Fragment pochodzi z książki
Wiesław Osiński, Nadwaga i otyłość. Aktywność fizyczna w profilaktyce i terapii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2016
Nadwaga i otyłość. Edukacja terapeutyczna i psychologiczna
W programie edukacji terapeutycznej zmierza się do tego, aby u uczestnika programu kształtować stosowne osobowościowe dyspozycje kierunkowe, czyli określone trwałe postawy prozdrowotne i prosomatyczne. Chodzi tu o kształtowanie trwałych struktur procesów poznawczych, emocjonalnych oraz zachowań związanych w szczególności z prawidłowym żywieniem oraz podejmowaniem aktywności fizycznej.
W edukacji terapeutycznej kluczowe jest równoległe uwzględnianie trzech aspektów:
1. Aspektu poznawczego, gdzie zmierza się do przekazania istotnych racjonalnych argumentów o potrzebie stałej troski o należytą masę i skład ciała. Chodzi tu o przekazywanie wiedzy, jak poważne zagrożenie dla zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego stanowi nadwaga i otyłość.
2. Aspektu emocjonalnego, który charakteryzuje komponenty uczuciowo-motywacyjne (przeżycia) związane z obciążeniem, jakie stanowi nadwaga i otyłość. Jest to tym bardziej istotne, że podstawową przyczyną nadmiernej masy ciała są często zaburzenia psychoemocjonalne.
3. Aspektu behawioralnego, poprzez który zmierza się do ukazania konkretnych wzorców zachowań żywieniowych oraz w zakresie aktywności fizycznej. Wyznaczenie i podejmowanie pożądanych zachowań daje szanse na trwałe ukształtowanie postaw w poczuciu odpowiedzialności za własne zdrowie, kondycję fizyczną i styl życia. Warunkiem sukcesu jest uczestnictwo, pozytywne przeżycia i umiejętności podejmowania pozytywnych zachowań w życiu codziennym, w szkole i w miejscu pracy.
Przykładem systematycznych działań podejmowanych w ramach procesu edukacji terapeutycznej może być uwzględnianie w trakcie kolejnych sesji zagadnień ukazanych w ramce.
Szkoła edukacji terapeutycznej – kolejne elementy
– Nauka kontroli bodźców pobudzających apetyt (rola przypraw, zapachów, używek, znaczenie nieregularnych posiłków, ograniczenie zakupu produktów).
– Zwiększenie wiedzy o możliwości dietetycznej redukcji nadmiaru masy ciała (bilans i deficyt energetyczny, przykłady diet redukujących).
– Nauka poprawnego sposobu jedzenia (zbyt szybkie jedzenie, wpływ reklamy, złe przykłady z otoczenia).
– Potrzeba i nauka zwiększenia wysiłków fizycznych (energetyczna charakterystyka, uczenie niektórych form, zmiany w stylu życia).
– Wzmocnienie motywacji do zmian stylu życia (przykłady zmian i prowadzenie dyskusji).
– Nauka monitorowania uczestnictwa i efektów programów redukcji masy ciała (dzienniki samokontroli, zmiany behawioralne, wskaźniki zdrowia).
W procesie edukacji terapeutycznej obowiązuje zasada skojarzonego wielokierunkowego oddziaływania.
Wykorzystać trzeba możliwie różnorodne środki, jak: słowo, druk, obraz, prezentacja multimedialna, filmy, obserwacja wzorów, uczestnictwo. Docierać z argumentami trzeba wielokierunkowo, uświadamiać potrzeby i wskazywać drogi do osiągnięcia celu.
Ważna może być kolejność argumentów, zbliżać się do celu trzeba etapami, nie moralizować, nie nadużywać sloganów, odwoływać się do najbardziej osobistych interesów danej osoby.
Większa będzie skuteczność kilku osób uczestniczących w procesie edukacyjnym i motywacyjnym – prowadzący instruktor aktywności fizycznej, lekarz, dietetyk, psycholog, fizjoterapeuta.
Liczy się wiarygodność osoby przekonującej do zmiany zachowań – jej fachowość, wiedza, pozycja społeczna, wiek, atrakcyjność wykładu i środek przekazu. Wykorzystać trzeba umiejętnie przekaz słowny, broszury dotyczące prawidłowej diety i zaleceń aktywności fizycznej, filmy, plansze, porywające przykłady.
Skuteczna terapia otyłości wymaga również uwzględnienia aspektu psychologicznego, a szczególnie zmiany przekonań osoby otyłej.
Trudności psychiczne mogą być pierwotne, stanowić podłoże i tkwić u podstaw uwarunkowań otyłości, ale także mogą się one pojawiać jako skutek złego samopoczucia, gorszej kondycji fizycznej, silnych przeżyć emocjonalnych oraz niezadowolenia z własnego wyglądu.
Istotną metodą wykorzystywaną w leczeniu otyłości jest psychokorekcja, która zakłada nie tylko pozytywną zmianę stylu życia, sytuacji rodzinnej, zainteresowań, modyfikację zachowań w sposobie spędzania wolnego czasu.
W psychokorekcji zmierza się do zmian samoświadomości, poprawy samoakceptacji, poczucia większej kontroli nad sobą (Bąk-Sosnowska 2011). Proces ten może mieć charakter pomocy psychologicznej udzielanej przez grupę wsparcia, osoby bliskie lub specjalistów z różnych dziedzin.
Często konieczne jest działanie planowe, głębsze, prowadzone przez psychoterapeutę lub psychologa klinicznego w związku z zespołem kompulsywnego jedzenia, nieudaną próbą wcześniejszego skutecznego odchudzania i utrzymania osiągniętego poziomu, bulimią, towarzyszącą otyłości depresją, destruktywnymi przekonaniami na temat siebie i innych ludzi czy wybitnie negatywnymi emocjami związanymi z postrzeganiem obrazu własnego ciała.
W profilaktyce oraz terapii nadwagi i otyłości stosuje się również działania o charakterze interwencji psychologicznej, w których korzysta się najczęściej z obszaru poznawczej psychologii społecznej. Podejmuje się tu cały system działań, który jest ingerencją w dotychczasową sytuację w celu jej zmiany.
Ingerencja taka może być ukierunkowana bezpośrednio na zmianę umiejętności, wiedzy i postaw lub określonych wartości .Zwykle jednak dąży się również do stymulowania i ukierunkowania zmian także w otoczeniu danej osoby lub grupy osób.
Niekiedy interwencja psychologiczna to również pomoc osobie, która straciła wiarę w możliwość samodzielnego rozwiązania problemu, i niezbędne jest jej wsparcie emocjonalne, ale także medyczne, socjalne i prawne. Interwencja jest zawsze sposobem ingerowania w bieg wydarzeń, w które człowiek jest uwikłany.
W polskim piśmiennictwie zagadnienie interwencji psychologicznych w nadwadze i otyłości obszernie omówiła A. Łuszczyńska, koncentrując się na trzech koncepcjach teoretycznych, tj. koncepcji społeczno-poznawczej, modelu transteoretycznym i modelu implementacji intencji.
Próbowano zestawić i porównać, w jaki sposób poszczególne typy interwencji wpływają na zachowania człowieka z nadwagą i otyłością. Analizowano, czy interwencje psychologiczne mogą zmienić przekonania, zdolność do samoregulacji i emocje człowieka.
Stosując zweryfikowane standardy przeprowadzania kolejnych eksperymentów nad wprowadzeniem zalecanej diety oraz zachowań związanych z aktywnością fizyczną, obserwowano na ogół niewielki lub umiarkowany efekt zmiany zachowań w zakresie poziomu nadwagi i otyłości.
W szczególności stwierdzano, że żadna z interwencji psychologicznych nie prowadziła do trwałych zmian, co wskazuje – zdaniem Łuszczyńskiej – na potrzebę powtarzania oddziaływania mniej więcej co dwa lata.
Mimo ograniczonych efektów stosowania interwencji psychologicznych prowadzone badania pozwoliły na zebranie wielu interesujących informacji dotyczących strategii i procedur postępowania.
Program LEARN, opracowany jako jeden z pierwszych kompleksowych programów interwencyjnych mających na celu terapię nadwagi i otyłości, zakładał wprowadzenie pięciu grup technik dotyczących: 1) zmiany stylu życia (ang. lifestyle techniąues – L); 2) ćwiczeń fizycznych (ang. exercise techniąues – E); 3) postaw i przekonań (ang. attitude techniąues – A); 4) bliskich relacji (ang. relationship techniąues – R); 5) sposobu odżywiania (ang. nutrition techniąues – N).
Zebrane informacje sugerowały, że utrudniać zmianę masy ciała mogą:
1) nierealistycznie wysokie oczekiwania;
2) przekonanie, że zmiana masy ciała jest trwała;
3) lekceważenie w szczególności umiejętności związanych ze zmianą odżywiania i podejmowania ćwiczeń fizycznych.
Komentarze (0)
Dodaj swój komentarz