Epidemiologia bólu przewlekłego

Badania epidemiologiczne dotyczące bólu przewlekłego są trudne do przeprowadzenia. Powodem jest złożony, wielowymiarowy i subiektywny charakter bólu przewlekłego, różnorodność ocenianych zespołów bólowych, praktyczne problemy uzyskiwania danych wymagające nakładów środków finansowych, a także niejednolite kryteria rozpoznawania bólu przewlekłego.
Według taksonomii IASP ból przewlekły jest definiowany jako „ból wykraczający poza normalny przewidywany czas gojenia tkanek, który oceniany jest na 3 miesiące” i tę definicję stosowano w większości badań epidemiologicznych, w części badań natomiast stosowano punkt czasowy 6 miesięcy.
Epidemiologia wykorzystuje wiele metod badawczych. Najczęściej prowadzone są badania przeglądowe, badania kohortowe oraz badania kontrolowane. Każde z nich odpowiada na nieco inne pytania i nieco inaczej jest prowadzone.
Jedną z najczęściej stosowanych metod jest badanie przeglądowe, prowadzone na przynajmniej kilkusetosobowej grupie, które dostarcza danych o zachorowalności, metodach leczenia, ocenia efektywność terapii, dostępność świadczeń i poziom zadowolenia pacjentów.
Wyniki badania przeglądowego pozwalają więc na odpowiednie planowanie systemu opieki zdrowotnej, wskazują niedociągnięcia i możliwości ulepszenia świadczeń zdrowotnych.
Badanie kohortowe prowadzone jest zwykle w określonym czasie w określonej grupie chorych w celu śledzenia zmian, jakim podlega schorzenie, np. ból przewlekły, oraz jakie są jego następstwa.
Badanie to wymaga zbierania danych przez dłuższy czas i nie jest możliwe prowadzenie go na bardzo licznej grupie. Obecnie najczęściej są to badania retrospektywne wykorzystujące określoną bazę danych, np. elektroniczne rejestry chorych leczonych ambulatoryjnie w podstawowej czy specjalistycznej opiece lekarskiej.
W badaniu kontrolowanym konieczny jest odpowiedni dobór porównawczej grupy kontrolnej, co stanowi podstawową trudność, ale wydaje się, że takie badanie daje najwięcej najbardziej wiarygodnych danych.
Terminy powszechne stosowane w badaniach epidemiologicznych to zapadalność i chorobowość.
Zapadalność lub zachorowalność (incidence) jest miarą ryzyka rozwoju nowych zachorowań i oznacza liczbę nowo zarejestrowanych przypadków konkretnej choroby w przedziale czasu (roku) na 100 tys. osób badanej populacji.
Chorobowość (prevalence) jest definiowana jako liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie populacji (np. na 100 tysięcy mieszkańców). Współczynnik ten obejmuje zarówno osoby chorujące już wcześniej, jak i nowo stwierdzone przypadki. Stosowany jest jako ocena powszechności występowania danej choroby w społeczeństwie.
W ogólnoświatowych badaniach dotyczących obciążenia chorobami jednym z istotnych wskaźników epidemiologicznych jest także YLD (years lived with disability), który oznacza liczbę lat przeżytych w niesprawności. Wskaźnik ten odzwierciedla negatywny wpływ danego schorzenia, jego następstwa oraz stopień ciężkości utraty zdrowia spowodowany schorzeniem.
Badania przeglądowe prowadzone w populacji Europy oraz USA wskazują, że ból przewlekły niezależnie od etiologii dotyczy około 20% dorosłej populacji.
Jedno z dużych badań przeglądowych przeprowadzono w 2002 r. na grupie 46 394 respondentów z 15 krajów europejskich, w tym także z Polski, i wykazano, że ogólnoeuropejska zachorowalność na różne zespoły bólu przewlekłego wynosi 19%. Obserwowane są jednak różnice pomiędzy krajami – najwyższa zachorowalność występuje w Norwegii (30%), Polsce (27% badanej populacji) i we Włoszech (26%), a najniższa w Wielkiej Brytanii (13%) i Hiszpanii (11%).
Przegląd National Health and Wellness Survey przeprowadzony został w 2008 r. przez Kantar Health. Zgromadzono dane od 53 524 dorosłych respondentów z 5 największych krajów Europy – Francji, Niemiec, Włoch, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii.
Jest to jeden z pierwszych przeglądów przeprowadzonych za pomocą Internetu na tak dużej populacji badanej. Spośród badanej grupy 20,3% (co odpowiada 49,7 mln dorosłej populacji badanych krajów) zgłaszało występowanie bólu w ostatnim miesiącu, przy czym u 22,5% z nich (11,17 mln) ból był oceniany jako silny, a u 59,2% (29,42 mln) jako umiarkowany.
Występowanie tym samym silnego bólu w całej dorosłej populacji ocenia się na 4,6%, natomiast bólu umiarkowanego na 12%; ból występuje codziennie u 8,8% dorosłej populacji.
Wyniki badania populacji powyżej 65. rż. w stanie Kansas w USA pokazały, że częstość występowania bólu przewlekłego wzrasta wraz z wiekiem i dotyczy średnio 53% osób w tym okresie życia (powyżej 85. rż. – 56% osób).
Wyniki badań przeglądowych prowadzonych w poszczególnych krajach na mniejszych grupach badanych różnią się od danych ogólnoeuropejskich.
Badanie przeprowadzone w Danii w grupie 14 925 dorosłych osób w 2010 r. pokazało, że ból przewlekły trwający dłużej niż 6 miesięcy występuje aż u 26,8% ankietowanych. Jeszcze wyższy odsetek zaobserwowano w badaniu prowadzonym w Portugalii w 2008 r. w grupie 5094 osób – 36,7% ankietowanych, oraz w Irlandii w grupie 3136 osób – 35,5% ankietowanych.
Badania przeglądowe pozwoliły również na identyfikację czynników ryzyka powstawania bólu przewlekłego (OR – odds ratio, określa stosunek szansy wystąpienia danego zdarzenia w danej grupie do wystąpienia tego samego zdarzenia w innej porównywanej grupie) i należą do nich:
– płeć żeńska;
– starszy wiek;
– niższy poziom wykształcenia (OR 2,17);
– niższy poziom dochodów;
– bezrobocie, renta, emerytura;
– bycie samotnym (wdowieństwo, rozwód);
– otyłość (OR 1,89) lub niedowaga (OR 1,51);
– choroby układu sercowo-naczyniowego (OR 3,84) i układu oddechowego (POChP);
– praca fizyczna.
Badanie prowadzone w Norwegii wykazało także, że palenie papierosów zwiększa ryzyko wystąpienia przewlekłego bólu mięśniowo-szkieletowego o 20% w populacji młodszej, poniżej 50. roku życia.
Wyniki ankiet wskazują, że najczęstszą przyczyną przewlekłych dolegliwości bólowych jest choroba zwyrodnieniowa stawów (47% ankietowanych wskazało tę przyczynę), choroby krążka międzykręgowego (21%), osteoporoza (15%), migrena i inne bóle głowy (8%), choroby naczyń obwodowych (7%), RZS (5%).
Najczęstsza lokalizacja bólu, jaką wskazywali respondenci, to okolica lędźwiowo-krzyżowa, nogi, kolana, kark, obręcz barkowa, miednica, głowa. Ból jest średnio odczuwany w 4 różnych lokalizacjach. Średni czas trwania bólu przewlekłego to 7-10 lat, a średnie nasilenie w skali NRS wynosi 5.
W Global Burden Disease Study 2013 wykazano, że najczęstsze schorzenia związane z bólem przewlekłym dotykające populacji ogólnoświatowej to nawracające napięciowe bóle głowy, migrena, przewlekłe bóle krzyża, bóle karku, inne choroby mięśniowoszkieletowe, osteoartroza.
Z kolei najwyższy współczynnik YLD spośród wszystkich ocenianych schorzeń wynosił 146 mln (co oznacza globalnie 146 mln lat życia w niepełnosprawności) dla przewlekłych bólów krzyża i wzrósł o 61% od 1990 roku.
Bóle karku znalazły się na 4. miejscu, migrena na 6., inne choroby mięśniowo-szkieletowe na 10., a osteoartroza na 13.
Widać więc wyraźnie, że najczęstsze przewlekle zespoły bólowe znajdują się w pierwszej dziesiątce chorób o największym obciążeniu dla społeczeństw i systemów opieki zdrowotnej, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się.
Badania epidemiologiczne dotyczące bólu neuropatycznego wskazują, że występuje on u 7-10% dorosłej populacji.
Zapadalność i chorobowość dla najczęstszych zespołów bólu neuropatycznego oceniono także na podstawie badań epidemiologicznych dostępnych w bazie publikacji z lat 1966-2012 i zapadalność (incidence) wynosi następująco:
– neuralgia po półpaścu 28,2-42,0/100 000/rok;
– neuralgia trójdzielna 26,8-28,9/100 000/rok;
– bolesna polineuropatia cukrzycowa 15,3-72,3/100 000/rok;
– ból fantomowy 0,8-1,5/100 000/rok;
– neuralgia nerwu językowo-gardłowego 0,4-0,8/100 000/rok.
Ogólnie zapadalność dla bólu neuropatycznego można określić na około 8,2/1000/rok.
Ocena badań epidemiologicznych dotyczących bólu przewlekłego daje przede wszystkim wyobrażenie, jak duża jest liczba osób cierpiących z powodu bólu i nieotrzymujących właściwego leczenia, a także jak ogromny negatywny wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa ma niedostateczna kontrola bólu.
Epidemiologia jest nauką, która odgrywa coraz większą rolę w identyfikacji przyczyn specyficznych zespołów bólowych i zapewnia empiryczne podstawy dla poprawy systemu opieki zdrowotnej, optymalizacji zabezpieczenia potrzeb leczniczych i zdrowia publicznego w kontekście bólu przewlekłego.
Punkty kluczowe:
– Ból przewlekły to ból wykraczający poza normalny przewidywany czas gojenia tkanek, który oceniany jest na 3 miesiące.
– Ból przewlekły niezależnie od etiologii występuje u około 20% dorosłych w Europie.
– Ból neuropatyczny występuje u około 7-10% dorosłej populacji.
– Najczęstsza przyczyna przewlekłych dolegliwości bólowych to choroby układu mięśniowo -szkieletowego.
Dodano: 2017-05-26

Fragment pochodzi z książki

Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski (red. nauk.), Leczenie bólu, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować