Choroby dróg moczowych

Kamica moczowa, zwana też kamicą nerkową, to zespół dolegliwości i objawów klinicznych będących efektem powstawania złogów w drogach moczowych. Lokalizacja kamieni w drogach moczowych i ich konsekwencje są różne w zależności od umiejscowienia. Ilustruje to schematycznie ryc. 10.6.

Ze względu na burzliwość i dokuczliwość objawów została ona opisana w podrozdziale poświęconym ostrym chorobom jamy brzusznej.

Zapalenie cewki moczowej i pęcherza moczowego jest najczęściej następstwem wstępujących przez cewkę moczową przeważnie bakteryjnych zakażeń. Wśród nich coraz częściej obecnie spotyka się przypadki zapalenia nierzeżączkowego cewki moczowej u mężczyzn i kobiet w okresie aktywności płciowej, spowodowane chlamydiami. Rzadziej jest ono wynikiem zstępującego zakażenia bakteryjnego lub toksycznego działania szkodliwych substancji wydalanych wraz z moczem.

Z punktu widzenia klinicznego może to być:

●  zapalenie ostre,

●  zapalenie przewlekłe.

Objawy. Zazwyczaj występuje bolesne, częste parcie na mocz, połączone każdorazowo z oddawaniem niewielkiej ilości moczu. Zapaleniu może towarzyszyć gorączka. Podczas oglądania gołym okiem mocz może nie wykazywać zmian.

Niekiedy jednak, zwłaszcza przy krwotocznym zapaleniu pęcherza moczowego, mocz może wyglądać jak popłuczyny mięsne.

Badaniem laboratoryjnym moczu stwierdza się w nim niewielkie ilości białka oraz dość liczne krwinki białe, mniej liczne krwinki czerwone oraz złuszczone komórki nabłonka i bakterie.

Stany chorobowe, w których występuje zaleganie moczu w pęcherzu (np. przerost gruczołu krokowego, zwężenie cewki moczowej, porażenne zwiotczenie warstwy mięśniowej pęcherza), sprzyjają jego zapaleniu. Wszelkie manipulacje w cewce moczowej (np. masturbacja) lub celowe zabiegi (np. cewnikowanie pęcherza) oraz brak higieny osobistej w okolicy zewnętrznego ujścia cewki moczowej mogą także powodować zakażenie wstępujące cewki moczowej i pęcherza moczowego. Postacie przewlekłe są najczęściej zejściem ostrego stanu zapalnego.

Rozpoznanie. Opiera się na stwierdzeniu opisanego zespołu objawów i dolegliwości ze współistniejącymi zmianami zapalnymi w moczu oraz znamiennej bakteriurii w moczu.

Leczenie zakaźnych zapaleń pęcherza moczowego polega na:

●  stosowaniu środków bakteriobójczych dezynfekujących drogi moczowe i moczopędnych (np. Urosan, woda mineralna hipotoniczna „Jan” lub wiele innych), których dawkowanie i czas stosowania ustala lekarz,

●  stosowaniu ciepłych nasiadówek bezpośrednio przed snem,

●  noszeniu ciepłej bielizny.

Podkreślić należy, że niezmiernie ważne jest skuteczne likwidowanie wszelkich stanów zapalnych dolnego odcinka dróg moczowych i niedopuszczenie do trwałego w nich zapalenia w postaci utajonej, bezobjawowej, przewlekłej. Nie dając początkowo żadnych objawów klinicznych proces zapalny może skrycie szerzyć się wstępująco przez moczowody na miedniczki nerkowe i odmiedniczkowo na nerki, a następnie zamanifestować się poważniejszym zaostrzeniem i niewydolnością nerek w niepożądanych okresach (np. u kobiet ciężarnych) lub być źródłem opornego na leczenie septycznego zakażenia ogólnoustrojowego, czyli posocznicy, albo doprowadzić nawet do mocznicy.

Proces zapalny miedniczek nerkowych może pod względem klinicznym mieć postać ostrą lub przewlekłą. Jest on najczęściej wynikiem wstępującego szerzenia się zakażenia z dolnych odcinków dróg moczowych (cewka moczowa, pęcherz moczowy, moczowody).

Kamica moczowa ze złogami w miedniczkach nerkowych oraz ewentualne wady rozwojowe narządu moczowego (np. podwójna miedniczka nerkowa, podwójny moczowód, nerka podkowiasta) sprzyjają utrzymywaniu się zakażenia w miedniczkach nerkowych oraz okresowym jego zaostrzeniom.

Objawy. Ostre bądź podostre zapalenie miedniczek nerkowych objawia się silnym bólem w okolicy lędźwiowej. W zależności od tego, czy proces zapalny obejmuje miedniczki nerkowe obustronnie, czy też jednostronnie (lub od stopnia nasilenia procesu zapalnego w każdej z nich) bóle w okolicy lędźwiowej mogą być spontanicznie odczuwane obustronnie bądź jednostronnie. Wstrząsanie okolicą nerek (np. oklepywanie) wyzwala wyraźne nasilenie bólu w tej okolicy.

Praktycznie trudno sobie wyobrazić izolowany proces zapalny wyłącznie miedniczek nerkowych jako jednego z odcinków dróg moczowych bez istnienia zakażenia całych dróg moczowych, tj. łącznie z zakażeniem cewki moczowej, pęcherza moczowego i moczowodów. Jeśli mówimy jednak o zapaleniu miedniczek nerkowych, to chcemy podkreślić lokalizację nasilenia procesu zapalnego w drogach moczowych.

Dolegliwościom bólowym towarzyszy zazwyczaj septyczny stan gorączkowy, częstsze oddawanie moczu oraz zmiany zapalne w moczu z przewagą krwinek białych.

Leczenie. Powinien je ustalić lekarz.

Chcąc zapobiec powikłaniom, tzn. przejściu procesu zapalnego z miedniczek nerkowych na miąższ nerki oraz ewentualnie późniejszej niewydolności nerek, chory powinien przez skrupulatne zażywanie leków zaleconych przez lekarza i późniejszą kontrolę bakteriologiczną co do wyleczenia doprowadzić do pełnej likwidacji procesu zapalnego.

Dość często – zazwyczaj przy współistniejącej kamicy utrudniającej odpływ moczu – zakażenie może leczyć się bardzo opornie. Napary z Urosanu, Fol. Uvea ursi i Urogranu wspomagają to leczenie.

Zlikwidowanie procesu zapalnego dróg moczowych powinno być więc potwierdzone ogólnym i bakteriologicznym badaniem moczu. Często bowiem po uzyskaniu poprawy, tzn. po ustąpieniu bólów, chorzy wbrew zaleceniom leczącego lekarza przerywają leczenie w fałszywym przekonaniu, że zostali wyleczeni, oraz w nieświadomości perspektywicznych powikłań, nie zawsze w pełni uleczalnych.

Podkreślić w tym miejscu należy, że w tych przypadkach, w których stwierdza się współistnienie kamicy, praktycznie nie ma możliwości skutecznego, trwałego wyleczenia zakażenia, mimo najlepszych lekarstw, gdyż bakterie zawsze pozostają wśród kamieni.

Wodonercze jest objawowym rozciągnięciem jednostronnym lub dwustronnym miedniczki nerkowej wskutek utrudnienia odpływu z niej moczu. Najczęstszą przeszkodą jest uwięźnięcie kamienia moczowego w moczowodzie, ale może też nią być proces zapalny, rozrost nowotworu lub wrodzone zwężenie lub zagięcie moczowodu.

Długotrwałe utrudnienie odpływu moczu z miedniczki nerkowej może w swej dalszej konsekwencji powodować nie tylko rozszerzenie kielichów nerkowych, ale niszczyć także filtracyjny miąższ nerki, powodując jej niewydolność.

Stwierdzany zastój w miedniczce nerkowej może ulec zakażeniu, dając obraz zapalenia miedniczki nerkowej.

Objawy. Wodonercze objawia się tępym, raczej stałym bólem w okolicy lędźwiowej, sugerującym niekiedy napad kamicy, gdyż promieniuje czasem wzdłuż typowego przebiegu moczowodu, tj. od tyłu ku dołowi i środkowi ciała aż do spojenia łonowego, a u mężczyzn również wzdłuż nasieniowodu do jądra.

Rozpoznanie. Ustala się na podstawie badania ultrasonograficznego lub tomograficznego.

Leczenie: operacyjne.

Profilaktaka wodonercza to profilaktyka kamicy.

Jest to stan, w którym nagromadzony w miedniczce nerkowej w nadmiarze mocz (wodonercze) ulega zakażeniu i na skutek nieskuteczności leczenia przeciwbakteryjnego przybiera charakter treści ropnej. Objawia się ono przede wszystkim znaczniejszym nasileniem bólów niż w wodonerczu oraz opornymi zazwyczaj na leczenie bakteriobójcze gorączkowymi stanami septycznymi.

Zmiany w moczu w tych przypadkach mogą wyrażać się znacznie większą liczbą krwinek białych i bakterii w osadzie moczu.

Leczenie. Roponercze jest zazwyczaj wskazaniem do leczenia operacyjnego z równoczesną intensywną osłoną zabiegu operacyjnego lekami przeciwbakteryjnymi. Nieskuteczne leczenie roponercza grozi ogólnoustrojowym zakażeniem septycznym i ropniami nerki, wątroby, mózgu i płuc.

Zapobieganie roponerczu to skuteczna profilaktyka kamicy i zakażeń dróg moczowych oraz wczesne leczenie wodonercza.

Nowotwory dróg moczowych to najczęściej brodawczaki lub raki pęcherza moczowego, które w rzadkich przypadkach mogą zlokalizować się w moczowodzie lub w miedniczce nerkowej. Powstają zazwyczaj skrycie i przez długi czas mogą rozwijać się bezobjawowo.

Znamiennym objawem, budzącym podejrzenie tego typu zmian, jest widoczny krwiomocz (za którym też może kryć się stan zapalny), brodawczaki pęcherza lub kamica.

Niekiedy wraz z moczem mogą być wydalane na zewnątrz strzępki nowotworu lub skrzepy krwi. Nowotwory zlokalizowane w moczowodzie lub w miedniczce nerkowej powodują dodatkowo dość wcześnie odczuwane bóle wskutek utrudnionego odpływu moczu przez rozrastający się nowotwór. Często może wtórnie rozwinąć się wodonercze lub roponercze. Mechanizm bólu i wodonercza jest zatem identyczny jak przy uwięźnięciu kamienia w moczowodzie.

Rozpoznanie. Ustala się na podstawie stwierdzanego okresowo krwiomoczu, badania urograficznego, ultrasonograficznego i innych badań szczegółowych.

Każdy krwiomocz tzw. makroskopowy, tzn. stwierdzany gołym okiem, wymaga pilnej kontroli lekarskiej i natychmiastowego wdrożenia postępowania diagnostycznego co do przyczyny.

Leczenie: operacyjne. W początkowych okresach rozwoju brodawczaki pęcherza mogą być przezcewkowo poddawane resekcji lub też elektrokoagulacji.

Stwierdzenie obecności brodawczaka wymaga stałych i częstych kontroli urologicznych.