Trądzik pospolity (acne vulgaris)

Trądzik pospolity, określany też jako zwykły lub młodzieńczy, jest chorobą szeroko rozpowszechnioną w populacji, będącą główną przyczyną wizyt w gabinetach dermatologicznych. W różnym nasileniu występuje u niemal każdej osoby w wieku od 11. do 30. roku życia, ale coraz częściej dotyczy także osób dorosłych.
Wśród czynników odpowiedzialnych za rozwój zmian trądzikowych wymienia się:
– predyspozycje genetyczne – występowanie trądziku zwykłego u rodziców lub rodzeństwa zwiększa ryzyko pojawienia się choroby u dziecka;
– płeć – częściej i ciężej chorują chłopcy, co wynika z przyczyn hormonalnych;
– wiek – zmiany najczęściej dotyczą nastolatków, chociaż około 8-12% pacjentów z trądzikiem stanowią dorośli powyżej 25 roku życia; u noworodków może pojawić się tzw. trądzik niemowlęcy, spowodowany obecnością hormonów matki i ustępujący samoistnie po 1-3 miesiącach;
– stosowane kosmetyki, np. niektóre pudry i róże, powodujące powstanie zmian głównie na policzkach (trądzik kosmetyczny);
– leki – androgeny (przyjmowanie testosteronu lub innych anabolików), miejscowo i ogólnie podawane kortykosteroidy oraz witamina B12, jod, brom, barbiturany, lit (trądzik polekowy);
– związki chemiczne – u osób mających zawodowy kontakt z chlorem, olejami, dziegciami (trądzik zawodowy).
Wbrew ogólnie przyjętej opinii o wpływie diety na powstawanie wykwitów trądzikowych, dotychczas przeprowadzone badania nie wykazały zależności między rodzajem spożywanego pokarmu a trądzikiem. Także higiena osobista ani aktywność seksualna nie mają związku z rozwojem zmian chorobowych. Trądzik nie jest również chorobą zakaźną, ponieważ bakterie biorące udział w powstawaniu zmian zapalnych stanowią fizjologiczną florę skóry człowieka.
U osób dorosłych występowanie trądziku może być związane z większą rolą czynników środowiskowych, np. stresującym trybem życia, zanieczyszczeniem środowiska czy wtórnymi zaburzeniami hormonalnymi.
Trądzik zwykły należy do chorób gruczołów łojowych. W warunkach fizjologicznych powstający w nich łój (sebum), będący mieszaniną różnych substancji lipidowych, jest wydzielany przez mieszek włosowy na powierzchnię skóry. Dzięki niemu skóra jest odpowiednio natłuszczona oraz chroniona przed działaniem bakterii i grzybów. W trądziku zwykłym mamy do czynienia z zaburzeniem wydzielania i usuwania łoju, co w konsekwencji sprzyja namnażaniu bakterii żyjących w ujściach gruczołów łojowych oraz rozwojowi stanu zapalnego w skórze. Jednym z głównych mechanizmów powstawania trądziku jest nadmierna produkcja łoju. W okresie dojrzewania płciowego gruczoły łojowe są pobudzane przez hormony płciowe – androgeny. W efekcie nadprodukcji łoju (łojotoku) cera staje się tłusta, przetłuszczają się także włosy. Na podłożu łojotoku mogą rozwinąć się takie schorzenia, jak trądzik pospolity czy łupież tłusty.
Kolejnym czynnikiem biorącym udział w patomechanizmie trądziku jest nieprawidłowe, nadmierne rogowacenie ujść mieszków łojowo-włosowych. W efekcie dochodzi do zamknięcia i zaczopowania przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych i powstania zaskórnika. Gromadzący się łój sprzyja namnażaniu beztlenowych bakterii Propionibacterium acnes. Wydzielane przez nie enzymy rozkładają łój do działających drażniąco wolnych kwasów tłuszczowych, a przenikające poza ścianę mieszka włosowego antygeny bakteryjne i czynniki drażniące powodują rozwój stanu zapalnego.

Objawy kliniczne

Zmiany chorobowe lokalizują się głównie w miejscach, gdzie gruczołów łojowych jest najwięcej: na twarzy (nos, czoło, policzki, broda), plecach (kark i okolica międzyłopatkowa), na dekolcie. Typowymi wykwitami pojawiającymi się w trądziku są zaskórniki: otwarte lub zamknięte. Zaskórniki otwarte mają postać czarnych punkcików wypełnionych masą łojowo-rogową i bakteriami. Ich czarny kolor powstaje w wyniku utleniania łoju i gromadzenia barwnika – melaniny, stąd w języku angielskim określane są jako blackheads. Zaskórniki otwarte, inaczej prosaki (z ang. whiteheads), to drobne, białe grudki, z których przy uciśnięciu wydobywa się biała, kaszkowata treść.
Grudki lub wypełnione ropą krostki należą już do zmian zapalnych. Ustępują zwykle bez śladu w ciągu kilku kolejnych dni. Jeżeli proces zapalny rozwija się głębiej, w skórze właściwej, powstają wówczas guzy, cysty ropne, a nawet przetoki, które nie tylko szpecą, sprawiają ból, ale i pozostawiają brzydkie, nierówne blizny.
Ze względu na rodzaj wykwitów chorobowych, dermatolodzy wyróżniają następujące odmiany trądziku: zaskórnikowy, grudkowo-krostkowy, guzkowo-cystowy, ropowiczy oraz trądzik o ostrym przebiegu, tzw. acne fulminans. W przypadku tej ostatniej postaci, występującej wyłącznie u mężczyzn, zmianom skórnym mogą towarzyszyć dolegliwości stawowe, gorączka, zły stan ogólny, podwyższenie liczby białych ciałek we krwi, wzrost OB.
Trądzik jest zwykle chorobą łagodną, choć przewlekłą. Po okresie dojrzewania i w miarę normalizowania czynności hormonalnych, zmian jest coraz mniej. Problemem stają się wówczas zmiany potrądzikowe: wgłębione lub przerosłe blizny i przebarwienia pozapalne.
Udowodniono również, że choroba, zwłaszcza o cięższym przebiegu, ma znaczący wpływ na psychikę i pogorszenie jakości życia chorych. W okresie młodzieńczym może spowodować izolację i pogłębiać poczucie niskiej wartości.

Rozpoznanie

Najczęściej choroba ma bardzo typowy obraz kliniczny i do postawienia właściwej diagnozy nie przeprowadza się żadnych badań dodatkowych. Nie wykonuje się rutynowo posiewu ze zmian ropnych. W rzadkich przypadkach trądzik zwykły może być pomylony z trądzikiem różowatym, tuberkulidem rozsianym, prosówkowym twarzy, z ropnym zapaleniem mieszków włosowych. Przy zmianach bardzo opornych na leczenie należy rozważyć możliwość istnienia którejś z wymienionych chorób.
U kobiet, u których występuje nadmiar androgenów, przejawiający się m.in. trądzikiem, łojotokiem, nadmiernym owłosieniem (brody, górnej wargi, ud, okolicy sromu), zaburzeniami miesiączkowania, należy wykluczyć zespół policystycznych jajników, guzy jajnika, guzy nadnerczy. W tym celu wykonuje się oznaczenie hormonów (testosteronu i dehydroepiandrosteronu w surowicy krwi) oraz USG jamy brzusznej i przydatków. Pomocna staje się współpraca dermatologa z ginekologiem lub endokrynologiem.

Pielęgnacja skóry trądzikowej

Preparaty do pielęgnacji skóry tłustej i trądzikowej dostępne w drogeriach i aptekach mają za zadanie ograniczenie produkcji łoju, działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, łagodne złuszczanie naskórka. Mogą zawierać kwasy owocowe, kwas salicylowy lub azelainowy, retinaldehyd, związki miedzi i cynku, triclosan, amid kwasu nikotynowego, substancje matujące (np. kuleczki polimerowe absorbujące łój lub związki rozpraszające światło), wyciągi pochodzenia roślinnego o działaniu przeciwłojotokowym, łagodzącą podrażnienia allantoinę, wodę termalną.
W gamie produktów przeciwtrądzikowych znajdują się specjalne żele do mycia twarzy, płyny micelarne, toniki, mleczka, kremy matujące, peelingi. Produkty do cery trądzikowej nie powinny zawierać olei mineralnych, lanoliny ani wazeliny, ponieważ substancje te mogą zatykać gruczoły łojowe. Nie zaleca się zbyt częstego mycia twarzy, gdyż doprowadza to do nadmiernego przesuszenia skóry i wtórnie zwiększonej produkcji łoju. Przed pójściem spać należy dokładnie zmyć makijaż i przetrzeć skórę bezalkoholowym tonikiem, który przywróci skórze odpowiednie, kwaśne pH. Zamiast tłustego kremu na noc, wskazane jest użycie kremu nawilżającego wzbogaconego substancjami regulującymi pracę gruczołów łojowych.
Nie należy wyciskać lub rozdrapywać zmian trądzikowych, gdyż może to powodować nasilenie stanu zapalnego (łój i bakterie dostają się w głąb skóry) i powstanie blizn. Istnieje postać trądziku, w której ilość zadrapań i uszkodzeń skóry (nadżerek, przeczosów i przebarwień) przeważa nad ilością samych zmian trądzikowych, co jest określane jako trądzik z samouszkodzenia (acne excoriee).
W okresie letnim u osób ze zmianami trądzikowymi wskazane jest stosowanie emulsji lub lekkich kremów z filtrami przeciwsłonecznymi. Promienie ultrafioletowe z jednej strony hamują bowiem w skórze stan zapalny, co powoduje przejściową poprawę zmian skórnych, z drugiej jednak – zbyt intensywne opalanie wzmaga rogowacenie ujść mieszków włosowych i może spowodować nasilenie trądziku.
Okresowo możliwe jest wykonanie u kosmetyczki zabiegów oczyszczania zajętych zmianami okolic ciała. Nie poleca się tradycyjnego wyciskania zaskórników i krostek, ponieważ zmiany mogą ulec zaostrzeniu lub pozostawić blizny. W gabinetach kosmetycznych można natomiast wykonać delikatnie złuszczające skórę peelingi chemiczne lub zabieg kawitacji, polegający na oczyszczaniu skóry przy użyciu fal ultradźwiękowych.

Leczenie

Leczenie trądziku powinno być ukierunkowane na wszystkie mechanizmy powstawania zmian trądzikowych: zmniejszenie łojotoku, normalizację rogowacenia ujść mieszków włosowych, ograniczenie liczby bakterii Propionibacterium acnes oraz redukcję stanu zapalnego. Aby uzyskać tak kompleksowe działanie, zwykle stosuje się terapię skojarzoną, z wykorzystaniem dwóch lub więcej leków przeciwtrądzikowych. Leczenie jest najczęściej długotrwałe (przynajmniej 3 miesięczne), uzupełniane terapią podtrzymującą i powinno być prowadzone przez dermatologa.
Wśród miejscowo stosowanych preparatów zastosowanie mają: nadtlenek benzoilu, antybiotyki (erytromycyna i klindamycyna), retinoidy (tretinoina, izotretinoina, adapalen, tazaroten), kwas azelainowy, kwas salicylowy, hydroksykwasy, związki cynku. W trakcie leczenia skóra może być przesuszona i podrażniona, dlatego terapię miejscowymi lekami przeciwtrądzikowymi uzupełnia się stosowaniem nawilżających, łagodzących podrażnienia kremów.
Doustnie w pierwszej kolejności przepisywane są antybiotyki z grupy tetracyklin. W trakcie ich zażywania przeciwwskazane jest opalanie, ponieważ leki te uwrażliwiają skórę na światło i w efekcie mogą powodować przebarwienia. Leki hormonalne (antyandrogeny) są wskazane u kobiet z hiperandrogenizmem. Dobre efekty są widoczne po kilku miesiącach leczenia, chociaż często po odstawieniu leku trądzik nawraca.
W przypadkach opornych na leczenie lub o ciężkim przebiegu, ze skłonnością do tworzenia blizn, stosuje się doustne retinoidy. Izotretinoina (Acnenormin, Curacne, Izotek, Roaccutane) ma silne i skuteczne działanie. Powoduje niszczenie gruczołów łojowych, normalizuje rogowacenie ujść mieszków włosowych, działa przeciwbakteryjnie i zmniejsza stan zapalny. Wadą jest znaczna ilość działań niepożądanych (które jednak ustępują po zakończeniu leczenia) oraz konieczność stosowania skutecznej antykoncepcji.
Wspomagająco w trakcie leczenia można przyjmować zmniejszające łojotok witaminy z grupy B (poza witaminą B12) i PP, sole cynku, kwas gamma-linolenowy.
U kobiet w ciąży pojawianie się lub nasilenie zmian trądzikowych związane jest z podwyższonym poziomem hormonów. Bezwzględnie przeciwwskazane jest stosowanie w tym okresie takich leków, jak izotretinoina, antybiotyków tetracyklinowych czy miejscowych retinoidów, ponieważ mogą one uszkadzać nowo powstające narządy dziecka.

Usuwanie zmian potrądzikowych

Zmiany potrądzikowe, takie jak przebarwienia, blizny zanikowe i przerosłe oraz keloidy, można leczyć z zastosowaniem mikrodermabrazji lub dermabrazji, peelingów chemicznych, metod laserowych, krioterapii czy wreszcie zabiegów chirurgicznych. W przypadku blizn przerosłych i keloidów ważne jest jak najwcześniejsze zgłoszenie się do lekarza i rozpoczęcie terapii.
Do najbardziej popularnych zabiegów należą peelingi chemiczne, mikrodermabrazja i laseroterapia. Często metody te uzupełniają się i można je stosować naprzemiennie. Zwykle, aby uzyskać pożądany efekt terapeutyczny, musi być wykonanych kilka zabiegów.
Peelingi z wykorzystaniem hydroksykwasów (np. kwasu pirogronowego, salicylowego) lub płynu Jessnera powodują chemiczne złuszczenie naskórka, hamują tworzenie nowych zmian trądzikowych, spłycają blizny i rozjaśniają przebarwienia. Peelingi średniogłębokie, np. z użyciem 35% kwasu trójchlorooctowego (TCA) wykorzystuje się m.in. w leczeniu blizn potrądzikowych, zwłaszcza blizn zanikowych.
Zabieg mikrodermabrazji polega na mechanicznym ścieraniu kolejnych warstw naskórka. Stosowany jest zwykle w serii kilku zabiegów z 10-14 dniową przerwą miedzy kolejnymi seansami. Wskazaniem do mikrodermabrazji jest trądzik zaskórnikowy i grudkowy (mikrodermabrazja reguluje pracę gruczołów łojowych i zwęża pory), blizny potrądzikowe oraz przebarwienia skóry.
Metody laserowe znalazły zastosowanie do spłycania blizn zanikowych, spłaszczania blizn przerosłych i keloidów oraz likwidacji zmian barwnikowych.
Mimo że trądzik zwykły jest chorobą częstą i dobrze zbadaną, wciąż sprawia trudności terapeutyczne. Uzyskanie dobrych efektów wymaga od chorego wiele cierpliwości i systematyczności oraz ścisłego stosowania się do zaleceń lekarskich.

lek. med. Aleksandra Zamirska Katedra i Klinika Dermatologii, Alergologii i Wenerologii Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu (2008-07-04)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować