Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK, choroba Bechterewa) należy do grupy chorób nazywanych spondyloartropatiami seronegatywnymi. Są to przewlekłe choroby, o charakterze zapalnym, dotyczące głównie kręgosłupa z predyspozycją genetyczną (u 90-95% chorych na tę chorobę wykrywany jest antygen zgodności tkankowej -HLA B27), natomiast nie ma w surowicy krwi czynnika reumatoidalnego (RF).
Szacuje się, że ZZSK dotyka około 1% populacji, mężczyźni chorują 3-krotnie częściej niż kobiety. Szczyt zachorowań przypada pomiędzy 20 a 40 rokiem życia. Obserwuje się występowanie rodzinne. Choroba dotyczy szkieletu osiowego (kręgosłup i stawy krzyżowo-biodrowe), stawów obwodowych (głównie kolan), narządu wzroku i układu sercowo- naczyniowego. Możemy wyróżnić postać osiową – zajęty jest przede wszystkim kręgosłup i stawy krzyżowo-biodrowe oraz postać obwodową – zajmującą inne stawy.
Główną lokalizacją procesu zapalnego są przyczepy ścięgien i torebek stawowych do kości (entezopatie). Prowadzą one do tworzenia nadżerek kostnych, włóknienia, a następnie kostnienia przyczepów ścięgnistych z powstawaniem wyrośli kostnych i ograniczania ruchu w stawie. Podobne zmiany stwierdza się w pierścieniu włóknistym krążków międzykręgowych. W późnym okresie choroby proces kostnienia prowadzi do zarastania szpary stawowej, a w zakresie kręgosłupa do powstawania mostów kostnych usztywniających go i uniemożliwiających wykonywanie ruchów – obraz „kija bambusowego” w rtg.
Obraz „kija bambusowego” w rtg
Początek choroby zazwyczaj jest skryty i powolny, a charakterystyczny obraz radiologiczny pojawia się stosunkowo późno przy zaawansowanych i nieodwracalnych zmianach w układzie kostno-stawowym. Początkowo najczęściej występują objawy, które są bagatelizowane przez chorych oraz stanowią problem diagnostyczny dla lekarzy – przecież każdy z nas w którymś z okresów swojego życia doświadcza przemijających bólów krzyża i kręgosłupa.
U większości chorych pierwszym objawem choroby jest ból okolicy krzyżowo-lędźwiowej, który charakteryzuje się: lokalizacją w okolicy pośladków, występowaniem naprzemiennym (prawy pośladek/lewy pośladek), nasileniem w godzinach nocnych i porannych, uczuciem sztywności porannej trwającym przez ponad 30 minut, zmniejszaniem się w trakcie ćwiczeń.
Ból utrzymuje się przez ponad 3 miesiące. Zespół tych cech definiuje ból krzyża o charakterze zapalnym. Jeśli występuje on u pacjenta przed 45 rokiem życia, lekarz pierwszego kontaktu powinien wziąć pod uwagę podejrzenie ZZSK i skierować chorego do reumatologa celem przeprowadzenia diagnostyki.
Postępujący proces chorobowy zajmuje kolejne odcinki kręgosłupa, powodując ograniczanie ruchomości (aż do stanu, w którym chory, aby obejrzeć się za siebie, wykonuje obrót nie głową ale całym tułowiem). Pojawiają się pogłębienia krzywizn kręgosłupa – głównie w odcinku piersiowym. Kompensacyjnie powstają przykurcze w stawach biodrowych i kolanowych oraz pochylenie ciała do przodu. Sylwetkę pacjenta z rozwiniętym ZZSK określa się mianem „człowieka, który nigdy nie obejrzy gwiazd”. Jest to stan znacznej niepełnosprawności ruchowej, której towarzyszą dolegliwości bólowe.
W trakcie trwania procesu zapalnego mogą stopniowo pojawiać się niecharakterystyczne objawy ogólnoustrojowe takie jak: uczucie zmęczenia, utrata masy ciała oraz stany podgorączkowe, które na pierwszy rzut oka wydają się nie mieć związku z bólami kręgosłupa. Czasami pierwszym objawem choroby jest wystąpienie zapalenia stawu obwodowego lub zapalenia przedniego odcinka błony naczyniowej oka. Są one ewidentnie uchwytne klinicznie i towarzyszą im nasilone dolegliwości. Stwierdzając w badaniu te charakterystyczne patologie, w powiązaniu z niecharakterystycznymi objawami ogólnymi ze strony kręgosłupa, lekarz może ukierunkować podejrzenie na ZZSK.
Postawienie rozpoznania na wczesnym etapie choroby ma istotne znaczenie dla pacjenta. Celem kompleksowego leczenia jest zahamowanie procesu zapalnego, utrzymanie dobrej ruchomości kręgosłupa oraz niedopuszczenie do powstania nieprawidłowej postawy. W skład leczenia niefarmakologicznego wchodzą: balneoterapia, edukacja, grupy samopomocy i fizjoterapia. Intensywna balneoterapia okazała się skuteczniejsza niż ćwiczenia fizyczne, zalecane nagminnie w warunkach ambulatoryjnych. Tym niemniej z doświadczenia klinicznego wynika, że niektórzy chorzy na ZZSK mogą skorzystać z intensywnej fizjoterapii. Leki umożliwiają opanowanie bólu i wdrożenie programu rehabilitacyjnego. Jeśli chodzi o rodzaj aktywności fizycznej, to niezalecane są wszelkie sporty kontaktowe, jazda konna, golf, kręgle, jazda na rowerze. Wskazane są natomiast ćwiczenia w basenie, pływanie stylem grzbietowym oraz gimnastyka oddechowa. Najistotniejsza jest systematyczność w wykonywaniu ćwiczeń. Pacjent powinien na twardym i prostym łóżku, na brzuchu albo na wznak, tylko z niewielką płaską poduszką pod głową.
Niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są dość skuteczne i dobra odpowiedź na nie jest charakterystyczna dla spondyloartopatii. W ostatnim okresie pojawiły się sugestie, że nieprzerwane stosowanie tych leków, zamiast ich przyjmowania tylko w razie potrzeby, zwalnia postęp zmian radiologicznych w ciągu dwóch lat. Należy jednak pamiętać o ich działaniach niepożądanych na układ pokarmowy i sercowo-naczyniowy. Wyniki ostatnich badań pokazują, że leki modyfikujące przebieg choroby (takie jak stosowane w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów – np. sulfasalazyna czy metotreksat) są nieskuteczne w leczeniu zapalenia stawów kręgosłupa (czyli osiowej postaci ZZSK). Powyższe leki są jednak powszechnie stosowane, ponieważ do tej pory nie istniały inne opcje terapeutyczne. Różnice w odpowiedzi na leczenie w zależności od dominującej postaci choroby wynikają z innego umiejscowienia zapalenia: błony maziowej w postaci obwodowej i przyczepów ścięgnistych w postaci osiowej. Leflunomid, podobnie jak poprzednie leki, okazał się nieskuteczny w postaciach osiowych ZZSK.
Najbardziej znamiennego postępu w leczeniu postaci osiowej ZZSK dokonano w ciągu ostatnich kilku lat dzięki wprowadzeniu leków biologicznych – blokerów TNF alfa. Do leczenia zostały dopuszczone trzy leki: infliksymab, adalimumab i etanercept. W dużych badaniach udowodniono znamienną poprawę w zakresie bólów kręgosłupa, sprawności i wskaźników zapalenia (skuteczność większa niż u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów). Infliksymab hamuje aktywny proces zapalny w obrębie kręgosłupa, co udokumentowane zostało w badaniu rezonansu magnetycznego. Z uwagi na wysokie koszty leczenia, terapia ta zarezerwowana jest dla najcięższych postaci zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa w postaci osiowej. Wydaje się jednak, że uzyskane korzyści kliniczne i poprawa jakości życia są znacznie większe niż koszty leczenia późnych powikłań i opieka medyczna nad chorymi z zaawansowanym ZZSK. W związku z tym leczenie biologiczne powinno być ogólnodostępne dla tych chorych.
dr n. med. Joanna Adamiec-Mroczek, specjalista chorób oczu; Katedra i Klinika Okulistyki Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu (2007-09-07)

Ilustracje

Obraz „kija bambusowego” w rtg
Obraz „kija bambusowego” w rtg
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować