Kaszel

Jest on najczęstszym objawem chorób układu oddechowego, a zwłaszcza dróg oddechowych, przedostania się do nich różnorakich ciał obcych (np. okruszyn lub kęsów pokarmowych, koralików, pestek, ziaren).
Jest odruchem wywołanym także przez podrażnienie błony śluzowej dróg oddechowych w wyniku zwiększonej ilości gazów drażniących, pyłów, wydzieliny lub działania innych czynników chorobotwórczych. Drażnienie samych pęcherzyków płucnych nie wywołuje kaszlu. Stąd też, jeśli w procesach chorobowych pęcherzyków płucnych (np. w zapaleniu płuc) występuje kaszel, to świadczy on o tym, że procesem chorobowym zostały objęte co najmniej oskrzeliki.
Należy nadmienić, że kaszel może powstać także na drodze odruchowej wskutek podrażnienia kory mózgu, niekoniecznie związanego bezpośrednio z procesem chorobowym w drogach oddechowych, a także w wyniku odruchów pochodzących z innych narządów, np. z opłucnej, żołądka, pęcherzyka żółciowego itd.
U osób starszych odruchy kaszlowe są przeważnie osłabione w związku ze zmniejszoną wrażliwością błony śluzowej dróg oddechowych.
Ważnymi objawami dla domniemania przyczyny kaszlu jest ustalenie, czy kaszel jest ostry czy przewlekły, suchy czy też wilgotny i połączony z wykrztuszaniem zawartości dróg oddechowych oraz w jakiej porze dnia występuje.
Kaszel suchy, tzn. bez odkrztuszania plwociny, pojawia się zwykle na początku ostrych procesów zapalnych dróg oddechowych.
Kaszel wilgotny, połączony z odkrztuszaniem, charakterystyczny jest dla przewlekłych procesów zapalnych, rozstrzeni oskrzeli, ropni płuc itd.
Kaszel suchy od wilgotnego można odróżnić już po samym odgłosie.
Jako odruch obronny kaszel spełnia pożyteczną rolę, gdyż zmierza do usunięcia zawartości zalegających w drogach oddechowych oraz do ochrony błony śluzowej przed zewnętrznymi substancjami drażniącymi (np. gazy, pyły, pary). Jest on też wyrazem przewlekłych nieżytów oskrzeli, przy czym czynnikiem wyzwalającym go jest wydzielina zapalna oskrzeli.
Za przewlekłym zapaleniem oskrzeli lub tzw. rozstrzeniami (odcinkowymi „rozdęciami”) oskrzeli przemawia kaszel ranny, powodowany nagromadzeniem się wydzieliny w oskrzelach w ciągu nocy.
Palenie papierosów wybitnie ten kaszel podtrzymuje i nasila. Można jednoznacznie powiedzieć, że możliwości wyleczenia nieżytu oskrzeli (a tym samym i zlikwidowania kaszlu) przy równoczesnym paleniu papierosów są właściwie niewielkie. Trzeba też stwierdzić, że objawy nieżytu oskrzeli związane z paleniem papierosów mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy od czasu zaprzestania palenia.
Trzeba również stwierdzić, że kaszel, któremu towarzyszy odruchowy wzrost ciśnienia w drogach oddechowych, powodujący wzrost ciśnienia w klatce piersiowej, obciąża układ krążenia, a dodatkowo – przez utrudnianie wydalania powietrza z dróg oddechowych – sprzyja powstaniu zarówno rozedmy płuc, jak i rozstrzeni oskrzeli, a w dalszym etapie – rozwojowi tzw. serca płucnego i niewydolności prawokomorowej serca. Przewlekły kaszel, mniej lub bardziej nasilony, oporny na leczenie przeciwprzeziębieniowe i wykrztuśne, występujący zwłaszcza w nocy, może pojawiać się w chorobach układu krążenia łączących się z biernym zastojem (przekrwieniem) w płucach, a więc jako jeden z pierwszych – obok zadyszki wysiłkowej – objawów niewydolności krążenia.
Sprzyjającą ustaleniu poprawnego rozpoznania i skutecznego leczenia i ważną informacją dla lekarza jest wygląd odpluwanej (wykrztuszanej) plwociny (np. śluzowo-wodnista, ropna, szarobiała, gęsta, płynna, cuchnąca, z domieszką krwi jasnej, ciemnej, w postaci pasemek lub tzw. galaretki malinowej), obserwowanej sporadycznie lub stale itp.

Domowa pomoc przedlekarska

Kaszel w ostrych stanach przeziębienia lub zakażenia dróg oddechowych można łagodzić przez:
●  stosowanie syropów wykrztuśnych (3-5 razy dziennie po 1 łyżce stołowej),
●  nacierania rozgrzewające klatki piersiowej spirytusem kamforowym, salicylowym lub mrówkowym,
●  zastosowanie środków napotnych, np. naparu kwiatu lipowego, czarnego bzu, lub podanie polopiryny, lub preparatów podobnie działających,
●  zastosowanie baniek.
Jak już wyżej wspomniano, u palaczy nie należy oczekiwać możliwości szybkiego i radykalnego zlikwidowania kaszlu i zapalenia oskrzeli. Wskutek zmniejszonej ogólnej odporności organizmu u palaczy należy nawet energiczniej postępować z ich leczeniem ze względu na możliwość rozszerzenia się procesu zapalnego z oskrzeli na tkankę płucną. Przedłużające się więc nieżyty oskrzeli, nie ulegające złagodzeniu po zastosowaniu wymienionych środków i zabiegów, wymagają bezwzględnego zgłoszenia się do lekarza.
Zobacz jeszcze: Kaszel u dzieci.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować