Zatrucie lekami nasennymi

Leki nasenne i uspokajające tworzą w zasadzie wspólną grupę, której działanie można określić jako „nieswoiste” w sensie dość ogólnego działania na ośrodkowy układ nerwowy. Osłabiają aktywność, wywołując w większych dawkach uczucie senności, sen, a nawet znieczulenie ogólne. Leki uspokajające stosowane są w celu wyciszenia nadmiernego pobudzenia, napięcia i niepokoju oraz ułatwiania snu, leki nasenne – w celu wywołania snu. Sen taki nie ma cech snu fizjologicznego, jest „wymuszony” przez tłumienie ośrodków aktywacyjnych.
Pochodne kwasu barbiturowego (barbiturany)
Połączenia kwasu barbiturowego, w zależności od biologicznego okresu półtrwania, dzieli się na cztery różne grupy: długo, średnio, krótko i bardzo krótko działające.
●  Leki długo działające: barbital (Veronalum Natrium), methylphenobarbital (Prominalum), fenobarbital (Luminalum).
●  Leki średnio działające: amobarbital (Amylobarbital, Amytal), aprobarbital (Alurate), butobarbital, cyklobarbital (Cyclobarbitalum Calcium, Phanodorm), sekbutabarbital (Butabarbital).
●  Leki krótko działające: heksobarbital (Narcosan), pentobarbital (Nembutal), sekobarbital (Seconal Sodium).
●  Leki bardzo krótko działające (barbiturany): metoheksital (Brietal Sodium, Brevital), tiobutabarbital (Brevinarcon), tiopental (Thiopental, Pentothal Sodium).
Barbiturany w zależności od dawki wywołują uczucie senności; sen z początkowo zachowaną, a potem zniesioną reakcją na bodźce słowne, a następnie bólowe; w końcu śpiączkę ze zniesieniem odruchów. Źrenice są początkowo wąskie, w zatruciu ciężkim dochodzi do ich rozszerzenia i nierówności. W końcu następuje obniżenie temperatury ciała, ciśnienia krwi, porażenie układu oddechowego.
Pierwsza pomoc. Bezpośrednio po zażyciu leków lub u zatrutych przytomnych konieczne jest podanie węgla leczniczego w roztworze wodnym, prowokowanie wymiotów aż do uzyskania wodojasnej treści żołądkowej, a następnie podanie soli glauberskiej. U chorych zatrutych z zaburzeniami świadomości (śpiączka toksyczna II-IV stopień) – zabezpieczenie podstawowych czynności życiowych, ułożenie zatrutego w pozycji bocznej ustalonej, ochrona przed oziębieniem. Nie prowokować wymiotów, nie podawać do picia żadnych płynów.
Leczenie. Powinno być prowadzone w ośrodku zatruć.

Pochodne benzodiazepiny

Leki z tej grupy wprowadzono po raz pierwszy w latach sześćdziesiątych. Stanowią jedną z najczęściej przepisywanych grup preparatów, jak również najczęstszą przyczynę zatruć lekami, mimo iż charakteryzuje je wysoki indeks bezpieczeństwa. Działanie farmakologiczne benzodiazepin obejmuje przede wszystkim działanie przeciwlękowe, uspokajające, a w większych dawkach działanie ułatwiające zasypianie. Wykorzystywane są również ze względu na swoje działanie przeciwpadaczkowe i miorelaksujące.

W zależności od biologicznego okresu półtrwania dzieli się je na:

●  bardzo krótko działające (estazolam, flurazepam, midazolam, prazepam, temazepam, triazolam);
●  krótko działające (alprazolam, bromazepam, flunitrazepam, halazepam, klobazam, lorazepam, lormetazepam, oksazepam);
●  długo działające (chlordiazepoksyd, diazepam, flurazepam, klorazepat, klonazepam, medazepam, nitrazepam, prazepam).
Pochodne benzodiazepin o krótkim i średnim okresie półtrwania stosowane są jako leki nasenne. Benzodiazepiny o działaniu uspokajająco-nasennym to: flurazepam, flunitrazepam, lorazepam, lormetazepam, temazepam, triazolam, estazolam, midazolam, nitrazepam. Działanie przeciwlękowe wykazuje diazepam (ma on także działanie przeciwpadaczkowe i miorelaksujące), halazepam, alprazolam, prazepam, lorazepam, klorazepat, medazepam, oksazepam, chlordiazepoksyd.
Benzodiazepiny łatwo przechodzą do płynu mózgowo-rdzeniowego i do mleka matki, pokonują również barierę łożyska, kumulując się w tkankach płodu. Osoby starsze i dzieci są bardziej wrażliwe na ich depresyjne działanie na ośrodkowy układ nerwowy.
Pochodne benzodiazepin podawane doustnie przez dłuższy okres ze względu na ich słabe, ale wystarczające działania euforyzujące, mogą wywołać objawy tolerancji i uzależnienia. Najsłabiej i najwolniej rozwija się tolerancja wobec ich działania nasennego, najszybciej wobec działania uspokajającego. Najbardziej niebezpieczne, ze względu na bardzo silny efekt euforyzujący, jest dożylne podawanie benzodiazepin. Benzodiazepiny krótko działające (stosowane najczęściej jako środki nasenne) mogą powodować zaburzenia psychiczne o typie depersonalizacji, a także inne objawy psychotyczne już następnego dnia po podaniu.
Objawy. Do najczęstszych objawów zatrucia pochodnymi benzodiazepin należą: zaburzenia równowagi, senność, zaburzenia koordynacji, zaburzenia mowy, śpiączka, podwójne widzenie, ataksja, obniżenie sprawności intelektualnej. Może wystąpić depresja ośrodka oddechowego i hipotermia. Nawet w wyniku znacznego przedawkowania objawy zwykle są łagodne. Niezwykle rzadko dochodzi do zgonu w wyniku przedawkowania samych tylko benzodiazepin. Poważniejsze objawy obserwuje się w zatruciach mieszanych etanolem lub innymi lekami działającymi depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy.
Leczenie. Powinno być prowadzone w ośrodku zatruć.
Inne leki o działaniu nasennym: chlormetiazol (Hominevrin) stosowany jako lek uspokajający oraz przeciwdrgawkowy oraz zolpidem (Stilnox) zaliczany do III generacji leków nasennych (po barbituranach i benzodiazepinach). Jest podawany dożylnie w stanach padaczkowych, szczególnie pacjentom opornym na leczenie pochodnymi benzodiazepiny lub barbituranami. Lek ten pomocny jest w leczeniu objawów ostrego alkoholowego zespołu odstawienia, takich jak psychoza alkoholowa oraz ciężkie, zagrażające życiu delirium tremens. Biologiczny okres półtrwania wynosi 3-8 godzin, z wydłużeniem u ludzi starszych i osób z niewydolnością wątroby. W przedawkowaniu biologiczny okres półtrwania wzrasta do 4-17 godzin. Chlormetiazol przekracza barierę krew-płyn mózgowo-rdzeniowy oraz barierę łożyska.
Objawy zatrucia. Podobne są do tych wywołanych barbituranami, z głęboką śpiączką, depresją oddechową, spadkiem ciśnienia i hipotermią. W przypadku zatrucia niezbędny jest kontakt z lekarzem toksykologiem.
Leczenie według zasad intensywnej terapii w specjalistycznym ośrodku zatruć.
Zolpidem (Stilnox) jest krótko działającym lekiem nasennym. Działa na specyficzne regiony ośrodkowego układu nerwowego odpowiedzialne za działanie nasenne, stąd wykazuje wąski zakres efektów klinicznych. Jest pozbawiony działania uspokajającego, przeciwlękowego, przeciwdrgawkowego oraz miorelaksującego. Dopiero w dużych dawkach może wywoływać efekt przeciwdrgawkowy i zwiotczający mięśnie.
Nie zaburza głęboko struktury snu, nie powoduje wyraźnej bezsenności z „odbicia” po odstawieniu, senności dziennej następnego dnia po podaniu, ani niepamięci wstecznej. Wykazuje słabą tolerancję, wywołuje objawy uzależnienia i zespół abstynencji. Jest lekiem o bardzo krótkim okresie półtrwania – 1-3 godzin.
U pacjentów starszych oraz u osób z niewydolnością wątroby zwiększa się biodostępność oraz wydłuża się biologiczny okres półtrwania leku, co wymaga modyfikacji dawkowania. W małych ilościach przechodzi do mleka matki. Stosowany jest w dawce 10 mg przed snem, w przypadkach ciężkich można zwiększyć dawkę do 15-20 mg.
Objawy uboczne – jeśli lek stosowany jest w dawkach terapeutycznych – występują rzadko i obejmują bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia pamięci, dezorientację.
Uwaga. Lek może nasilać działanie depresyjne etanolu.
Objawy zatrucia: senność, bóle i zawroty głowy, krótko trwająca śpiączka, nudności, wymioty, szpilkowate źrenice, depresja ośrodkowego układu nerwowego oraz układu oddechowego.
Pierwsza pomoc. Nie należy prowokować wymiotów! Konieczny kontakt z ośrodkiem zatruć.
Zopiklon (pochodna cyklopyrolonu). Wykazuje szeroki zakres aktywności farmakologicznej. Działa nasennie, przeciwagresywnie, przeciwlękowo, przeciwdrgawkowo, a także zmniejsza napięcie mięśniowe. Stosowany jest jednak tylko jako lek nasenny w zaburzeniach snu i przygotowaniu do znieczulenia.
W nieznacznym stopniu jest przyczyną rozwoju tolerancji oraz objawów abstynencji po nagłym przerwaniu przewlekłego leczenia dużymi dawkami.
Ma krótki biologiczny okres półtrwania 5 godzin. Nie ulega kumulacji w organizmie, nie wchodzi w interakcje z etanolem. Powinien być stosowany w dawce 7,5 mg przed snem, nie dłużej niż 28 dni. U osób starszych lub(i) z niewydolnością wątroby należy zmniejszyć dawkę do 3,75 mg przed snem.
Z objawów ubocznych charakterystyczny jest gorzki lub metaliczny smak w ustach, suchość w jamie ustnej, rzadko pojawia się senność, bóle głowy i nudności.

Prof. dr hab. med. Janusz Pach

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować