Najczęstsze choroby wątroby

Wątroba jest największym narządem miąższowym organizmu umiejscowionym pod prawym łukiem żebrowym. Odgrywa zasadniczą rolę w zagwarantowaniu sprawności metabolicznej organizmu, ponieważ bierze udział w syntezie, rozkładzie, przemianie i detoksykacji wielu substancji. Jest narządem wytwarzającym żółć biorącą znaczący udział w procesie trawienia tłuszczów. Jako narząd wydalniczy, po odpowiednim biochemicznym przetworzeniu i zneutralizowaniu większości substancji toksycznych oraz resztkowych, wydala je drogami żółciowymi z żółcią lub umożliwia wydalanie drogami moczowymi wraz z moczem.
Wątroba jest narządem, w którym dokonują się m.in. podstawowe czynności odtruwające organizmu oraz przemiana chemiczna związków nierozpuszczalnych na rozpuszczalne w wodzie, przez co znacznie zwiększa się możliwość ich wydalania z moczem. Odgrywa też ona istotną rolę w przemianach ustrojowych większości leków, alkoholu i innych substancji toksycznych, jest przy tym narządem odgrywającym rolę nie tylko w ich przemianach, ale narządem, w którym następuje główna neutralizacja (metabolizacja) wchłoniętych substancji toksycznych.
Wszelkie stany chorobowe upośledzające sprawność, czyli wydolność czynnościową wątroby, zakłócają w zasadniczy sposób sprawność biochemiczną i fizyczną organizmu.
Choroby wątroby możemy najogólniej podzielić na:
●  choroby zapalne,
●  choroby zwyrodnieniowe,
●  choroby nowotworowe i
●  uszkodzenia pourazowe.

Zapalenia wątroby

Dzieli się je na:
●  ostre,
●  przewlekłe.
Z punktu widzenia zaś przyczyn je wyzwalających są to przeważnie zapalenia wywołane przez wirusy lub bakterie w postaci krętków (tzw. leptospiry).
Charakterystyka kliniczna i epidemiologiczna, a także następstwa zakaźnych zapaleń wątroby opisano w podrozdziale poświęconym żółtaczkom pochodzenia zakaźnego.
Postępowanie. W domowym bądź szpitalnym postępowaniu, wspomagającym uzyskanie pomyślnych wyników leczenia, niezmiernie ważny jest:
●  Spokój fizyczny (tj. leżenie), sprzyjający zwiększeniu przepływu krwi z substancjami odżywczymi i regenerującymi przez wątrobę.
●  Odciążenie uszkodzonych procesem zapalnym komórek wątrobowych przez właściwe odżywianie chorych, tj. dietetyczne, białkowo-węglowodanowe, świeże, a nie konserwowane, obfite w zespół witamin B i witaminę C (patrz rozdz. 33, Żywienie).
Należy podkreślić, że alkohol – zarówno w okresie ostrego, jak i przewlekłego stanu zapalnego oraz przez wiele miesięcy, a nawet lat po jego przebyciu – jest bezwzględnie przeciwwskazany.
●  W pewnym odsetku przypadków ostry proces zapalny może znacznie przedłużać się, dając przewlekłe, stacjonarne zapalenie wątroby (bez postępującego niszczenia struktury komórkowej wątroby) lub tzw. przewlekłe aktywne zapalenie wątroby (w którym nacieczenia zapalne niszczą postępująco miąższ wątroby).
●  Przewlekłe stany zapalne lub niewydolność czynnościowa wątroby są najczęściej następstwem przebytego wcześniej ostrego procesu zapalnego lub toksycznego uszkodzenia wątroby.
●  Rodzaj, stopień zaawansowania i czas utrzymywania się zmian oraz wyniki leczenia najwłaściwiej można ustalić dopiero histopatologicznym badaniem wycinka lub biopunktatu wątroby.
●  Osoby po przebytym ostrym zapaleniu wątroby lub z przewlekłym zapaleniem skarżą się zazwyczaj na mniej lub bardziej nasiloną apatię, ociężałość, stałe uczucie zmęczenia, tzw. chwiejność wegetatywną, upośledzenie apetytu, nietolerancję tłuszczów, niekiedy nudności i skłonność do wymiotów, tępe bóle bądź wrażenie pełności w prawym podżebrzu (tj. w miejscu lokalizacji wątroby), bóle mięśniowo-stawowe oraz niekiedy lekkie zażółcenie skóry, błon śluzowych i tzw. białkówek.
Błędy dietetyczne, wypicie alkoholu oraz przemęczenie fizyczne wyraźnie nasilają podane objawy.
Rozpoznanie zarówno ostrego, jak i przewlekłego zapalenia wątroby może ustalić wyłącznie lekarz.
Objawy. Wiodącymi, wstępnymi objawami, sugerującymi pilną potrzebę porady lekarskiej, są zazwyczaj: pojawienie się zażółcenia białkówek oczu, barwa moczu o wyglądzie ciemnego piwa oraz niestrawność.
Leczenie. Może prowadzić je wyłącznie lekarz.
Jest ono długotrwałe. Powinno być prowadzone systematycznie ze świadomym zaangażowaniem zarówno samego chorego, jak i jego otoczenia.
Zapobieganie zapaleniom wątroby to:
●  w odniesieniu do wirusowego zapalenia typu A skrupulatne przestrzeganie higieny codziennej,
●  w odniesieniu do wirusowego zapalenia typu B skrupulatna selekcja i kontrola dawców krwi oraz przygotowywanych przez służbę krwi preparatów, a przede wszystkim stosowanie igieł, strzykawek oraz aparatów do kroplówek i przetaczań jednorazowego użycia, bądź też ich wyjaławiania pod ciśnieniem.
Oba bowiem typy wirusa są bardzo oporne na środki dezynfekcyjne, tak że dopiero gotowanie w autoklawie w temp. 120°C (pod ciśnieniem ok. 2 atm.) przez 20-30 minut unieczynnia te chorobotwórcze wirusy.

Ropień wątroby

Ropień wątroby jest ogniskowym, pojedynczym lub mnogim, guzowatym stanem zapalnym wątroby, zawierającym płynną treść ropną. Jest ogniskiem lokalnego intensywnego namnażania się bakterii i tym samym przewlekłym ogniskiem zakaźnym i źródłem zakażenia.
Ropień w wątrobie powstaje w wyniku wtórnego zakażenia wcześniejszego krwiaka pourazowego lub torbieli pasożytniczej, lub też przez przeniknięcie bakterii do miąższu wątroby naczyniami chłonnymi, drogą krwi, albo z zakażonych wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych. Jest to zazwyczaj efekt szerzenia się, czyli powikłanie, różnorakich bakteryjnych stanów zapalnych w jamie brzusznej.
Objawy:
●  wysoka gorączka,
●  dreszcze,
●  niekiedy poty,
●  tępy ból w prawym podżebrzu,
●  mniej lub bardziej wyraźny stan podżółtaczkowy,
●  zazwyczaj dość wyraźne powiększenie wątroby.
Stanowi niekiedy rzadką przyczynę:
●  przewlekłych stanów gorączkowych,
●  zwyżki leukocytozy,
●  opornie utrzymujących się zmian zapalnych w żółci.
Rozpoznanie. Jedynie w warunkach obserwacji szpitalnej możliwe jest ustalenie poprawnego rozpoznania.
Leczenie. W nieoperacyjnym postępowaniu leczniczym stosuje się leczenie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.
Precyzyjne zlokalizowanie ropnia umożliwia leczenie chirurgiczne przez usunięcie zakażonej treści ropnej.
Mimo że sam ropień jest najczęściej wtórnym powikłaniem stanów zapalnych organizmu (najczęściej jamy brzusznej), to jego chirurgiczne usunięcie zapobiega z kolei groźnym powikłaniom – zakażeniu ogólnemu.
Zapobieganie. Polega na skutecznym, efektywnym leczeniu wszelkich stanów zakaźnych organizmu.

Toksyczne uszkodzenie wątroby

Nadmiar kontaktu z chemicznymi substancjami toksycznymi (gazowymi, płynnymi, stałymi), lekami i alkoholem powoduje wtórnie toksyczne zmiany w komórkach miąższu wątroby z zespołem objawów jej niewydolności.
Mogą one mieć charakter ostry lub przewlekły. Przewlekłe uszkodzenia charakteryzują się wolniejszym tempem narastania i dłuższym okresem utrzymywania się opisanych objawów. Szczególnie szkodliwy jest alkohol, czterochlorek węgla, a spośród leków – niektóre antybiotyki, leki przeciwnowotworowe oraz leki psychotropowe.
Objawy. Mogą wykazywać znaczną różnorodność i nasilenie zależne od intensywności, rodzaju czynnika szkodliwego, wzajemnego oddziaływania z innymi związkami (np. lekami, pestycydami, gazami, pyłami chemicznie aktywnymi) oraz czasu ich działania.
Pierwotnie toksyczne uszkodzenia wątroby mogą dawać mniej lub bardziej wyraźne odczyny zapalne oraz pobudzać do intensyfikacji rozrost tkanki łącznej z tendencją rozwoju w kierunku stanów marskich (patrz niżej).
Krańcowo niekorzystnym stanem jest pełna niewydolność wątroby z osoczową skazą krwotoczną i tzw. śpiączką wątrobową.
Przykładem ostrego toksycznego uszkodzenia wątroby z mniej lub bardziej rozległą jej martwicą, zanikiem, żółtaczką, a niekiedy śpiączką wątrobową, a nawet zgonem jest zatrucie grzybami.
Rozpoznanie. Możliwe jest na podstawie zespołu danych sugerujących i długotrwały kontakt, i nadużywanie substancji wywierających niekorzystny wpływ na komórki wątrobowe (np. leki, alkohol i inne substancje chemiczne) oraz wyników badań laboratoryjnych.
Leczenie prowadzi lekarz; jest ono długotrwałe i powinno być systematyczne.
Podstawowym warunkiem powodzenia leczenia jest przerwanie lub przynajmniej maksymalne ograniczenie kontaktu z czynnikami szkodliwymi, zażywanie leków wzmacniających czynność komórek wątrobowych oraz odpowiednia dieta.
Zapobieganie:
●  maksymalne ograniczenie wpływu na organizm wszelkich szkodliwych substancji,
●  racjonalne i oszczędzające wątrobę odżywianie się (z pominięciem produktów spożywczych pochodzenia syntetycznego, chemicznie konserwowanych, spleśniałych, sfermentowanych itp.).

Marskość wątroby

Marskość wątroby jest chorobą przewlekłą, rozwijającą się zazwyczaj jako stan zejściowy wielu przewlekłych chorób wątroby. Jej istotą są rozległe zmiany zwyrodnieniowe i ogniskowa martwica komórek wątrobowych oraz nadmierny rozrost tkanki łącznej na niekorzyść jej czynnego miąższu.
Efektem tego jest widoczna dysproporcja, wyrażająca się postępującą przewagą nieczynnej biochemicznie tkanki łącznej nad prawidłowymi komórkami wątrobowymi, niezbędnymi do prawidłowego biochemizmu organizmu. W niektórych sytuacjach rozrost tkanki łącznej może przybierać charakter rozrostu guzowatego.
Może rozpoczynać się i przebiegać podstępnie, ujawniając się dopiero w zaawansowanych stadiach. Biochemiczna sprawność i wydolność wątroby są upośledzone.
Przyczyn prowadzących do marskości wątroby jest wiele. Dlatego też wyróżnia się kilka jej typów.
W zależności od początkowych przyczyn warunkujących rozwój marskości wyróżniamy:
●  marskość pozapalną (np. po wirusowym zapaleniu wątroby),
●  marskość w wyniku toksycznego działania alkoholu,
●  marskość zastoinową (w przebiegu przewlekłej niewydolności krążenia),
●  marskość żółciową (w wyniku przedłużającego się zaburzenia w odpływie żółci),
●  marskość będącą następstwem toksycznego działania leków i innych chemicznych substancji,
●  marskość w następstwie wzmożonych odczynów immunologicznych itd.
Rozwojowi marskości mogą też sprzyjać niedobory żywieniowe oraz niektóre choroby przemiany materii.
Objawy i sama marskość mogą początkowo rozwijać się skrycie. Stąd i początkowe objawy są niecharakterystyczne dla niedomagania wątroby. Obserwuje się postępującą utratę apetytu, ubytek masy ciała, nietolerancję pewnych pokarmów (smażonych, pieczonych, tłustych) i alkoholu, skłonność do zaparć naprzemiennych z biegunkami, niekiedy nudności, apatię, ociężałość, nasilającą się senność. Pojawia się oliwkowe, a następnie podżółtaczkowe zabarwienie skóry i twardówek oczu. Wskutek gromadzenia wolnego płynu w jamie brzusznej powiększa się obwód brzucha. Występują tzw. naczyniaki pajączkowate na skórze, rumień dłoni i dłoniowych stron opuszek palców. Pojawiają się niecharakterystyczne pobolewania w prawym podżebrzu i wzdęcia w jamie brzusznej, skłonność do krwawień z błon śluzowych (np. przy myciu zębów) oraz ciemniejsze zabarwienie moczu itd.
W schyłkowym okresie stopniowo narasta jawna skaza krwotoczna jako wyraz upośledzenia wytwarzania przez wątrobę protrombiny, następuje śpiączka (tzw. metaboliczna śpiączka wątrobowa) jako wyraz toksycznego uszkodzenia mózgu nie zneutralizowanymi przez wątrobę toksycznymi produktami przemiany materii oraz uogólnione obrzęki (jako wyraz znacznego zmniejszenia stężenia białek w surowicy krwi na skutek upośledzenia syntezy przez wątrobę białek, a zwłaszcza specjalnego ich typu, tzn. albumin).
Postępujące zwłóknienie wątroby powoduje nie tylko upośledzenie sprawności metabolicznej wątroby, ale także zwiększenie żylnego ciśnienia w żyle wrotnej, które warunkuje gromadzenie się płynu przesiękowego w jamie otrzewnej oraz zmniejsza przepływ krwi przez miąższ wątrobowy, co w konsekwencji sprzyja również powstawaniu obrzęków w dolnej połowie ciała.
Z powyższych danych wynika, że objawów sugerujących marskość wątroby jest bardzo dużo. Nie są one jednak w większości specyficzne wyłącznie dla niej.
Rozpoznanie. Uwzględnia się całokształt skarg chorego, stwierdzane badaniem zmiany oraz wyniki różnych badań laboratoryjnych i prób czynnościowych (określających wydolność wątroby).
Na skutek trudności przepływu krwi przez wątrobę dochodzi do wytwarzania krążenia obocznego w postaci żylaków przełyku, odbytu oraz rozszerzenia żył powłok brzusznych.
Należy podkreślić z naciskiem, że jedyną metodą stwarzającą możliwość właściwego obiektywnego rozpoznania – zwłaszcza w początkowym okresie – natury choroby wątroby, stopnia zaawansowania i odróżnienia marskości od stanu zapalnego, lub też zmian toksycznych, a więc metodą stwarzającą podstawy do właściwie ukierunkowanego leczenia jest biopsja wątroby i histopatologiczne badanie pobranego punktatu wątroby.
Leczenie. Jest trudne, długotrwałe, zmierza nie tyle do cofnięcia powstałego zwłóknienia wątroby, ile do zahamowania powstawania tego typu zmian. Stąd tak ważny jest czas jego podjęcia.
Prognozowanie wyników leczenia musi być powściągliwe. Zależy ono od stopnia zaawansowania zmian w momencie podjęcia leczenia. Powinno ono uwzględniać z jednej strony wsparcie upośledzonej czynności wątroby, a z drugiej likwidację ewentualnych przyczyn narastającej marskości oraz jej objawów. Ważne jest też wsparcie leczenia farmakologicznego odpowiednią dietą.
Dokuczliwość objawów można złagodzić, a leczenie wesprzeć przez:
●  kompletne wyeliminowanie uszkadzających ją czynników (alkohol, inne substancje chemiczne),
●  oszczędzający, odpowiedni tryb życia,
●  dietę ograniczającą spożywanie tłuszczów, ale zawierającą odpowiednią ilość białka (1,0-1,5 g/kg masy ciała), cukry proste, sole mineralne i witaminy.
Zapobieganie. Jest niezmiernie ważne, gdyż współczesna medycyna może raczej hamować rozwijający się proces marskości, niż likwidować powstałe zmiany.
Unikać należy:
●  alkoholu,
●  przebywania w środowisku toksycznych par i gazów oraz innych szkodliwych substancji chemicznych.
W żywieniu trzeba preferować pokarmy świeże, bogatowitaminowe, pozbawione środków konserwujących.

Nowotwory wątroby

Wśród nowotworów wątroby wyróżniamy nowotwory pierwotne i wtórne.
Nowotwory pierwotne to takie, których rozrost nowotworowy rozpoczyna się w wątrobie. Występują dość rzadko, przy czym wątroba marska sprzyja rozwojowi pierwotnego raka wątroby.
Nowotwory wtórne. Znacznie częstsze są „przerzuty nowotworowe” do wątroby. Komórki tkanki nowotworowej z ogniska pierwotnego w innym narządzie (np. w płucu, żołądku lub trzustce) „przemieszczają się” do wątroby przez naczynia chłonne, krwionośne lub bezpośrednio przez kontakt z wątrobą, gdzie wtórnie mogą tworzyć bardzo liczne i duże ogniska.
Objawy nowotworu wątroby są niecharakterystyczne. Mogą one początkowo sugerować jej przewlekły stan zapalny lub zmiany toksyczne albo marskie.
Późniejsze znaczne powiększanie się jej rozmiarów, charakterystyczna nierówna powierzchnia i narastające objawy upośledzenia czynności (przy postępującym wyniszczeniu) podbudowują podejrzenie.
Rozpoznanie pierwotnych nowotworów wątroby opiera się na badaniu histopatologicznym pobranych punktatów lub wycinków.
Podejrzenie przerzutowych nowotworów wątroby podejmuje się zazwyczaj wówczas, gdy przy rozpoznanym ognisku pierwotnym pojawią się opisane wyżej objawy upośledzenia czynności wątroby, a wspomniane metody wskazują dodatkowo na istnienie w jej obrębie ogniskowych zmian.
Leczenie. W przypadku zarówno pierwotnych, jak i przerzutowych nowotworów wątroby stosuje się przede wszystkim chemioterapię, leczenie objawowe i wspierające czynność wątroby.
Zapobieganie pierwotnym nowotworom wątroby to przede wszystkim:
●  unikanie czynników szkodliwych dla wątroby,
●  unikanie środowiskowych czynników onkogennych.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować