Nowoczesne możliwości rozpoznania

Pierwszym sygnałem możliwości pojawienia się nowotworu są objawy, które może zaobserwować sam chory. Dotyczą one (jednak nie zawsze) wczesnych objawów choroby. Wykrycie wczesnych objawów często umożliwiają m.in. badania biochemiczne, np. ocena stężenia tzw. markerów nowotworowych.
Są to przeciwciała powstałe w wyniku mnożenia się komórek nowotworowych. Zwiększająca się ich liczba może być skutkiem rozplemu komórek nowotworowych. Przeciwciała nowotworowe nie wystarczają do zniszczenia komórek nowotworowych, jednak gwałtowne zwiększenie ich liczby sygnalizuje konieczność wykonania szczegółowych badań klinicznych. Systematyczne ich oznaczenie może być również pomocne przy wykrywaniu wznowy po leczeniu. Zmniejszenie stężenia przeciwciał po leczeniu chirurgicznym, a następnie zwiększenie stężenia może być sygnałem do podjęcia ponownego leczenia. Mimo że ocena stężenia markerów może być pomocna w wykrywaniu wczesnych stanów nowotworowych niektórych narządów, np. raka stercza czy jelita grubego, to nie zawsze jest podstawą do rozpoczęcia pierwotnego leczenia. Tylko rozpoznanie potwierdzone badaniem mikroskopowym wycinka lub punktatu pobranego z nacieku nowotworowego upoważnia do postawienia ostatecznego rozpoznania. Podobnie jak oznaczenie markerów, również inne badania biochemiczne odgrywają ważną rolę (ale tylko pomocniczą) w badaniach diagnostycznych. Dotychczas nie wykryto testu, za pomocą którego można jednoznacznie wykryć chorobę nowotworową. Określenie zachowania się elementów morfologicznych krwi, liczby krwinek białych i czerwonych czy płytek krwi, ma znaczenie nie tylko w ocenie stanu zdrowia chorego, np. procesów zapalnych, ale stanowi podstawę do rozpoznania schorzeń białaczkowych. Wysokie lub niskie OB nie może być istotnym sygnałem o istnieniu choroby nowotworowej. W niektórych nowotworach bardzo długo pozostaje niezmienione, a duże jego wartości można obserwować w wielu chorobach zakaźnych.
We współczesnej onkologii szczególne znaczenie mają badania obrazowe. Należą do nich zarówno konwencjonalne badania rentgenowskie, jak i badania wykonane tomografem komputerowym czy rezonansem magnetycznym. W badaniu zmian w kościach pomocne jest badanie scyntygraficzne. Badania te mogą służyć zarówno do wykrywania zmian nowotworowych (np. raka płuca), jak i do określenia zasięgu procesu nowotworowego. Takie badanie, jak ocena umiejscowienia nowotworu za pomocą rezonansu magnetycznego, jest szczególnie przydatne przy ocenie nowotworu zlokalizowanego w trudno dostępnym dla rutynowego badania miejscu, np. w obrębie mózgu czy kanale kręgowym. Dobór rodzaju badań zależy od lokalizacji i rodzaju nowotworu. Nie są one rutynowym badaniem we wszystkich nowotworach.
Niezwykłą rolę odgrywają obecnie badania ultrasonograficzne, zwłaszcza jamy brzusznej. Jakkolwiek mogą one być pomocne w wykryciu nowotworu, szczególnie zlokalizowanego w jamie brzusznej, obarczone są pewnym błędem, który zależy od umiejscowienia nowotworu, rodzaju, sprzętu, na którym są wykonane, i doświadczenia lekarza odczytującego wynik. Zwykłe badanie USG wykonane w celu wykluczenia nowotworu w obrębie narządów wewnętrznych jamy brzusznej czy miednicy mniejszej nigdy nie ma rozstrzygającego znaczenia. Ocena takich narządów, jak żołądek, trzustka czy narząd rodny, jest najczęściej niemożliwa, a wyniki dodatnie otrzymuje się głównie w stanach zaawansowanych choroby. USG nie zastąpi badania ginekologicznego czy badania endoskopowego przewodu pokarmowego. Wykrycie lub potwierdzenie rozpoznania raka trzustki jest czasami możliwe wyłącznie w trakcie diagnostycznego otwarcia jamy brzusznej. W diagnostyce jamy brzusznej istotne znaczenie może mieć dobrze wykonane badanie laparoskopowe. Polega ono na wprowadzeniu przez powłoki jamy brzusznej laparoskopu zaopatrzonego zarówno w system optyczny, jak i zapewniającego możliwość pobrania wycinka. USG i mammografia znalazły szerokie zastosowanie do oceny gruczołu sutkowego, pozwalają one wykryć często niebadalne (duże piersi) guzki nowotworowe. Służą one nie tylko do wczesnego wykrywania, ale również wskazują najdogodniejsze miejsce do wykonania punkcji lub pobrania wycinka.
Dużo kontrowersji budzą badania genetyczne. Za ich pomocą można w wielu chorobach nowotworowych (nie wszystkich) uzyskać informacje o zagrożeniu procesem nowotworowym. Dodatni wynik nie przesądza jednoznacznie, że chory na pewno zachoruje na nowotwór złośliwy, ale wskazuje jego wysokie prawdopodobieństwo. Wykrycie takich zmian genetycznych powinno skłaniać do wzmożonej obserwacji chorego. Przeciwnicy takich badań dowodzą ryzyka szoku i stałego lęku danego pacjenta, a także nie w pełni skutecznych działań profilaktycznych. Zwolennicy tych badań dowodzą, że stwarza się szansę na wczesne wykrycie raka, jeżeli takich potencjalnych chorych obejmie się stałym systemem badań kontrolnych, a u chorych zagrożonych rakiem sutka można stosować profilaktyczne leczenie hormonalne.
Ostatnio ukazały się również wyniki badań dowodzące, że chorzy ostrzegani o takiej możliwości są raczej zadowoleni z szansy na uniknięcie poważniejszego zagrożenia, jakim jest zbyt późne wykrycie choroby nowotworowej. Obecnie większość onkologów uważa, że badania takie powinny być wykonywane tylko w grupach wysokiego zagrożenia rodzinnego (kilka przypadków raka sutka w najbliższej rodzinie). Poprzedzenie badań starannym wywiadem pozwala na wyłonienie zaledwie kilkuprocentowej mniejszości zagrożonej populacji. Badania genetyczne są również użyteczne u kobiet, które już zachorowały na raka sutka. Wykrycie wówczas czynnika genetycznego (ok. 15% chorych) umożliwia zastosowanie specyficznego dla tych chorych leku, który zwiększa szansę na wyleczenie. Te wyrywkowe informacje o postępie diagnostyki dowodzą jednak, że najważniejsza jest samoobserwacja chorego, znajomość wczesnych objawów i szybkie zgłoszenie się do lekarza. Są to najważniejsze czynniki zapewniające wysoką szansę na wyleczenie.
Prof. dr hab. med. Marek Pawlicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować