Grzybica stóp i paznokci

Grzybica stóp (tinea pedum) i paznokci (onychomycosis) to jedne z najczęstszych schorzeń, z którymi pacjenci zgłaszają się do dermatologa. Szacuje się, że grzybica stanowi 50% wszystkich chorób paznokci i jest najczęstszą postacią infekcji grzybiczej.
Na grzybicę choruje nawet do 30% populacji europejskiej. Najczęstszą przyczyną zakażeń grzybiczych stóp i paznokci są dermatofity, znacznie rzadziej – drożdżaki czy grzyby pleśniowe.

Drogi zakażenia

Głównym źródłem zakażenia jest drugi człowiek, a właściwie zarodniki grzyba pozostawione przez chorą osobę w takich miejscach, jak: basen, prysznic, sauna, siłownia, szatnia. Zainfekowane mogą być również buty, skarpety oraz ręczniki.
Aby nie dopuścić do zakażenia pierwotnego lub reinfekcji po leczeniu, należy przestrzegać następujących zasad:
– myć codziennie stopy, starannie osuszając przestrzenie międzypalcowe (korzystnie jest mieć osobny ręcznik – tylko do stóp),
– nosić bawełniane skarpety i wygodne obuwie z naturalnych materiałów (sztuczne tworzywa sprzyjają wzrostowi temperatury i wilgotności stóp, a to idealne warunki do rozwoju grzyba), nie pożyczać butów innym osobom ani nie korzystać z cudzego obuwia,
– na basenie i w saunie nosić klapki oraz korzystać ze specjalnych brodzików i kranów ze środkami dezynfekcyjnymi,
– używać jedynie własnych nożyczek, cążków i pilników do paznokci, osobnych ręczników i gąbek do mycia,
– przy nadmiernej potliwości – jak najczęściej myć stopy (zalegający przez dłuższy czas pot zmienia pH skóry, co osłabia jej mechanizmy chroniące przed zakażeniem) oraz stosować preparaty zmniejszające pracę gruczołów potowych – w postaci pudrów, aerozoli lub kremów.
Na rynku dostępne są również zasypki i aerozole ze środkami przeciwgrzybicznymi do stosowania na skórę lub do dezynfekcji obuwia, np.:z gamy Acerin, Farmona Nivelazione, Scholl Odour Control, Undofen.

Kto choruje najczęściej

Najbardziej podatni na rozwój grzybicy są ludzie starsi, chorzy z cukrzycą i zaburzeniami ukrwienia kończyn dolnych, pacjenci z obniżoną odpornością (np. leczeni preparatami immunosupresyjnymi, chorzy po przeszczepach, pacjenci z AIDS). Sprzyjają jej także urazy paznokci, maceracja naskórka, przewlekły ucisk oraz zwiększona wilgotność w obrębie stóp (wzmożone pocenie, uprawianie sportów, noszenie gumowego obuwia). Badania naukowe wykazały również, że podatność na zakażenia grzybami może być uwarunkowana genetycznie, co oznacza, że członkowie pewnych rodzin częściej chorują na grzybicę.

Objawy

Grzybica paznokci dotyczy głównie paznokci stóp. Obraz kliniczny zależy od miejsca wniknięcia grzyba i stopnia zaawansowania choroby. Najczęściej zmiany zaczynają się od dalszego brzegu paznokcia. Zajęta przez grzyba płytka paznokciowa jest krucha, łamliwa, pogrubiała, o szorstkiej, nierównej powierzchni, traci przejrzystość, zmienia kolor na żółto-brunatny lub szarozielonkawy. Pod płytką gromadzą się kruche, rogowe masy, stopniowo oddzielające ją od łożyska paznokcia. Najczęściej infekcja dotyczy płytki palucha. Grzybica paznokci występuje w 5 odmianach klinicznych.
Odmiana dalsza i boczna jest najczęściej spotykaną postacią. Grzyb wnika w płytkę od jej dalszego końca lub boku.
Odmiana bliższa podpaznokciowa. Zmiany zaczynają się od środkowej części wału paznokciowego. Wystąpieniu tej odmiany grzybicy sprzyja obcinanie skórek. Jest szczególnie częsta u ludzi z zaburzeniami układu odpornościowego.
Odmiana biała powierzchowna ma postać białych, łatwych do zdrapania, smug na powierzchni płytki paznokciowej.
Wewnątrzpłytkowa onychomikoza. Płytka paznokciowa jest nierówna, traci połysk, mogą pojawić się na niej niewielkie zmleczenia.
Całkowita dystroficzna onychomikoza. U chorych z tą odmiana grzybicy zniszczona jest cała płytka paznokciowa.
Obraz kliniczny grzybicy stóp również nie jest jednorodny. Może się ona rozwijać jako jedna z trzech odmian.
Odmiana międzypalcowa. Zwykle w przestrzeni między IV i V lub III i IV palcem stopy pojawia się łuszczący zmacerowany, szaro-biały naskórek. Występuje także rumień, pęknięcia i świąd skóry.
Odmiana potnicowa, inaczej dyshydrotyczna. Na podeszwie stóp obecne są liczne, drobne, pęcherzyki, grupujące się na podłożu rumieniowym. Zmiany mogą przekształcać się w bolesne nadżerki. Towarzyszy im świąd.
Odmiana złuszczająca, nazywana też grzybicą mokasynową. Na podeszwach i bocznych powierzchniach stóp stwierdza się nadmierne rogowacenie, złuszczanie dające białawe zabarwienie, miejscami – pęknięcia naskórka, a nawet bolesne, głębokie rozpadliny. Postać ta występuje zwykle u osób z upośledzeniem ukrwienia tętniczego kończyn dolnych i często współistnieje z grzybicą paznokci.

Rozpoznanie

Ponieważ zmiany mogą przypominać inne choroby, przed leczeniem (niejednokrotnie – długotrwałym i kosztownym) zawsze zaleca się wykonanie badania mikologicznego. Badanie to jest stosunkowo proste i niebolesne. Polega na pobraniu zeskrobin spod paznokcia lub zeskrobin naskórka ze zmian chorobowych, obejrzeniu ich pod mikroskopem w poszukiwaniu nici grzyba (badanie mikologiczne bezpośrednie) oraz założeniu hodowli. Wynik pierwszego badania bezpośredniego otrzymuje się już po chwili, natomiast na rezultat hodowli należy zaczekać około 4 tygodni. Jednak już badanie mikologiczne bezpośrednie wnosi wiele, gdyż – w przypadku potwierdzenia rozpoznania – pozwala włączyć leczenie. Jeśli natomiast wypada negatywnie, należy zaczekać na wynik hodowli lub zastanowić się, czy zmiany paznokciowe nie są objawem innej choroby. Wśród pozostałych schorzeń, które należy brać pod uwagę w diagnostyce różnicowej zmian paznokciowych, wymienia się: łuszczycę paznokci, liszaj płaski, zmiany towarzyszące cukrzycy, łysieniu plackowatemu, niedoczynności tarczycy, bielactwu, wypryskowi czy po prostu wywołane urazem. Grzybicę stóp różnicuje się natomiast od wyprzenia drożdżakowego i bakteryjnego, wyprysku stóp, łuszczycy, rogowca, kiły drugorzędowej.

Powikłania

Nieleczona grzybica może rozprzestrzeniać się na coraz większe obszary skóry, doprowadzić do zniszczenia wszystkich paznokci, stać się wrotami infekcji bakteryjnych.

Leczenie

Obecnie lekarze dysponują skutecznymi lekami przeciwgrzybicznymi do stosowania miejscowego i ogólnego. Terapia może polegać na przyjmowaniu tabletek codziennie lub w tak zwanych pulsach, czyli przez 7 dni w miesiącu. Doustnie stosuje się takie leki, jak: terbinafina, itrakonazol lub flukonazol, natomiast zmienioną płytkę paznokciową smaruje się lakierem z amorolfiną lub cyklopiroksem. Leczenie grzybicy paznokci rąk trwa 6 tygodni, natomiast w grzybicy paznokci stóp – 12 tygodni. Nie należy się jednak dziwić, jeżeli mimo skończonej terapii, paznokieć wciąż wygląda tak samo. Zdrowa płytka paznokciowa odrasta stopniowo, więc na pełen efekt leczenia należy poczekać: w przypadku paznokci rąk – 6 miesięcy, a w grzybicy paznokci stóp – około 12 miesięcy.
Inną metodą leczenia grzybicy paznokci jest chemiczna keratoliza z użyciem 40% mocznika. Chory przez 7-14 dni złuszcza zainfekowaną płytkę, a następnie przez około 4 tygodnie smaruje ją kremem przeciwgrzybiczym.
Istnieje również możliwość chirurgicznego usunięcia zainfekowanego paznokcia. Może być ono częściowe lub całkowite. Po całkowitym usunięciu brakującą płytkę można uzupełnić sztucznym paznokciem.
W przypadku grzybicy stóp leczenie jest zwykle krótsze, bo trwa przeciętnie od 2 do 6 tygodni. Jego podstawą są kremy z lekami przeciwgrzybicznymi (terbinafina, cyklopiroks, mikonazol, clotrimazol, ekonazol, izokonazol), aplikowane dwa razy dziennie. Przy ciężkiej grzybicy lub braku poprawy po leczeniu miejscowym, lekarz może zlecić dodatkowo leki doustne.

Jak zapobiegać nawrotom?

Aby zapobiec ponownemu zakażeniu, zaraz po zakończeniu leczenia oraz około 2-3 tygodnie później wskazana jest dezynfekcja uprzednio używanego obuwia, skarpet i ręczników. Samo wypranie skarpet i umycie butów nie wystarczy do pozbycia się grzybów, które w sprzyjających warunkach mogą przetrwać latami. Rajstopy i pończochy najlepiej wymienić na nowe.
Dezynfekcję można wykonać z użyciem 10% roztworu formaliny (dostępny w aptekach na receptę), w następujący sposób:
– zebrać buty, skarpety oraz ręczniki i umieścić je w plastikowym worku,
– do worka włożyć płytkie, szerokie naczynie wypełnione roztworem formaliny,
– szczelnie zamknąć worek i pozostawić na 12-18 godzin w dość ciepłym miejscu – uwalniające się opary formaliny zniszczą grzyby,
– po przeprowadzeniu dezynfekcji – wywietrzyć dokładnie buty, a pozostałe rzeczy dwukrotnie wyprać i wywietrzyć – najlepiej na słońcu.
Wadą tej metody jest potencjalne działanie alergizujące formaliny, dlatego nie poleca się jej u osób z wcześniej rozpoznanym uczuleniem na formaldehyd.
Dawniej stosowana dezynfekcja za pomocą chinoksyzolu nie jest już dostępna ze względu na wycofanie leku ze sprzedaży.
Mimo, że infekcje grzybicze są szeroko rozpowszechnione w populacji, wiele osób – ze względu na niewielkie dolegliwości – traktuje je jedynie jako defekt kosmetyczny i nie szuka porady u specjalisty. Tymczasem nieleczone zakażenie staje się źródłem infekcji dla samego pacjenta oraz dla jego otoczenia. Nie jest prawdą, że grzybica atakuje jedynie ludzi, którzy nie dbają o higienę osobistą. Coraz częściej jej ofiarami padają osoby aktywnie uprawiające sport, korzystające z pływalni, saun, klubów fitness. Pamiętając o tym, że grzyby lubią ciepłe i wilgotne środowisko, dobrze namnażają się na drewnianych kratkach, matach łazienkowych, pod prysznicami, warto zastosować się do wspomnianych wcześniej zasad profilaktyki przeciwgrzybicznej, a z podejrzanymi zmianami zgłaszać się do lekarza.

Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Aleksandra Zamirska Katedra i Klinika Dermatologii, Alergologii i Wenerologii Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować