Jaskra u dorosłych i u dzieci

Jaskrą nazywamy zespół chorób oka, który prowadzi do zaniku nerwu wzrokowego, cechującego się typowymi zmianami w wyglądzie tarczy nerwu wzrokowego oraz towarzyszącymi temu ubytkami w polu widzenia.
Obecnie wiadomo, że uszkodzenie jaskrowe nerwu wzrokowego, czyli tzw. neuropatia jaskrowa, związane jest z działaniem różnych czynników, z których najważniejszym jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe.
Duże znaczenie ma także stan ogólny chorego, a czynnikami ryzyka są nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, duża krótkowzroczność. Za prawidłowe uważa się takie ciśnienie wewnątrzgałkowe, które nie uszkadza włókien nerwu wzrokowego. Za wartość graniczną uważa się 21 mm Hg. U 15% chorych, mimo postępującego zaniku nerwu wzrokowego, ciśnienie wewnątrzgałkowe jest niskie – uważane za prawidłowe.
Dla rozpoznania typu jaskry ważne jest badanie tzw. kąta przesączania, tj. miejsca, przez które w oku odpływa płyn wewnątrzgałkowy (ciecz wodnista). Płyn ten stale krąży, odżywia tkanki oka oraz utrzymuje prawidłowe ciśnienie wewnątrzgałkowe.

Jaskra pierwotna otwartego kąta

Jest postacią najczęściej występującą. Stwierdza się ją u 1/200 osób powyżej 40 roku życia. Częstość zachorowań zwiększa się z wiekiem, częściej występuje u mężczyzn, może mieć też charakter rodzinny i dziedziczny. Choroba przebiega skrycie, bez ataków bólowych i często jedynym objawem są mroczki w polu widzenia. Ciśnienie wewnątrzgałkowe jest średnio podwyższone, a oko na zewnątrz wygląda prawidłowo. Stopniowo dochodzi do ubytków w polu widzenia i osłabienia wzroku. Często chorobę rozpoznaje okulista podczas badania okresowego lub doboru okularów.

Jaskra z prawidłowym ciśnieniem wewnątrzgałkowym

Nie różni się zasadniczo od jaskry otwartego kąta, ciśnienie wewnątrzgałkowe utrzymuje się w granicach uważanych za normę.
Rozpoznanie tego typu jaskry jest często trudne, wymaga specjalnych badań, a leczenie zachowawcze okazuje się mało skuteczne.
Leczenie jaskry pierwotnej otwartego kąta i jaskry z prawidłowym ciśnieniem wewnątrzgałkowym wymaga dużej systematyczności ze strony pacjenta, pilnego przestrzegania zaleceń lekarskich i terminowego zgłaszania się na badania kontrolne. W leczeniu zachowawczym stosuje się wiele różnych leków. Jeśli nie pomagają, to konieczny jest zabieg laserowy lub operacja. Choroba zaniedbana prowadzi z reguły do ślepoty.

Jaskra zamykającego się kąta

Jest to typ jaskry, w którym odpływ cieczy wodnistej jest utrudniony przez zamknięcie kąta przesączania przez obwodową część tęczówki. Choroba ta występuje u 1/1000 osób po 40 roku życia, znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Czynnikiem predysponującym jest specyficzna budowa gałki ocznej, charakteryzująca się powiększeniem wymiaru osiowego soczewki oraz mniejszą długością osiową oka. Nasilenie objawów chorobowych zależy od stopnia zamknięcia kąta przesączania. Gdy kąt zamknie się, występuje ostry napad jaskry.
Objawy. Chory odczuwa bardzo silny ból oka i oczodołu, promieniujący do szczęki, czoła i skroni. Bólom czasem towarzyszą wymioty, a nawet podwyższenie temperatury ciała. Po krótkim czasie dochodzi do dużego upośledzenia wzroku, łzawienia, światłowstrętu i widzenia tęczowych kół wokół źródła światła, np. żarówki lub świecy. Oko staje się czasem twarde jak kamień, co można łatwo stwierdzić, dotykając gałki ocznej przez powiekę palcami i porównując jej napięcie z drugą gałką oczną. Z reguły występuje też silne zaczerwienienie oka, poszerzenie źrenicy i przymglenie rogówki.
Objawy te mogą trwać krótko i minąć bez leczenia. Następuje wtedy powrót do normalnego wyglądu i prawidłowej czynności oka. Wkrótce jednak napad choroby powtarza się i zwykle trwa już dłużej, nawet kilka dni. Bóle są czasem tak silne, że nie można ich uśmierzyć żadnymi lekami. Jeśli atak jaskry występuje po raz pierwszy, chory mylnie wiąże jego objawy z zatruciem pokarmowym lub migreną. Utrzymujące się w czasie napadu jaskry bardzo wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe może po krótkim czasie (nawet po kilkunastu godzinach) doprowadzić do zaniku nerwu wzrokowego i nieodwracalnej utraty wzroku. Jeśli nawet pierwszy napad jaskry minie bez szkody dla oka, to następne powodują coraz większe uszkodzenie nerwu wzrokowego, objawiające się mroczkami i zwężeniem pola widzenia oraz osłabieniem wzroku. Dlatego też jaskra ostra wymaga szybkiego i energicznego leczenia okulistycznego. Chory powinien natychmiast zwrócić się o pomoc do rejonowego okulisty, lub nawet do specjalisty pełniącego ostry dyżur okulistyczny.
Leczenie polega na stosowaniu bezpośrednio do oka leków zwężających źrenicę i zmniejszających ciśnienie wewnątrzgałkowe (najczęściej pilokarpiny). Leki zmniejszające ciśnienie wewnątrzgałkowe stosuje się też doustnie lub dożylnie. Jeśli jednak leczenie zachowawcze nie przerwie ostrego napadu jaskry, konieczna jest operacja w celu ratowania wzroku.

Jaskra przewlekła

Jaskra ostra nie leczona lub zaniedbana może przejść w jaskrę przewlekłą. Napady choroby powtarzają się lub też ciśnienie wewnątrzgałkowe jest stale podwyższone, co doprowadza do zaniku nerwu wzrokowego i nieodwracalnej utraty wzroku. Choroba rozwija się zwykle w obu oczach, choć niejednocześnie; częstsza jest u kobiet i u osób z nadwzrocznością.
Duża rolę w występowaniu napadów jaskry odgrywają czynniki psychiczne, zwłaszcza silne zdenerwowanie i zmartwienia; powodują one wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Napad jaskry może wywołać także poszerzenie źrenicy, np. w wyniku przebywania w ciemnych pomieszczeniach, zakraplania do oka lub zażywania leków poszerzających źrenicę (atropina, skopolamina, belladonna).
Leczenie. W jaskrze przewlekłej zazwyczaj leczenie zachowawcze nie jest skuteczne i konieczny jest zabieg operacyjny.

Jaskra wtórna

Wywołana jest różnymi chorobami oka, w których dochodzi do blokowania kąta przesączania (np. przez nadmierne gromadzenie się barwnika, złuszczanie torebki soczewki) lub do nieprawidłowego rozrostu tkanki naczyniowo-włóknistej (np. w przewlekłych stanach zapalnych błony naczyniowej oka, w cukrzycy). Inne przyczyny stanowią nieprawidłowości rozwoju tęczówki, anomalie soczewki.
Objawy jaskry wtórnej zależą głównie od stanu kąta przesączania.

Jaskra dziecięca (wrodzona)

Jaskra dziecięca jest chorobą wrodzoną, występującą często rodzinnie i dziedzicznie. Jej przyczyną jest nieprawidłowy rozwój dróg odpływu płynu śródocznego. Wkrótce po urodzeniu, wskutek zastoju tego płynu i wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego, jedno oko (lub oba) zaczyna się powiększać, rogówka ulega przymgleniu, a twardówka znacznemu ścieńczeniu. Oko może osiągnąć bardzo duże rozmiary (ryc. 17.5).
Jaskra wrodzona oka prawego. Widoczna różnica wielkości obu oczu
Wczesnym objawem choroby są: uporczywe łzawienie, światłowstręt i odruchowe skurcze powiek dziecka, co często rozpoznawane jest mylnie jako zapalenie spojówek. Jaskra dziecięca może łączyć się z różnymi wrodzonymi nieprawidłowościami budowy oka.
Leczenie jest wyłącznie operacyjne i zabieg powinien być przeprowadzony możliwie najwcześniej, zanim dojdzie do zaniku nerwu wzrokowego i całkowitej utraty wzroku.

Prof. dr hab. med. Helena Żygulska-Mach

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Ilustracje

Jaskra wrodzona oka prawego. Widoczna różnica wielkości obu oczu
Jaskra wrodzona oka prawego. Widoczna różnica wielkości obu oczu
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować