Cukrzyca

Cukrzyca jest przewlekłym stanem chorobowym, którego zespół objawów jest następstwem zaburzeń przede wszystkim gospodarki węglowodanowej w organizmie, ale również wtórnych konsekwencji tego faktu. Zaburzeniom metabolizmu węglowodanów towarzyszą zawsze zaburzenia w przemianie materii wielu innych składników ustrojowych, jak np. białek i tłuszczów.
Pierwotna przyczyna występowania cukrzycy nie została do tej pory jednoznacznie wyjaśniona. Istotną rolę w jej powstawaniu przypisuje się czynnikom genetycznym, czyli predyspozycji rodzinnej, oraz czynnikom środowiskowym. Wiadomo jednak, że zaburzenia gospodarki węglowodanowej typu cukrzycy warunkowane są niedoborem insuliny w organizmie, a zatem niedoborem hormonu wytwarzanego przez komórki beta wysp trzustkowych.
Niedobór insuliny upośledza cały łańcuch przemian glukozy w organizmie. Przede wszystkim niedostateczne jest przenikanie glukozy przez błony komórkowe do wnętrza komórek, aktywowanie jej różnorakich przemian wewnątrzkomórkowych, a także niewłaściwy współudział w syntezie białek i hamowaniu procesów rozkładu tłuszczów.
Glukoza jest substancją o podstawowym znaczeniu w organizmie, głównym, łatwo dostępnym źródłem energii. Stąd też zaburzenia w jej przemianach mają ogólnoustrojowe następstwa.
Cukrzycę – ze względu na rozpowszechnienie oraz obserwowaną wciąż narastającą częstość – uważa się obecnie za chorobę społeczną.
Występując stosunkowo często stanowi ważny problem socjologiczno-społeczny, gdyż od momentu rozpoznania leczenie cukrzycy trwa praktycznie całe życie. Właściwe prowadzenie leczenia przy świadomym zdyscyplinowaniu chorego umożliwia utrzymanie dobrej, pełnej sprawności życiowej i indywidualnej satysfakcji z życia. Społeczną wagę tego problemu ilustrują dane statystyczno-epidemiologiczne, według których liczba osób chorujących na cukrzycę w Polsce wynosi około miliona ludzi, spośród których ponad 200 000 wymaga codziennego podawania insuliny.
Zachorowalność na cukrzycę w dużym stopniu zależy od wieku, charakteru zamieszkiwanego środowiska i wspomnianej wyżej predyspozycji dziedziczno-rodzinnej.
Zachorowalność na cukrzycę wybitnie zwiększa się w miarę starzenia się. Dotyczy to zwłaszcza cukrzycy typu II, charakterystycznej dla wieku starszego. W świetle wspomnianych badań, przeprowadzonych dla Międzynarodowej Federacji Cukrzycowej, wśród osób młodocianych (wiek 14-20 lat) częstość występowania cukrzycy wynosiła ok. 0,4%, a u osób powyżej 60 roku życia była ona ponad 10-krotnie wyższa.
Leczenie. Osoby chorujące na cukrzycę mają do dyspozycji specjalistyczne lekarskie poradnie cukrzycowe, do których powinny zgłaszać się regularnie w zaleconych terminach w celu okresowej kontroli lekarskiej i laboratoryjnej, aby właściwie zapobiegać lub opóźniać wystąpienie i rozwój tzw. późnych powikłań (następstw) cukrzycy.
Właściwe leczenie i dawkowanie leków przeciwcukrzycowych jest możliwe jedynie na podstawie częstej kontroli stężenia glukozy we krwi i w moczu. Chorych na cukrzycę kieruje się do właściwych ośrodków sanatoryjnych, z których największe znajdują się w Krynicy oraz w Kołobrzegu, w celu wytworzenia i utrwalenia właściwych nawyków żywieniowych oraz regularności dozowania leków.
Rozpoznanie cukrzycy wymaga częstych badań laboratoryjnych krwi i moczu.

Obraz kliniczny cukrzycy

Wyróżnia się:
●  typ I, czyli cukrzycę pierwotną, wieku młodzieńczego, insulinozależną,
●  typ II, czyli cukrzycę wieku dojrzałego, insulinoniezależną.
Oba wymienione powyżej typy cukrzycy nazywać można cukrzycą jawną.
Charakterystyczne jest bowiem jeszcze zaburzenie gospodarki węglowodanowej, uchwytne odpowiednimi testami laboratoryjnymi, zwane stanem nietolerancji glukozy lub po prostu cukrzycą utajoną. Stan taki, poza dietą ograniczającą cukry, nie wymaga leczenia lekami przeciwcukrzycowymi.
W powstawaniu cukrzycy typu I istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne oraz nabyte mechanizmy immunologiczne (wywoływane m.in. zakażeniami wirusowymi), ukierunkowane na niszczenie wspomnianych komórek beta wytwarzających insulinę, a znajdujących się w wyspach trzustkowych, oraz wpływy toksyczne. Cukrzyca typu I występuje najczęściej w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym.
Powstawanie cukrzycy typu II warunkują wiek, czynniki genetyczne oraz środowiskowo-ustrojowe, jak np. otyłość, stany zapalne i nowotworowe trzustki, marskość wątroby, związki chemiczne, powodujące zaburzenia czynności komórek wytwarzających insulinę i upośledzenie tolerancji glukozy. Cukrzyca typu II jest najczęstszą postacią, stanowi ok. 80-90% wszystkich przypadków cukrzycy. Występuje głównie u dorosłych, zazwyczaj po 40 roku życia, sprzyja przewlekłym, trudno gojącym się, nawracającym stanom zakaźnym (ropnym).
Objawy. Na skutek niedoboru insuliny w organizmie dochodzi do utrudnienia przechodzenia glukozy z krwi do komórek. Stąd też jednym z zasadniczych jej objawów jest nadmierne zwiększenie stężenia glukozy we krwi. Jako niewykorzystana gromadzi się ona w nadmiarze również w innych płynach oraz w przestrzeni międzykomórkowej. Efektem znaczniejszego zwiększenia stężenia glukozy we krwi jest nie spotykane w warunkach fizjologicznych przenikanie glukozy do moczu, czyli cukromocz. Zjawisko to nazywamy także glikozurią.
Konsekwencją zaburzeń przemiany glukozy są zaburzenia przemiany lipidowej, czyli tłuszczowców. W przypadku niedoboru insuliny i w konsekwencji tego niemożności wykorzystania glukozy jako źródła energii dochodzi do nadmiernego rozkładu tłuszczów i zwiększenia stężenia produktów ich przemiany w postaci szkodliwych związków chemicznych, zwanych ciałami ketonowymi. Wspomniany nadmiar ciał ketonowych powoduje zakwaszenie organizmu (tzw. kwasicę cukrzycową) oraz wpływa niekorzystnie (toksycznie) na ośrodkowy układ nerwowy. Podczas analizy moczu stwierdza się wówczas obecność w nim acetonu jako wyraz kwasicy i nadmiaru ciał ketonowych w organizmie.
Następstwem tych zmian biochemicznych jest bardzo wzmożone pragnienie (wypijanie od kilku do kilkunastu litrów płynów na dobę) oraz znaczne zwiększenie dobowej objętości wydalanego moczu. Organizm bowiem zwiększoną ilość nie wykorzystanej glukozy musi w czymś „rozpuścić, a następnie wydalić na zewnątrz w postaci wielomoczu. Przy ograniczeniu więc podaży płynów w cukrzycy dochodzi do odwodnienia tkanek organizmu i ubytku masy ciała.
Cukrzycę należy zatem podejrzewać u osób, u których pojawi się wzmożone pragnienie i zwiększone dobowe oddawanie moczu.
Dalszym niekorzystnym skutkiem zaburzeń jest szkodliwy wpływ na śródbłonki naczyń krwionośnych, sprzyjający szybszemu rozwojowi zmian miażdżycowych oraz w konsekwencji tego zaburzeniom w ukrwieniu różnych tkanek i narządów.
Dalszymi objawami sugerującymi prawdopodobieństwo cukrzycy jest postępujące wychudzenie i odwodnienie, postępujące osłabienie, objawy zmniejszonej odporności organizmu w postaci nawracających infekcji i zmian ropnych skóry, szybko postępujące upośledzenie wzroku, dokuczliwy świąd w ujściu cewki moczowej (niekiedy także żołędzi u mężczyzn, a warg sromowych u kobiet) itd.
W wyniku zaawansowanych zmian naczyniowych i neurologicznych u chorych na cukrzycę, zwłaszcza w wieku starszym, obserwuje się zaburzenia ukrwienia (uczucie oziębienia stóp), bóle kurczowe łydek przy chodzeniu oraz zaburzenia czucia powierzchniowego kończyn dolnych, tzw. dwufazowe oddawanie moczu oraz osłabienie erekcji i potencji u mężczyzn.
Konsekwencją postępujących zmian naczyniowych w kłębuszkach nerkowych jest rozwijająca się z biegiem lat niewydolność przesączania nerek. Różne stany gorączkowe, zakażenia, zabiegi operacyjne lub inne urazy zazwyczaj nasilają omawiane zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Jako wyraz pogłębiających się zaburzeń biochemicznych występują nudności, wymioty, niekiedy bóle brzucha, pogłębiająca się senność aż do stanu śpiączkowego włącznie itp.
Rozpoznanie cukrzycy może ustalić wyłącznie lekarz.
Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie opisanego wyżej zespołu skarg i objawów, a przede wszystkim dużego stężenia glukozy we krwi oraz obecności cukru w moczu.
W stanach kwasiczych można w moczu wykazać także ciała ketonowe, jak np. aceton.

Zasady leczenia cukrzycy

Leczenie cukrzycy jako choroby przewlekłej jest długotrwałe i dla osiągnięcia pomyślnych wyników wymaga ścisłej, świadomej współpracy chorego z lekarzem.
W leczeniu cukrzycy dysponuje się:
●  insuliną (insulinami) do uzupełnienia jej niedoborów w organizmie drogą wstrzyknięć,
●  lekami do stosowania doustnego, które pobudzają wewnątrzustrojowe komórki beta wysp trzustkowych do wytwarzania własnej endogennej insuliny.
Leczenie cukrzycy jest wciąż jeszcze leczeniem objawowym.
Celem długotrwałego leczenia cukrzycy jest:
●  normalizacja klinicznych i biochemicznych wskaźników zaburzeń gospodarki węglowodanowej w organizmie chorego, czyli uzyskanie tzw. normoglikemii wyrażającej się fizjologicznymi stężeniami glukozy we krwi,
●  uzyskanie dobrego samopoczucia chorego,
●  uzyskanie najpełniejszych możliwości realizacji indywidualnych celów i zamierzeń chorego,
●  uzyskanie najpełniejszych możliwości realizacji społecznych aspiracji chorego.
Długotrwałe leczenie cukrzycy obejmuje:
●  odpowiednie leczenie dietetyczne ustalone według należnej masy ciała chorego,
●  leczenie normalizujące biochemiczne wskaźniki gospodarki węglowodanowej w organizmie chorego za pomocą regularnego podawania dobranej przez lekarza dawki insuliny lub odpowiednich doustnych preparatów farmaceutycznych (tzw. leczenie hipoglikemizujące),
●  leczenie psychiczne (tzw. psychoterapia) w celu uzyskania akceptacji tej choroby,
●  leczenie odpowiednią aktywnością fizyczną (wysiłkiem fizycznym) w celu zwiększenia przemiany materii i tym samym zwiększenia spalania węglowodanów,
●  kształcenie zdrowotne zmierzające do samokontroli przez oznaczanie stężenia cukru we krwi (tzw. glikemii) i zawartości cukru w moczu (tzw. glikozurii) przez samych chorych w domu za pomocą suchych testów papierkowych.
W historii insulinoterapii wyróżnia się:
●  okres stosowania insulin tzw. konwencjonalnych (słabo oczyszczonych),
●  okres insulin tzw. monokomponentnych (wysoce oczyszczonych), insulin zwierzęcych (MC) o znikomym działaniu antygenowym (wyzwalającym reakcje immunologiczne),
●  okres ostatnich lat tzw. monokomponentnych insulin ludzkich (HM),
●  okres wprowadzania automatycznych dozowników insuliny (tzw. penów),
●  okres tzw. mieszanek humalogowych.
Różny profil dobowy glikemii u poszczególnych osób oraz zróżnicowany szczyt aktywności hipoglikemicznej poszczególnych typów insulin zmusza lekarzy oraz chorych do stosowania odpowiednich połączeń (mieszanek) różnych typów insulin, aby dostosować podaż insuliny do indywidualnych potrzeb organizmu chorego.
Ponieważ procedura sporządzania takich mieszanek insulin bezpośrednio przed wstrzyknięciem doprowadzała często do błędnego dawkowania i jego niebezpiecznych skutków, w ostatnich latach przygotowano fabrycznie kilka mieszanek o określonym profilu hipoglikemizującego działania.
Początek działania „mieszanki insulinowej” występuje zazwyczaj po ok. 30 minutach od jej podania, a efekt maksymalny – zależnie od rodzaju mieszanki – obserwuje się między 2 a 8 godziną po wstrzyknięciu, przy czym całkowity czas działania wynosi ok. 24 godzin.
Przemysłowa produkcja mieszanek stworzyła możliwości uproszczenia ich podawania przez wprowadzenie tzw. wstrzykiwaczy, automatycznie dozujących przepisaną przez lekarza mieszankę insulinową (wspomnianych wyżej penów).

Chorzy z cukrzycą typu I (tzw. insulinozależną)

Nieomal wszyscy wymagają stosowania insuliny z powodu niedostatecznej czynności jej wytwarzania przez organizm.
Istnieje wiele odmiennych typów insuliny. Preparaty te różnią się między sobą pochodzeniem oraz siłą i czasem efektywnego działania. Są mianowane w jednostkach międzynarodowych.
Rodzaj, dawkę oraz porę stosowania insuliny ustala wyłącznie lekarz na podstawie wyników badań laboratoryjnych, tzw. stwierdzonego stężenia glukozy we krwi oraz ilości wydalanego cukru z moczem w ciągu doby. Uwzględnia się przy tym także należną masę ciała.
Insulina musi być stosowana w podskórnych wstrzyknięciach, gdyż podana doustnie nie działa.
Kardynalną zasadą leczenia cukrzycy insuliną (insulinoterapii) jest jej ciągłość, regularność i dokładność co do podawanej dawki, wyrażonej w jednostkach międzynarodowych, ustalonej przez lekarza, na podstawie stwierdzonej glikemii i glikozurii.
Przed pobraniem zaleconej dawki insuliny do strzykawki (tzw. insulinówki, najlepiej jednorazowego użycia) należy dobrze sprawdzić moc (aktywność) insuliny pozostającej w dyspozycji i pobrać do strzykawki odpowiednią jej ilość, gdyż istnieją preparaty o zawartości bądź 40, bądź 80 jednostek międzynarodowych insuliny w 1 ml, czyli po 400 lub 800 jm. w 10 ml flakonie.
Preparaty insulinowe w zależności od szybkości efektywnego działania hipoglikemizującego dzielimy na 3 grupy:
Grupa I to insuliny o działaniu szybkim (6-8 godzin), do której zalicza się: Insulinum – sol. neutralis, insulinę Maxirapid i z tzw. monowalentnych insulin Actrapid (preparaty te podaje się podskórnie, domięśniowo lub dożylnie).
Grupa II to insuliny o przedłużonym działaniu, do której należą: działająca 15-18 godzin insulina Semilente oraz działająca 22-24 godzin insulina Lente; obu tych insulin nie podaje się dożylnie.
Grupa III to insuliny o znacznie wydłużonym okresie wchłaniania i działania, do której należą: działająca 30-36 godzin insulina Ultralente i o podobnym czasie działania insulina protaminowo-cynkowa. Drogi podawania insulin grupy III są analogiczne do insulin grupy I.
W celu uzyskania pośrednich cech dynamiki i efektów działania insuliny Maxirapid oraz Semilente, Lente i Ultralente można bezpośrednio przed podaniem mieszać ze sobą (w ustalonych przez lekarza proporcjach) w jednej strzykawce.
Insulinę – w zależności od dawki ogólnej i potrzeb – podaje się w jednorazowej dawce dobowej lub też w dwóch, trzech (rzadko częściej) dawkach na dobę.
Praktycznie u każdego chorego w miarę upływu czasu stosowania insuliny konwencjonalnej powstają przeciwciała przeciwinsulinowe, które mogą dawać powikłania immunologiczne w postaci miejscowych (opóźnionych) odczynów alergicznych, niekiedy różnorakie ogólne objawy uczulenia na insulinę, a nawet tzw. immunologiczną insulinooporność, tzn. brak efektów podania insuliny w następstwie jej unieczynnienia przez mechanizmy immunologiczne (reakcja antygen-przeciwciało).
Aby temu przeciwdziałać, produkuje się i podaje wyżej wspomniane insuliny częściowo lub w pełni oczyszczone z domieszek, np. innych białek o właściwościach antygenowych, postaci pośrednich insuliny oraz produktów degradacji insuliny, czyli tzw. insuliny (preparaty) monokomponentne (MC) lub rzadko – antygenowe (RA).
Dalszym postępem w tym zakresie jest wprowadzenie wspomnianych już tzw. mieszanek insulinowych oraz monokomponentnych insulin ludzkich. Podczas ich stosowania powstawanie przeciwciał przeciwinsulinowych i wyzwalanie reakcji immunologicznych jest minimalne.
Gotowe mieszanki insulin stosowane są od wielu lat. Ostatnio dostępne są również tzw. mieszanki humalogowe. Mieszanka humalogowa to nowa insulina, która mając bardziej fizjologiczne działanie pozwala na lepsze wyrównanie glikemii po posiłku oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia niedocukrzeń.
W wyniku miejscowych odczynów hiperergicznych w miejscach wstrzykiwania konwencjonalnych preparatów insuliny dochodzić może z biegiem czasu do miejscowego zaniku lub – bardzo rzadko – przerostu podskórnej tkanki tłuszczowej, powodujących pewne oszpecenie sylwetki chorego. Aby temu zapobiegać, zaleca się zmianę miejsc wstrzykiwania insuliny podskórnie (np. udo, ramię, przedramię oraz różne ich okolice).
Wszelkie stany zakaźne, zapalne, gorączkowe, zabiegi operacyjne itp. powodują pogłębienie zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Stąd też w tych okresach wymagany jest szczególny nadzór chorego, częstsze, kontrolne badania laboratoryjne i zazwyczaj pewne korekty podawania insuliny.
Po pobraniu insuliny chory musi bezwzględnie spożyć przewidziany posiłek. Jeśli takiej możliwości nie ma (np. musi pozostać na czczo do badania), to lepiej wyjątkowo tej jednej dawki insuliny nie pobierać lub ją opóźnić.

Chorzy z cukrzycą typu II (tzw. insulinoniezależną)

Chorzy z tego typu cukrzycą, stosunkowo krótko trwającą, zwłaszcza o niewielkim dobowym zapotrzebowaniu na insulinę, mogą często zamiast insuliny otrzymywać któryś z preparatów doustnych.
Możliwość stosowania preparatów doustnych zamiast insuliny, rodzaj preparatu oraz zasady dawkowania ustala każdorazowo lekarz.
Preparaty te mają m.in. pobudzać nie zniszczone jeszcze komórki beta trzustki do wytwarzania endogennej insuliny, a także i tkankowe wykorzystanie insuliny w procesach przyswajania i w metabolizmie komórkowym glukozy.
Wśród doustnych środków hipoglikemizujących, stosowanych w leczeniu cukrzycy przede wszystkim II typu, wyróżnia się trzy grupy preparatów (związków chemicznych) o odmiennym mechanizmie, a także czasie i sile działania:
Grupa I to tzw. pochodne sulfonylomocznika, do których zalicza się: tolbutamid (Diabetol), chlorpropamid (Chlorpropamid) i glibenklamid (Euclamin) oraz inne, tzw. pochodne drugiej generacji, np. gliklazyd, Minidiap (glipizyd), Glurenorm (glikwidon).
Grupa II to tzw. pochodne biguanidu, do których należą preparaty: metformina (Metformin) i fenformina (Phenformin) w postaci zwykłej i o przedłużonym działaniu jako tzw. postać retard.
Grupa III to inhibitory (leki hamujące) enzymów jelitowych, warunkujących wchłanianie węglowodanów, z których dotychczas do lecznictwa wprowadzono Glucobay (akarboza).
Wszystkie wyżej wymienione preparaty, z wyjątkiem chlorpropamidu, mają krótki, kilkugodzinny tylko okres półtrwania i czas szczytu działania, dlatego podaje się dobową dawkę ustaloną przez lekarza w porcjach podzielonych, 2-3 razy w ciągu dnia, tak aby uzyskać oczekiwany efekt hipoglikemizujący o określonej porze.
Natomiast chlorpropamid w postaci wolnej we krwi ma okres półtrwania 32-36 godzin, a w postaci związanej z białkami nawet 3-7 dni, przy maksimum działania między 8 a 10 godziną od chwili doustnego podania. Dlatego też chlorpropamid stosuje się zazwyczaj w jednej dawce całodobowej rano (rzadziej także i w południe), licząc się z możliwością pojawienia się tzw. późnej hipoglikemii (nawet w ciągu nocy), zwłaszcza w rzadkich przypadkach podawania go w skojarzeniu z innym preparatem.
Jako objawy niepożądane w toku stosowania tych preparatów mogą wystąpić zaburzenia żołądkowo-jelitowe oraz pewne zaburzenia biochemiczne we krwi (zwiększenie stężenia mleczanów).
W szczególnych sytuacjach, jak np. w okresach zakażenia, różnych stanach zapalnych, przygotowanie lub osłona zabiegów operacyjnych itp., zalecana jest zazwyczaj okresowa zmiana preparatów doustnych na insulinę. Może jednak tego dokonać tylko lekarz. Po ustąpieniu stanów warunkujących tę potrzebę lekarz może podjąć próbę powrotu do doustnych preparatów przeciwcukrzycowych.
Różne stany wikłające cukrzycę wymagają wyjątkowego nadzoru lekarskiego, szczególnie częstej kontroli stężenia glukozy we krwi i moczu oraz bardzo częstej korekty przez lekarza dawek stosowanych leków. Doprowadzają one zazwyczaj do „rozregulowania” cukrzycy. Tak np. zakażenia ropne zwiększają znacznie zapotrzebowanie na insulinę, gdyż produkty rozkładu ropy unieczynniają insulinę.
Ciąża również najczęściej pogarsza przebieg cukrzycy. Kobiety ciężarne wymagają szczególnego nadzoru i częstych kontroli. Rodzą zwykle dzieci stosunkowo duże. Noworodkom kobiet z cukrzycą należy zapewnić szczególną opiekę pediatry ze względu na zmniejszoną odporność. Stąd porody kobiet chorujących na cukrzycę powinny się zawsze odbywać na oddziałach położniczych.

Zasady żywienia w cukrzycy

Istotnym czynnikiem, nieodzownym w skutecznym leczeniu obu typów cukrzycy, jest odpowiednia dieta, dostosowana do fizjologicznego zapotrzebowania organizmu oraz do należnej masy ciała chorego.
Należy podkreślić, że podstawą skuteczności i trwałości leczenia jest nie tylko systematyczne zażywanie przez chorego na cukrzycę zaleconych leków, ale także przestrzeganie zaleconych przez lekarza zasad odżywiania się.
Chory musi bowiem sobie uświadomić, że zarówno dobowa dawka zapotrzebowania na insulinę (u chorych pobierających insulinę), jak i dawka preparatu przeciwcukrzycowego doustnego (u osób leczonych środkami doustnymi) została ustalona na podstawie badań laboratoryjnych oraz zaleconej podaży produktów spożywczych. Dieta powinna być ustalona i obliczona na należną masę ciała.
Chory nie może wprowadzać żadnej dowolności w odżywianiu się, tzn. nie może samowolnie zmieniać pory posiłków, pomijać niektórych z nich, nie spożywać w pełni przygotowanych mu posiłków, radykalnie zmieniać ich skład itd.
Z lekarskiego punktu widzenia chory na cukrzycę nie powinien być głodny, ale także nie powinien samowolnie, bez wiedzy lekarza, spożywać dodatkowych posiłków lub w istotny sposób zmieniać ich składu.
Rodziny mogą np. tylko w wyjątkowych sytuacjach przynosić do szpitala dodatkowe posiłki. Musi jednak o tym zawsze wiedzieć lekarz, aby mógł to uwzględnić w ustaleniu dawki leków przeciwcukrzycowych. Jedynym właściwym rozwiązaniem tego problemu jest to, aby rodzaj i ilość dostarczonego pożywienia były codziennie podobne. W dziale poświęconym dietetyce znajdzie czytelnik zamienniki energetyczne produktów spożywczych, co ułatwi spełnienie tego podstawowego założenia (patrz rozdz. 33 – Żywienie).
Ostatnio coraz częściej stosuje się też metodę tzw. poposiłkowej regulacji glikemii, która polega na zażyciu leku nowej generacji przed głównymi posiłkami. Lek ten, działając krótko i szybko, nie stymuluje wydzielania insuliny między posiłkami. Chorzy nie muszą więc pamiętać o konieczności spożywania dodatkowych posiłków w ciągu dnia.
Rokowanie. Zależy od typu cukrzycy, wieku zachorowania, czasu jej trwania oraz od dokładności stosowania się do zaleconych zasad trybu życia, leczenia i odżywiania się. Istniejąca sieć specjalistycznych placówek ambulatoryjnego leczenia osób chorujących na cukrzycę sprzyja właściwemu rozpoznaniu i systematycznemu monitorowaniu leczenia. Powinny się one zarejestrować, przeprowadzać systematyczne kontrole i ewentualne okresowe korekty leczenia.
W szczególnych tylko sytuacjach, w powikłaniach cukrzycy, kwasicy cukrzycowej, stopie cukrzycowej itp. chorzy wymagają leczenia szpitalnego.

Stan niedocukrzenia

Ostre niedocukrzenie organizmu jest najczęściej powikłaniem stosowania insuliny. Jest to stan bardzo groźny dla życia, powodowany najczęściej tym, że chory wstrzykujący sobie insulinę niedokładnie odmierzył jej dawkę (zazwyczaj dawkę zwiększoną), lub też nie spożył w pełni posiłku przypadającego po wstrzyknięciu insuliny. Dochodzi wówczas do znacznego zmniejszenia stężenia glukozy we krwi, objawiającego się uczuciem ogólnego silnego osłabienia, zlewnymi potami, przyspieszonym tętnem, rozszerzeniem źrenic, spadkiem ciśnienia tętniczego, drżeniem rąk, a niekiedy drgawkami całego ciała. W razie pogłębiającego się dalej niedocukrzenia organizmu dochodzi do utraty przytomności i do tzw. wstrząsu hipoglikemicznego.
Osoby chorujące na cukrzycę potrafią odpowiednio wcześnie zorientować się w przyczynach dość nagłego pogorszenia się samopoczucia. Wypicie wówczas mocno osłodzonej wody, herbaty, kompotu lub spożycie cukru powoduje poprawę samopoczucia i zapobiega dalszemu pogłębianiu się hipoglikemii.
Osoby chorujące na cukrzycę i pobierające insulinę powinny nosić przy sobie cukier (np. w kostkach) lub inne słodycze, aby w przypadku odczucia hipoglikemii wyrównać niedobór glukozy spożyciem cukru.
Jeżeli u chorego na cukrzycę dojdzie do stanu pomrocznego lub pełnej utraty przytomności, należy w trybie pilnym wezwać pogotowie ratunkowe. Lekarz ustali wówczas właściwe rozpoznanie, a w razie stwierdzenia hipoglikemii poda dożylnie glukozę i przewiezie chorego do szpitala w celu uregulowania gospodarki węglowodanowej.
Dla ułatwienia i przyspieszenia orientacji w zaistniałej sytuacji, na wszelki wypadek, gdyby nagła utrata przytomności w przebiegu hipoglikemii wystąpiła np. na ulicy, w środkach komunikacji, osoby chorujące na cukrzycę i pobierające insulinę powinny mieć w portfelu lub nosić na piersi kartkę stwierdzającą, że chorują na cukrzycę i pobierają insulinę (rodzaj i dawka).

Śpiączka cukrzycowa

Śpiączka cukrzycowa jest powikłaniem groźnym dla życia, stanem głębokich zaburzeń metabolicznych organizmu, będących skutkiem znacznego i zazwyczaj dłużej trwającego niedoboru lub nadmiaru insuliny. W sporadycznych przypadkach może być pierwszym objawem cukrzycy. Zazwyczaj jednak zdarza się u osób z rozpoznaną cukrzycą, u których z tych lub innych powodów (np. zakażenie, zabieg operacyjny, zaprzestanie pobierania insuliny, błędy dietetyczne) doszło do głębokich zaburzeń metabolicznych, znacznego zakwaszenia organizmu ciałami ketonowymi (patrz wyżej) i toksycznego uszkodzenia mózgu.
Stan utraty przytomności w śpiączce cukrzycowej (hiperglikemicznej), tzn. ze zwiększonym stężeniem glukozy we krwi, jest zwykle poprzedzony znacznym nasileniem pragnienia i wielomoczem, nudnościami, wymiotami, a niekiedy także bólami brzucha. Oddech na skutek kwasicy jest wolny, głęboki. Śpiączkę cukrzycową hipoglikemiczną poprzedza zwykle stan niedocukrzenia. Chorzy tego typu powinni jak najszybciej znaleźć się w szpitalu.

Powikłania naczyniowe w cukrzycy

Powikłania naczyniowe w cukrzycy występują w miarę jej trwania. Wynikają one z faktu, że cukrzyca przyspiesza rozwój miażdżycy w tętnicach większych (tzw. makroangiopatia cukrzycowa) oraz pogrubienie i „zeszkliwienie” ścian naczyń włosowatych (tzw. mikroangiopatia cukrzycowa).
Makroangiopatia, oprócz wczesnej miażdżycy, objawia się zwykle nadciśnieniem tętniczym, upośledzeniem przepływu krwi przez obwodowe naczynia tętnicze, a w konsekwencji – chorobą niedokrwienną serca, udarem mózgu itp.
Mikroangiopatia, jako wyraz upośledzenia przepływu krwi i niedotlenienia tkanek, objawia się najczęściej którymś z wymienionych 4 zespołów klinicznych (lub ich współistnieniem): stwardnieniem kłębuszków nerkowych, retinopatią, neuropatią, zgorzelą tkanek.
●  Stwardnienie kłębuszków nerkowych manifestuje się pogłębiającą utratą białka (albumin) z moczem, postępującym upośledzeniem czynności filtracyjnej (detoksykacyjnej) nerek, zmianami zwyrodnieniowymi na dnie oka, nadciśnieniem itd.
●  Retinopatia cukrzycowa jest to zespół zmian naczyniowo-zwyrodnieniowych w siatkówce oka, prowadzący po latach do znacznego upośledzenia wzroku, a nawet do jego utraty.
●  Neuropatia cukrzycowa charakteryzuje się symetrycznie dystalnymi (obwodowymi) zaburzeniami czuciowo-ruchowymi, szczególnie w zakresie stóp i podudzi, w postaci parestezji, upośledzenia czucia wibracji, zaburzeń ruchowych, zniesieniem odruchów ścięgnistych, a nawet zaburzeniami regulacji czynności narządów wewnętrznych (w przypadku neuropatii układu autonomicznego).
●  Zmiany zgorzelinowe tkanek – najczęściej występują owrzodzenia i martwica, zwykle bezbólowa, na palcach, pięcie itd. Ma ona charakter tzw. martwicy suchej bądź wilgotnej, zwykle z tendencją do poszerzania się, bardzo trudno – jeśli w ogóle – gojącej się, ulegającej łatwo bakteryjnym i grzybiczym, opornym na leczenie zakażeniom. W całości powstaje obraz tzw. stopy cukrzycowej, której rozwojowi sprzyja także wspomniana wyżej neuropatia cukrzycowa, złe pielęgnowanie, wszelkiego rodzaju ucisk (ciasne, gumowe obuwie) i nawet mikrourazy.
Leczenie stwardnienia kłębuszków nerkowych, retinopatii i neuropatii cukrzycowej to dobre, systematyczne, konsekwentne leczenie cukrzycy.
Leczenie stopy cukrzycowej jest bardzo trudne, niewdzięczne, wymaga dużego doświadczenia zarówno lekarskiego, jak i pielęgniarsko-domowego oraz cierpliwości i uporu, gdyż w razie braku efektów i postępującej zgorzeli musi dojść do amputacji, aby ratować życie chorego.
W początkowym okresie zaburzeń krążenia, bez owrzodzeń i zakażenia ran zaleca się:
●  noszenie wygodnego, ciepłego, miękkiego obuwia,
●  troskę o nieprzemęczanie kończyn dolnych, a więc dużo wypoczynku i leżenia,
●  dbałość o systematyczne leczenie farmakologiczne i dietetyczne cukrzycy,
●  troskę o systematyczne zażywanie zaleconych przez lekarza leków usprawniających tzw. krążenie obwodowe.
W okresie w pełni rozwiniętej stopy cukrzycowej, tzn. z istniejącą zgorzelą i owrzodzeniami, zaleca się:
●  maksymalną troskę o właściwe leczenie cukrzycy, tzn. osiągnięcie stadium jej wyrównania wg zaleceń lekarza,
●  troskę o właściwe pielęgnowanie stopy cukrzycowej, w celu ograniczenia możliwości zakażeń rany (codzienne oglądanie stóp, codzienna zmiana skarpetek lub pończoch),
●  zaprzestanie palenia papierosów,
●  zaprzestanie chodzenia boso (unikanie zanieczyszczeń i urazów) lub w ciasnym, niewygodnym obuwiu,
●  w przypadkach owrzodzeń sączących – osłanianie ich gazą,
●  w przypadku odczynów zapalnych w ranie zakażonej i zanieczyszczonej postępowanie opisano przy owrzodzeniach podudzi na tle żylakowatym; należy stosować wilgotne okłady z dodatkiem antyseptyków (np. 1% roztwór rywanolu lub nadmanganianu potasu, lub maść Dermazin lub Bactroban).

Zapobieganie cukrzycy

Zapobieganie cukrzycy, zwłaszcza przy predyspozycji genetyczno-rodzinnej, nie jest łatwe, ale też nie jest niemożliwe.
Należy:
●  ograniczać w diecie nadmiar węglowodanów, zwłaszcza w wieku średnim (po 40 roku życia) i w podeszłym,
●  u osób z predyspozycją genetyczno-rodzinną przeciwdziałać wszystkim tym okolicznościom, które mogą powodować powstanie jawnej cukrzycy (np. otyłości, zakażeniom, różnorakim zatruciom, zwłaszcza alkoholem i metalami ciężkimi, chorobom wątroby i trzustki, urazom mechanicznym, zwłaszcza jamy brzusznej i okolicy trzustki),
●  przeciwdziałać urazom psychicznym,
●  przeciwdziałać (a przynajmniej ograniczać) – zarówno ze strony lekarzy, jak i osób obciążonych predyspozycją do cukrzycy – pochopnemu bądź nadmiernemu i przewlekłemu stosowaniu kortykosteroidoterapii, difenylohydantoiny oraz preparatów moczopędnych z grupy tiazydów, które mogą przyspieszać ujawnienie utajonej uprzednio cukrzycy,
●  propagować wysiłek fizyczny przez wprowadzenie systematycznych ćwiczeń wysiłkowych, zapobiegających m.in. otyłości,
●  propagować i prowadzić – jeśli to możliwe – racjonalny dobór małżeński, przy świadomości, że szansa na uniknięcie cukrzycy w rodzinie z probantem* chorym na cukrzycę typu I wynosi ok. 90%, a u dzieci obydwojga rodziców chorych na cukrzycę cukrzyca typu I występuje u ok. 40%.
 
* Osobnik, który został wykryty jako pierwszy przypadek i stanowi punkt wyjścia do prześledzenia dziedziczenia danej cechy w rodzinie.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować