Planowanie ciąży

Planowanie ciąży jest to świadomy wybór rodziców dotyczący posiadania potomstwa.
Należy również pamiętać, że kobieta powinna zajść w ciążę w wieku i okresie do tego najlepszym. Jest to związane z tym, że wraz z wiekiem kobieta w sposób nieuchronny coraz trudniej zachodzi w ciążę, a także zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń chromosomalnych u potomstwa. Dotyczy to kobiet w zasadzie już od 30 roku życia.
Ryzyko wystąpienia najlepiej poznanego zespołu Downa (mongolizmu) u potomstwa zwiększa się z wiekiem matki od 1 na 952 ciąże w 30 roku życia przez 1 na 385 w 35 roku życia, aż do 1 na 11 ciąży w 49 roku życia.
Jeśli istnieją udokumentowane rodzinne obciążenia genetyczne przyszłych rodziców, istotne jest zasięgnięcie opinii co do ryzyka posiadania potomstwa w specjalistycznej poradni chorób genetycznych.
Każda kobieta w okresie przed podjęciem decyzji o chęci zajścia w ciążę, w odpowiednio długim czasie poprzedzającym tę decyzję, powinna poddać się szczegółowemu badaniu ginekologicznemu oraz badaniom laboratoryjnym, mającym między innymi na celu wykluczenie zakażenia wirusem opryszczki, wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), różyczką, cytomegalią, toksoplazmozą, listeriozą, chlamydiami oraz bakteryjną waginozą. W tzw. środowiskach zagrożonych należy wykonać testy na obecność zakażenia ludzkim wirusem upośledzenia odporności (HIV). To kompleksowe badanie powinno mieć na celu ewentualne wykrycie wszystkich nieprawidłowych stanów związanych z narządem rodnym, które mogłyby być przyczyną utrudnienia zajścia w ciążę, a także – co istotne – być przyczyną poronienia lub porodu przedwczesnego. Rzutuje to przecież w sposób tak istotny na stan noworodka, a także na jego późniejszy rozwój.
Przyszła matka powinna poddać się także rutynowemu badaniu internistycznemu, którego celem jest wykluczenie istotnych dla przebiegu ciąży i zdrowia ciężarnej kobiety schorzeń ogólnoustrojowych.
W razie stwierdzenia jakichkolwiek powyższych nieprawidłowości kobieta przed zajściem w ciążę powinna być leczona, a ponadto ponownie poddana badaniom kontrolnym w celu określenia stopnia wyleczenia, aby mogła podjąć świadomą decyzję o ewentualnym zajściu w ciążę.
Bardzo istotna jest dojrzałość psychiczna kobiety, której nie można ująć w żadne ramy wiekowe. Kobieta powinna być przygotowana na ciążę, a także zdawać sobie sprawę z obowiązków, jakie narzuci jej okres późniejszego macierzyństwa. Powinna też być w tym okresie poinformowana o celowości zażywania kwasu foliowego, jako profilaktyki wad rozwojowych u płodu.

Antykoncepcja

Metody umożliwiające zapobieganiu nieplanowanej ciąży nazywamy ogólnie antykoncepcją.
Przyjmuje się, że spośród młodych, zdrowych kobiet w wieku rozrodczym współżyjących regularnie, nie stosujących żadnych metod zapobiegawczych, w ciążę zachodzi prawie 90% w ciągu roku.
Możliwość regulacji urodzeń dzięki dokładnemu poznaniu fizjologii zarówno kobiety, jak i mężczyzny jest jednym z największych dorobków współczesnej medycyny. Należy jednak pamiętać, że u młodych ludzi metody antykoncepcyjne znacznie ingerują w spontaniczność współżycia. Dlatego każda ze stosowanych doraźnie metod powinna być akceptowana przez oboje partnerów, może bowiem z czasem prowadzić do objawów nerwicowych, oziębłości płciowej, a nawet impotencji. Natomiast na pewno odwrotny, pożądany skutek odnosi u kobiet mających określoną już liczbę potomstwa.
W razie stosowania metod zapobiegawczych ogólnie skuteczność metody wyrażana jest jako odsetek niezachodzenia w ciążę w grupie 100 kobiet stosujących metodę przez rok. Podstawą obliczenia skuteczności metody jest tzw. wskaźnik skuteczności metody, opracowany przez Raymonda Pearla (powszechnie znany jako wskaźnik Pearla), obliczany według konkretnego wzoru matematycznego.
Spośród istniejących metod, ze względu na sposób stosowania, możemy wyróżnić ogólnie dwie grupy: metody naturalne oraz sztuczne.
Metody naturalne, a więc w pełni fizjologiczne, oparte są głównie na ustaleniu momentu jajeczkowania oraz znajomości faktu, że plemniki mają zdolność zapłodnienia komórki jajowej w okresie do 2 dób od momentu dostania się do dróg rodnych kobiety. Istnieją doniesienia, że czas przeżycia plemników w drogach rodnych kobiety może wynosić 5, a nawet 7 dni. Natomiast czas przeżycia komórki jajowej jest znacznie krótszy i nie przekracza jednej doby. Znajomość ta jest istotna, wszystkie bowiem naturalne metody planowania rodziny mają na celu jak najprecyzyjniejsze określenie okresu owulacji i czasowe powstrzymanie się od współżycia w dniach płodności.
Podstawową naturalną metodą zapobiegania ciąży jest metoda kalendarzykowa (okresowa powściągliwość płciowa, metoda Ogino-Knausa). Sposób ten wymaga precyzyjnego określenia czasu jajeczkowania przez kobietę, a w związku z tym wnikliwej obserwacji. Do jajeczkowania najczęściej dochodzi na 14 dni przed wystąpieniem kolejnej miesiączki. Dlatego im bardziej nieregularne cykle, tym większa zawodność metody. Z tego też powodu metoda powinna być poprzedzona przynajmniej 12-miesięcznym okresem wcześniejszych obserwacji dotyczących czasu trwania najkrótszych i najdłuższych cykli w celu wyciągnięcia wniosków co do określenia dnia jajeczkowania. W celu uzyskania skuteczności metoda wymaga wielodniowych ograniczeń we współżyciu w czasie jednego cyklu.
Następną stosowaną metodą naturalną jest tzw. metoda termiczna, polegająca na codziennym mierzeniu podstawowej porannej temperatury ciała w celu określenia dnia owulacji. Temperatura ciała wzrasta o ok. 0,5°C w okresie jajeczkowania i pozostaje w tych wartościach aż do miesiączki.
Inną metodą jest obserwacja śluzu szyjkowego (metoda Billingsa), w której wykorzystuje się wiedzę o okołoowulacyjnych zmianach fizykalnych śluzu szyjkowego. W tym to okresie znacznie zwiększa się ilość wydzielanego śluzu. Ponadto staje się on rzadszy i bardziej rozciągliwy.
Najbardziej efektywną, spośród stosowanych naturalnych metod planowania rodziny, jest metoda objawowo-termiczna (metoda Rotzera), polegająca na obserwacji porannej temperatury ciała, śluzu szyjkowego oraz innych objawów, które kobieta z własnego doświadczenia może wiązać z jajeczkowaniem.
Należy pamiętać, że prowadzone przez kobietę obserwacje są subiektywne. Mogą być różnie i nieprecyzyjnie interpretowane, a ponadto zniekształcane przez wiele często błahych schorzeń, np. infekcyjnych, zarówno miejscowych, jak i ogólnoustrojowych.
Metody sztuczne. Metodami zapobiegającymi czasowo zachodzeniu w niepożądaną ciążę jest wprowadzanie głęboko do pochwy przed stosunkiem różnych środków chemicznych w postaci gąbek, galaretek, kremu lub żelu. Wszystkie te środki zawierają substancje mające działanie plemnikobójcze. Zauważono, że skuteczność tych środków zwiększa się wraz z wiekiem stosującej metodę kobiety.
Dużą grupę środków antykoncepcyjnych stanowią środki mechaniczne w postaci błon pochwowych oraz kapturków naszyjkowych. Zasadą działania tych środków jest utworzenie szczelnej, mechanicznej bariery dla plemników, utrudniając im dostęp do kanału szyjki macicy. Metoda ta zazwyczaj dodatkowo wspomagana jest przez dodanie środków chemicznych.
W tym też miejscu należy wspomnieć o powszechnie stosowanym przez mężczyzn mechanicznym, zapobiegawczym środku, jakim jest prezerwatywa. Ponadto prezerwatywa jednocześnie skutecznie chroni przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową.
Istotną grupę wśród stosowanych obecnie środków mechanicznych stanowią tzw. wkładki domaciczne. Metoda jest znana od kilkudziesięciu lat. Ze względu na pojawienie się w sprzedaży wkładek skuteczniejszych, nowej generacji, obecnie często jest stosowana jako metoda antykoncepcyjna u kobiet, u których antykoncepcja hormonalna jest przeciwwskazana. Niektóre wkładki domaciczne nowej generacji oprócz wsadu metalowego mają także komponentę hormonalną (gestagen). Mechanizm działania wkładki nie jest do końca wyjaśniony, prawdopodobnie polega na wyzwalaniu aseptycznego stanu zapalnego błony śluzowej jamy macicy oraz powstawaniu zmian biochemicznych w jej obrębie utrudniających zagnieżdżenie jaja płodowego. Istnieją także doniesienia, że wkładki utrudniają wędrówkę plemnika przez macicę.
Zanim kobieta zacznie stosować tę metodę powinna być szczegółowo zbadana ginekologicznie, z uwzględnieniem badania ultrasonograficznego, badania cytologicznego oraz oceny biocenozy pochwy. Należy wykluczyć zmiany przednowotworowe i nowotworowe, obecność guzów, a także stanów zapalnych w obrębie narządu rodnego. Każdy rodzaj mechanicznego środka antykoncepcyjnego przed założeniem powinien być indywidualnie dla kobiety dobrany i dopasowany pod względem rozmiaru, charakteru i kształtu. Indywidualizacja ta ma na celu osiągnięcie jak największej skuteczności metody.
Najskuteczniejszymi środkami antykoncepcyjnymi i z tego powodu najpowszechniej stosowanymi w obecnej chwili są preparaty farmakologiczne – hormonalne. Podawane są one rzadziej w postaci wszczepów podskórnych, a powszechnie jako doustne tabletki antykoncepcyjne. Preparaty te najczęściej złożone są z syntetycznego estrogenu i progestagenu, rzadziej samego progestagenu. Ich działanie polega na zatrzymywaniu jajeczkowania przez hamujący wpływ na uwalnianie gonadotropin z podwzgórza. Ich wzajemna korelacja oraz odpowiednie stężenie są niezbędne do prawidłowego, regularnego jajeczkowania. Pod wpływem doustnych środków antykoncepcyjnych błona śluzowa jamy macicy ponadto staje się cienka, a śluz szyjkowy gęsty, stanowiący zaporę dla plemników.
Tabletki antykoncepcyjne należy zażywać regularnie, codziennie o tej samej porze przez 3 tygodnie w cyklach 4-tygodniowych, w tym z 7-dniową przerwą na wystąpienie krwawienia miesiączkowego. Warunkuje to regularność cyklów miesiączkowych.
Jeśli progestagen stosowany jest doustnie, przyjmuje się go w sposób stały w niewielkich dawkach. Stosowany w postaci wszczepu podskórnego progestagen uwalniany jest z niego w sposób ciągły. Ten sposób podawania progestagenu często łączy się z nieregularnością krwawień oraz różną ich intensywnością.
Każda kobieta pragnąca stosować doustne środki antykoncepcyjne powinna być szczegółowo przebadana przed rozpoczęciem ich zażywania, a także po ok. 3 miesiącach stosowania tabletek. Następne rutynowe wizyty powinny być przeprowadzane w odstępach przynajmniej rocznych i obejmować kontrolę gruczołów sutkowych oraz ocenę laboratoryjną funkcji wątroby. Badanie oceniać powinno także stan ogólny kobiety. W razie stwierdzenia u badanej aktywnego procesu chorobowego wątroby, nadciśnienia tętniczego opornego na leczenie, zaawansowanego procesu cukrzycowego niewskazane jest stosowanie hormonalnej antykoncepcji. W wywiadzie należy zwrócić szczególną uwagę na zakrzepowe zapalenie żył oraz przebyte stany zatorowe. Ze względu na zwiększenie stężenia czynników układu krzepnięcia, w trakcie doustnej antykoncepcji, stosowanie tego typu preparatów farmakologicznych u kobiet z tak obciążającym wywiadem jest bezwzględnie przeciwwskazane. Antykoncepcja hormonalna nie powinna być stosowana u kobiet pijących alkohol i nałogowo palących tytoń. Te dwa czynniki łącznie ponadto zwiększają możliwość rozwoju procesów nowotworowych w obrębie szyjki macicy.
W trakcie zażywania hormonalnych środków antykoncepcyjnych mogą pojawić się dolegliwości uboczne o różnym stopniu nasilenia.
Do najczęstszych należą:
●  nudności,
●  uczucie bolesnego napięcia gruczołów sutkowych,
●  tendencja do obrzęków ciała, nadciśnienia i depresji.
Środki te mogą czasami działać niekorzystnie na psychikę, wzmagając oziębłość płciową.
Tak więc, jak wynika z powyższych informacji, każde wprowadzenie doustnych środków antykoncepcyjnych nie może być postępowaniem rutynowym. Wymaga ono rozwagi, rzetelności w stosowaniu i następowych kontroli. Ponadto musi być indywidualizowane, dobierane do stanu miejscowego i ogólnego pacjentki. Każda forma stosowanej antykoncepcji powinna być też ustalana z pacjentką w aspekcie jej przekonań moralnych.

Prof. dr hab. med. Antoni Basta, Dr n. med. Andrzej Szczudrawa, Dr n. med. Kazimierz Pityński

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować