Próchnica

Próchnica jest chorobą zmineralizowanych, tzw. „twardych”, tkanek zęba, to znaczy szkliwa, zębiny i cementu. Polega na demineralizacji i rozpadzie tych tkanek. Następstwem nieleczonej próchnicy jest zapalenie miazgi, jej obumarcie i przemieszczenie się procesu chorobowego na tkanki okołozębowe.
Próchnicę warunkują 4 czynniki: 1) bakterie jamy ustnej, 2) węglowodany, 3) wrażliwość powierzchni zębowych, 4) czas.
Bakterie odpowiedzialne za proces próchnicowy przylegają ściśle do powierzchni zęba w postaci miękkiego złogu, tzw. płytki nazębnej. Drobnoustroje powodują fermentację węglowodanów zawartych w pożywieniu. W rezultacie powstają kwasy organiczne. Powodują one demineralizację szkliwa, zębiny i cementu. Próchnica jest zatem chorobą bakteryjną związaną z płytką nazębną. Najbardziej próchnicotwórczymi bakteriami są streptokoki.
Na rozwój i intensywność próchnicy wpływa również ilość i częstość spożywania węglowodanów. Najbardziej sprzyjające rozwojowi próchnicy węglowodany to sacharoza i glukoza. Substytuty cukrowe są natomiast nisko- lub niepróchnicotwórcze. Należy jednak pamiętać, że na zębach pozbawionych płytki nazębnej nie powstanie próchnica, nawet przy diecie bogatocukrowej.
Na powierzchni zęba są miejsca szczególnie podatne na wystąpienie próchnicy. Są to okolice zalegania płytki bakteryjnej: dołki i bruzdy na powierzchniach żujących zębów trzonowych i przedtrzonowych, powierzchnie styczne zębów, miejsca przy brzegu dziąsła, odsłonięte korzenie, nawisające brzegi wypełnień, powierzchnie zębów przylegające do uzupełnień protetycznych.
Proces próchnicowy nie niszczy zęba w ciągu dni lub tygodni, lecz raczej miesięcy lub lat. Próchnica jest wypadkową zachodzących równolegle procesów destrukcji (demineralizacji) i naprawy (remineralizacji). Toczą się one przy powierzchni zęba, w środowisku jamy ustnej, które stanowi ślina. Ślina pełni w jamie ustnej funkcje ochronne, a jej skład i ilość wpływają na przebieg procesu próchnicowego. Ślina przyspiesza usuwanie resztek pokarmowych i zmniejsza produkcję kwasów organicznych. Ogranicza również ilość bakterii zalegających na powierzchni zębów, przez ich wymywanie i aglutynację. Wreszcie, nieorganiczne składniki śliny – wapń, fosforany i fluorki zwiększają odporność szkliwa na rozpuszczanie.
Zapobieganie próchnicy to przede wszystkim ochrona uzębienia przed szkodliwymi czynnikami, Kluczowe działania to zmiana szkodliwych nawyków żywieniowych i optymalizacja diety, a także zmiana środowiska jamy ustnej, tak aby ograniczyć ilość obecnych w niej bakterii i ich możliwości tworzenia szkodliwych kwasów. Należy także zwiększyć odporność szkliwa na rozpuszczanie, poprzez stosowanie preparatów fluorkowych.
Bakterii obecnych w jamie ustnej nie da się całkowicie wyeliminować. Jednak ich ilość można ograniczyć poprzez odpowiednią higienę jamy ustnej. Zaniedbania higieniczne w jamie ustnej to obecność płytki nazębnej, białego nalotu nazębnego, kamienia nazębnego i resztek pokarmowych. Płytka nazębna zawiera bakterie, komórki nabłonka, resztki pokarmowe i śluz. Nie można jej usunąć przez płukanie, bowiem przylega ściśle do powierzchni zębowych. Po trzech dniach zaczyna wapnieć i przemienia się w kamień nazębny. Biały nalot nazębny to mieszanina białek śliny, bakterii, komórek nabłonka i rozpadłych leukocytów. Przylega do zęba, płytki nazębnej i dziąsła. Można go usunąć sprayem wodnym. Kamień nazębny – nad- i poddziąsłowy – powstaje w wyniku mineralizacji płytki nazębnej. Usuwa się go w gabinecie stomatologicznym. Resztki pokarmowe mają tendencję do zatrzymywania się między zębami. W sposób naturalny eliminuje je przepływ śliny, wspomagany przez pracę mięśni warg, policzków i języka. Resztki pokarmowe można również usunąć przez płukanie ust.
Zatem, zapobieganie próchnicy to oczyszczanie uzębienia przez płukanie jamy ustnej, szczotkowanie zębów i stosowanie dodatkowych przyborów higienicznych. Samo płukanie usuwa resztki pokarmowe i część bakterii, ale nie jest wystarczająco skuteczną metodą higieny jamy ustnej. Można je stosować u dzieci po zjedzeniu słodyczy, gdy nie ma możliwości szczotkowania zębów. Działanie mechaniczne płukania można wzmocnić, dodając do wody różne preparaty chemiczne. Jest to rutynowe postępowanie przy chorobach przyzębia lub po zabiegach stomatologicznych. Najskuteczniejszym sposobem utrzymania higieny jamy ustnej jest jednak szczotkowanie zębów. Usuwa ono nie tylko resztki pokarmowe, ale również płytkę nazębną i naloty. Zęby powinno się szczotkować po każdym posiłku, ponieważ pożywienie dostarcza bakteriom substratu do produkcji kwasów organicznych. Jeśli szczotkowanie nie jest możliwe, po posiłku należy przynajmniej wypłukać jamę ustną lub chociażby zjeść jabłko. Poza „klasycznym” szczotkowaniem, w higienie jamy ustnej stosuje się też dodatkowe przybory: nitki dentystyczne, wykałaczki i szczoteczki międzyzębowe.
Ponieważ wiadomo, że pomiędzy zawartością węglowodanów w diecie a występowaniem próchnicy istnieje ścisła zależność, w codziennym jadłospisie należy ograniczać słodycze i słodkie napoje. Działania te są szczególnie istotne wśród dzieci. Aby ograniczyć zgubny wpływ węglowodanów na tkanki zębów naszych pociech, zamiast codziennego podawania słodyczy, wskazane jest wprowadzanie tzw. „słodkich sobót” (model skandynawski). Należy też unikać podawania słodyczy i słodkich napojów między posiłkami. Słodycze powinno się podawać po głównym posiłku i bezpośrednio potem szczotkować zęby pastą z fluorkami. W jadłospisie powinno się natomiast uwzględnić pokarmy twarde, ziarniste, świeże owoce i jarzyny. Jako formę przekąsek między posiłkami wskazane są surowe jabłka, marchew oraz orzechy. Skutecznym sposobem zapobiegania próchnicy jest też żucie gumy (z ksylolitem, sorbitolem lub fluorkiem) w ciągu 10-20 minut po posiłku. Codziennie można bez obawy używać 4-8 drażetek gumy.
Odporność szkliwa na próchnicę zwiększają preparaty fluorkowe. Dlatego, począwszy od 3 roku życia, do szczotkowania zębów należy używać past fluorkowych – nawet kilka razy dziennie. Możliwe jest również profilaktyczne lakowanie powierzchni żujących zębów trzonowych i przedtrzonowych.
Aktualizacja: 2017-01-10
lek. dent. Małgorzata Brużewicz, specjalista stomatolog

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować