Duszność

Duszność jest to zazwyczaj subiektywne odczucie braku tchu (powietrza) i trudności w oddychaniu, które następują po nieproporcjonalnie małym wysiłku; duszność może także wystąpić w spoczynku.
Duszność powstaje z powodu niedostatecznego dostarczania tlenu do organizmu i upośledzenia wydalania z niego dwutlenku węgla, zazwyczaj na skutek:
●  niewydolności narządu oddechowego,
●  niewydolności układu krążenia,
●  zaburzeń metabolicznych,
●  zaburzeń psychogennych,
●  napadu dychawicy (astmy) oskrzelowej,
●  rozedmy płuc,
●  zapalenia oskrzeli,
●  włóknienia pozapalnego płuc,
●  zmniejszenia objętości płuc na skutek ucisku z zewnątrz (płyn w jamie opłucnej, odma, nowotwór),
●  utrudnień dla przepływu powietrza w drogach oddechowych (ciało obce, treść zapalna, nowotwór) itp.
Przed przystąpieniem do udzielania pomocy należy bliżej określić rodzaj odczuwanej duszności, czy jest ona stała, czy też okresowa.
Jeżeli duszność ma charakter duszności okresowej, należy starać się ustalić jej przyczynę (czy związana jest z wysiłkiem fizycznym, czy też ze zdenerwowaniem, zetknięciem się z jakimś przedmiotem lub zapachem). Ważne jest również ustalenie, czy chory ma trudności z wdechem, czy też z wydechem powietrza lub czy ma duszność typu mieszanego.
Duszność może być objawem wskazującym na zagrożenie życia, zwłaszcza jeżeli połączona jest z sinicą.
Nagle pojawiająca się duszność (zwłaszcza u dzieci) może być spowodowana przedostaniem się ciała obcego do gardła lub górnych dróg oddechowych. Wówczas często występuje sinica, a zabiegiem ratującym życie jest uniesienie dziecka nogami do góry, a głową ku dołowi, lub manewr uciśnięcia dolnej części klatki piersiowej, powodujący bardzo często wyrzucenie ciała obcego z krtani lub górnej części tchawicy. Duszność może być też wyrazem powstania zatoru i zawału płuca.
Należy podkreślić, że przedstawione poniżej zasady różnicowania charakteru duszności, a zwłaszcza wskazówki dotyczące postępowania w duszności oskrzelowej (wydechowej) i sercowej (wdechowej), dotyczą wyłącznie chorych, u których rozpoznanie ustalił już uprzednio lekarz.
Duszność wdechowa jest najczęściej następstwem osłabienia pracy serca, zastoju i nadciśnienia w żyłach płucnych, a niekiedy i anatomicznego zwężenia górnych dróg oddechowych. Powietrze z trudnością przedostaje się do pęcherzyków płucnych, oddech ulega spłyceniu i przyspieszeniu, mięśnie oddechowe mocno napinają się, a dolne przestrzenie międzyżebrowe zapadają się przy wdechu. Jest ona charakterystyczna dla niedomogi serca.
Duszność wydechowa jest zazwyczaj związana ze zmniejszeniem elastyczności pęcherzyków płucnych lub zwężeniem oskrzelików.
Obserwuje się ją w rozedmie płuc, zapaleniu oskrzeli, dychawicy oskrzelowej itp. Utrudnienie oddychania dotyczy przede wszystkim wydechu, który jest aktem biernym. Dodatkowe mięśnie wydechowe ulegają przy wydechu silnemu napięciu, aby czynnie wesprzeć akt wydechu.
Duszność o charakterze mieszanym charakteryzuje się jednoczesnym utrudnieniem wdechu i wydechu. Występuje w wielu przewlekłych lub podostrych chorobach narządu oddechowego, współistniejących z chorobami układu krążenia, zwłaszcza serca.
Nagły napad silnej duszności jest objawem dychawicy, czyli astmy. Napad taki zmusza chorego do przyjęcia wygodnej pozycji, zwykle stojącej lub siedzącej, z pochyleniem ku przodowi i oparciem się np. o parapet otwartego okna, gdyż podparcie umożliwia zwiększenie pracy mięśni oddechowych.

Do najczęściej spotykanych stanów nagłej duszności należą napady:

●  astmy (dychawicy) oskrzelowej,
●  astmy (dychawicy) sercowej.
Każdy napad duszności, któremu towarzyszy sinica, stwarza konieczność natychmiastowego wezwania pogotowia ratunkowego.

Duszność w astmie oskrzelowej

Napad duszności spowodowany jest nagłym zwężeniem drobnych oskrzeli i oskrzelików wskutek skurczu warstwy mięśniowej oraz obrzęku błony śluzowej oskrzeli.
Objawy. Zaczyna się pogłębiającym uczuciem braku powietrza i lękiem. Chory przyjmuje pozycję siedzącą lub stojącą i opiera się zwykle rękami o jakiś przedmiot, np. łóżko, stół, parapet okna itp. Czasem chory biegnie do okna, otwiera je szeroko. Oddech stopniowo staje się coraz bardziej utrudniony, przede wszystkim w fazie wydechowej.

W domowym postępowaniu doraźnym należy:

●  uspokoić chorego,
●  zapewnić dopływ dużej ilości świeżego powietrza,
●  rozpiąć odzież uciskającą klatkę piersiową,
●  ułatwić choremu przyjęcie najdogodniejszej dla niego pozycji.
Astma oskrzelowa jest chorobą przewlekłą, a napady duszności pojawiają się od czasu do czasu. Chorzy mają zwykle w domu różne środki łagodzące i przerywające napad.

Postępowanie. Oprócz wymienionych zabiegów, podać choremu jeden z zaleconych przez lekarzy leków:

●  czopek Aminophyllinum do odbytnicy, 1 tabletkę Euphyllin lub Euphyllin retard albo Theophylline, Diprophyllinum, albo Aminophyllin retard, 1-2 dawki aerozolu preparatu Astmopent, Berotec, Berodual, Beclocort itp.,
●  zalecaną wcześniej przez lekarza inhalację (np. Intal).
Oczywiście należy zastosować tylko te środki, które były już wcześniej choremu ordynowane i to z dobrym skutkiem.
Jeśli opisane wyżej postępowanie nie spowoduje przerwania lub przynajmniej znacznego złagodzenia nasilenia napadu – albo duszność narasta – konieczna jest szybka interwencja lekarza. Jednocześnie przestrzec należy przed bezkrytycznym nadużywaniem leków rozkurczowych, gdyż jest to szkodliwe i niebezpieczne.

Duszność w dychawicy sercowej

Napad duszności jest spowodowany nagłym osłabieniem pracy lewej komory serca przy prawidłowej lub niekiedy wzmożonej czynności prawej komory. Doprowadza to w konsekwencji do przekrwienia płuc. Ataki tego typu duszności pojawiają się u osób cierpiących na różnego rodzaju choroby serca (np. zapalenie mięśnia sercowego, niewydolność wieńcowa, wady serca), zazwyczaj w nocy.
Objawy. Chory budzi się zwykle ze snu z uczuciem silnej duszności, lęku, ogólnego osłabienia i obawy przed uduszeniem się. Siada na łóżku, podpiera się rękoma lub też podchodzi do okna, aby nabrać świeżego powietrza. Akcja oddechowa gwałtownie się wzmaga. Niekiedy pojawia się ból w okolicy serca. Chory jest blady, oblany zimnym potem. Czasem występuje nieznaczna sinica. Napad trwa zwykle 20-40 minut i często samoistnie ustępuje.
Postępowanie. Jeśli napad duszności przedłuża się i nasila, należy bezwzględnie wezwać lekarza. Wskazaniem do natychmiastowego wezwania pomocy lekarskiej jest ciężki, charczący oddech (jakby coś „gotowało się w płucach”), sinica, zlewne poty i ewentualne odpluwanie dużej ilości pienistej – niekiedy różowo podbarwionej – plwociny. Sugeruje to rozpoczynający się obrzęk płuc.

Do czasu przybycia lekarza należy:

●  ułożyć chorego w najdogodniejszej dla niego pozycji w łóżku (a więc pozycji siedzącej, z możliwością oparcia się o poduszki, które należy wysoko ułożyć),
●  dobrze przewietrzyć pomieszczenie, w którym przebywa chory,
●  zastosować dodatkowo jeden z niżej wymienionych leków nasercowych: krople Cardiamid-Coffein, Tinct. Crataegi, Neocardina, Cardiol C, Theophylline w ilości 30-40 kropli, tabletki Euphyllin retard lub Aminophyllin retard, lub Diprophyllinum
(1 tabletkę),
●  jeśli to możliwe – podać do oddychania tlen.
Jeżeli chory pozostaje w domu, wyżej wymienione leki można po 2-3 godzinach powtórzyć w tej samej dawce.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Do najczęściej spotykanych stanów nagłej duszności należą napady:Duszność w astmie oskrzelowejW domowym postępowaniu doraźnym należy:Postępowanie. Oprócz wymienionych zabiegów, podać choremu jeden z zaleconych przez lekarzy leków:Duszność w dychawicy sercowejDo czasu przybycia lekarza należy:Źródło

Zobacz także