Schizofrenia – etiologia i objawy

Schizofrenia jest poważną chorobą psychiczną, charakteryzującą się istotnymi zaburzeniami w zakresie funkcjonowania społecznego, umiejętności samodzielnego zaspokajania swoich potrzeb i zdolności do prawidłowego postrzegania rzeczywistości.
Ryzyko zachorowania w ciągu całego życia ocenia się na około 1% – największe dotyczy trzeciej dekady życia. Jest ono jednakowe dla mężczyzn i kobiet. Jednak przeciętny wiek zachorowania jest niższy dla mężczyzn (15-25 rok życia) niż dla kobiet (25-35 rok życia). Schizofrenia rzadko występuje po 35 roku życia, chociaż rejestruje się także znikomy procent przypadków w wieku późniejszym.

Etiologia

W ciągu ostatnich stu lat proponowano wiele teorii na temat przyczyn powstawania schizofrenii. I tak, żyjący na początku dwudziestego wieku, niemiecki psychiatra Kraepelin uważał, że schizofrenia jest chorobą mózgu, której przyczyny można by wykryć na drodze badań biologicznych. Przez wiele dziesięcioleci niektórzy specjaliści utrzymywali natomiast, że choroba spowodowana jest nie zaburzeniami w funkcjonowaniu mózgu, ale wpływem destrukcyjnych relacji wewnątrzrodzinnych z okresu dojrzewania jednostki. Jedna z teorii sugerowała z kolei, że schizofrenia powstaje w wyniku wielokrotnego zetknięcia się z podwójnym przekazem ze strony rodziców, czyli sytuacją, gdy dziecko otrzymuje sprzeczne informacje, np. matka mówi mu, że je kocha, a jednocześnie jest mu obojętna i odpycha je od siebie. Wiele innych koncepcji wskazywało jako źródło choroby problemy małżeńskie, niedojrzałość emocjonalną rodziców lub permanentny konflikt miedzy nimi.
Obecnie uważa się, że schizofrenia jest chorobą, u której podstaw leżą zaburzenia transmisji neuronalnej w mózgu. Wiadomo również, iż dużą rolę w jej powstawaniu odgrywa czynnik genetyczny. Z badań przeprowadzonych u bliźniąt jednojajowych wynika, że zbieżność zachorowania na schizofrenię wynosiła u nich od 30% do 50%. Natomiast wśród osób, których oboje rodziców miało schizofrenię, choroba występowała z częstotliwością 15-20%. Przy czym dziedziczona jest nie tyle podatność na schizofrenię, lecz skłonność do wystąpienia różnych zaburzeń, objawiających się – poza psychozami schizofrenicznymi -trudnościami przystosowania, zaburzeniami osobowości, zaburzeniami z pogranicza psychoz, a także innymi psychozami. Sposób przekazywania tej podatności nie został jednak dotąd poznany.
Uważa się też, że nieodpowiednie środowisko rodzinne i panująca w nim zła atmosfera emocjonalna mogą wpływać w sposób niekorzystny na rozwój osobowości dziecka. Dzieje się tak poprzez brak uczuciowej akceptacji, przez częste przeżywanie lęku i obawy, np. czy rodzice nie rozwiodą się, przez autorytatywne i apodyktyczne traktowanie przez matkę lub oboje rodziców, przez różnego rodzaju deprywację i frustrację potrzeb, itp. Zła atmosfera emocjonalna hamuje prawidłowy rozwój osobowości i powoduje, że człowiek zaczyna stronić od kontaktów międzyludzkich, staje się coraz bardziej nieśmiały, nie podejmuje jakiekolwiek inicjatywy i aktywności. W konsekwencji prowadzi to do tzw. stanu przedschizofrenicznego. Jeśli taki niekorzystny wpływ środowiska dotyczy osoby predysponowanej genetycznie, może u niej dojść do szybkiego rozwoju choroby.

Objawy

Symptomy schizofrenii można podzielić na pięć ogólnych kategorii: objawy pozytywne, objawy negatywne, zaburzenia nastroju, zaburzenia myślenia i zaburzenia zachowania.
Objawy pozytywne to urojenia i omamy, czyli takie spostrzeżenia i przekonania pacjentów, które nie są podzielane przez osoby zdrowe. Mogą się utrzymywać stale lub okresowo, a ich nasilenie może być różne.
Omamy są fałszywymi spostrzeżeniami, których doświadcza pacjent, a których nie odbierają inni ludzie. Polegać one mogą na słyszeniu, widzeniu albo czuciu (przez dotyk, węch, smak) rzeczy, które nie istnieją. W zależności od zaangażowanego zmysłu nazywa się je omamami słuchowymi, wzrokowymi, dotykowymi, węchowymi lub smakowymi. Około 70% chorych na schizofrenią doświadcza omamów słuchowych, 25% ma omamy wzrokowe, a mniej więcej 10% – innego rodzaju omamy.
Omamy słuchowe przybierają najczęściej postać głosów dobiegających z zewnątrz; rzadziej rozlegają się wewnątrz głowy chorego. Mogą komentować jego zachowanie, mówić mu, że jest złym człowiekiem lub wyzywać go w sposób obraźliwy. Omamy słuchowe są dla większości pacjentów bardzo przykre i rozpraszające.
Urojenia to fałszywe przekonania, doświadczane przez chorego jako rzeczywiste fakty. Najczęściej spotykane rodzaje urojeń to:
urojenia prześladowcze – chory jest przekonany, że inni ludzie chcą go skrzywdzić bez powodu, np. rodzina chce go zabić lub ścigają go członkowie mafii;
urojenia ksobne – polegają na przekonaniu, że coś albo ktoś odnosi się do osoby chorego, gdy w rzeczywistości nic takiego nie zachodzi; chory może np. wierzyć, że w prasie, telewizji lub radiu pojawiają się specjalne informacje dotyczące jego osoby lub skierowane wyłącznie do niego; może też myśleć, że inni wciąż o nim rozmawiają;
urojenia wpływu – ten rodzaj urojeń polega na przekonaniu, że inne osoby albo siły kontrolują myśli albo działania chorego, np. w głowie ma umieszczony nadajnik, za pomocą którego kosmici sterują jego zachowaniem;
– urojenia wielkościowe – pacjent jest przekonany, że jest osobą wyjątkową, ma rzadko spotykany talent, albo jest bardzo bogaty.
Wyżej zostały wymienione najczęściej występujące w schizofrenii rodzaje omamów. Mogą pojawiać się też inne, np. urojenia winy.
Objawy negatywne to apatia, zubożenie wypowiedzi i spłycenie bądź niespójność reakcji emocjonalnych, co zwykle prowadzi do społecznego wycofania się i zmniejszenia dostosowania społecznego.
Często występującym objawem w schizofrenii są też zaburzenia nastroju najczęściej o charakterze zaburzeń depresyjnych. Ich zauważanie i prawidłowe leczenie jest o tyle ważne, że u wielu chorych mogą skończyć się podjęciem próby samobójczej. Mniej więcej 10% chorych umiera w ten sposób.
U wszystkich chorych występują zaburzenia myślenia, przejawiające się upośledzeniem funkcji poznawczych lub problemami z wyrażaniem myśli. Chorzy mają problemy z koncentracją uwagi, łatwo się rozpraszają. Bardzo charakterystyczne są też problemy z pamięcią i posługiwaniem się językiem. Pacjentów często trudno zrozumieć, gdyż przeskakują z tematu na temat, zapominają, co przed chwilą mówili. Czasami tworzą nowe słowa, tzw. neologizmy, które są niezrozumiałe dla innych, albo istniejącym słowom nadają znaczenia różniące się od powszechnie przyjętych.
W porównaniu z wcześniej wymienionymi objawami, w schizofrenii stosunkowo rzadko występują zaburzenia zachowania. Były one znacznie częstsze przed wynalezieniem leków przeciwpsychotycznych. Zaburzenia zachowania mogą przyjmować postać katatonii, czyli stanu, w którym chory utrzymuje przez wiele godzin lub nawet dni taką sama pozycję ciała, nawet jeśli wydaje się ona bardzo niewygodna. Czasami chorzy na schizofrenię angażują się z wielką energią w aktywność motoryczną, która pozbawiona jest większego sensu i nie wynika z jakichś bodźców zewnętrznych. Innym zaburzeniem zachowania jest autyzm, czyli stan, w którym pacjent odmawia prowadzenia rozmów z innymi.
Należy pamiętać, że schizofrenia jest chorobą o przebiegu epizodycznym, w której natężenie symptomów jest różne w różnych okresach. Choć przebieg choroby u każdego pacjenta może być inny, z reguły wszystkie przypadki można sprowadzić do jednego z trzech modeli.
Około jednej trzeciej pacjentów przechodzi przez pewną liczbę epizodów schizofrenii, ale dzięki zastosowanemu leczeniu są w stanie osiągnąć taki poziom funkcjonowania, jaki występował u nich przed chorobą. Często pojawiają się u nich wieloletnie okresy remisji.
Kolejna jedna trzecia chorych przechodzi przez większą liczbę zaostrzeń schizofrenii i tylko częściowo powraca do stanu psychofizycznego sprzed choroby.
Przebieg choroby w ostatniej grupie jest zdecydowanie najcięższy. Symptomy schizofrenii występują prawie przez cały czas. Chorzy wymagają znacznie ściślejszej opieki, a leczenie może okazać się mniej skuteczne. Schizofrenia wpływa destrukcyjnie na funkcjonowanie pacjenta w wielu obszarach i może znacznie ograniczać jego zdolność do samodzielnego radzenia sobie w życiu.
Znajomość pierwszych symptomów schizofrenii przez rodziny pacjentów i ich bliskich pomaga we wcześniejszym reagowaniu i wprowadzaniu odpowiedniego leczenia, co z kolei skutkuje znacznym skróceniem epizodu choroby i poprawą jakości życia chorego.

Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Magdalena Krakowska-Kociołek Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Lubiążu

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować