. Ograniczenie ilości wypijanych płynów zazwyczaj nie zmniejsza ilości oddawanego moczu.
W przeciwieństwie do cukrzycy mocz w moczówce prostej nie zawiera cukru. Występuje w następstwie niewydolności tylnego płata przysadki lub uszkodzenia układu podwzgórzowo-przysadkowego, prowadzących wtórnie do zmian w tylnym płacie i jego niedoczynności. W wyniku tego powstaje zmniejszone wydzielanie hormonu wazopresyny, co powoduje zmniejszenie zwrotnego wchłaniania wody w kanalikach nerkowych i w konsekwencji zwiększone wydalanie moczu.
Rozpoznanie i leczenie: możliwe jedynie w warunkach szpitalnych.
Obecnie istnieją duże możliwości leczenia farmakologicznego. Zimna woda zwykle nieco zmniejsza pragnienie.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować