Zasady rozpoznawania ostrych zatruć

Trucizna – bezpośrednio lub na skutek zaburzeń oddychania spowodowanych śpiączką – może prowadzić bardzo szybko do ostrej niewydolności oddechowej. Bardzo szybko również może dojść do takich powikłań, jak: ostra niewydolność krążenia, wstrząs, obrzęk płuc lub mózgu i inne tym podobne stany bezpośredniego zagrożenia życia.

Udzielając pomocy w nagłych wypadkach, należy przede wszystkim pamiętać, że od szybkiego rozpoznania i natychmiastowego opanowania objawów stanu krytycznego – niezależnie, czy zatrucie lub inna choroba jest ich pierwotną przyczyną – zależy zdrowie i życie pacjenta.

Innymi słowy, obowiązuje tu zasada pierwszeństwa rozpoznania stanu chorego przed rozpoznaniem choroby i jej przyczyn.

Rozpoznanie zatrucia może wymagać wiele czasu i skomplikowanych badań. Opiera się ono na objawach klinicznych i analizie chemiczno-toksykologicznej. Często jednak już sam wywiad lub okoliczności zachorowania jednoznacznie wskazują na zatrucie, a nawet rodzaj trucizny. Przy zgodnych objawach może to być wystarczające do rozpoznania zatrucia i podjęcia stosownego leczenia. Rozpoznanie staje się jednak pewne dopiero wtedy, gdy jest np. potwierdzone wynikami analizy chemicznej.

Zasadę pierwszeństwa rozpoznania stanu chorego przed rozpoznaniem choroby należy rozumieć zatem jako chwilowe tylko odroczenie dążeń do pełnego rozpoznania. Zwykle pełne rozpoznanie jest możliwe dopiero w szpitalu lub ośrodku toksykologicznym, ale udzielający pomocy na miejscu wypadku ma – w dążeniu do uzyskania pełnego rozpoznania – do spełnienia bardzo ważne zadanie. Polega ono na zbieraniu możliwie dokładnych informacji o okolicznościach zachorowania – nie tylko ustnych, ale również w formie dokumentów wskazujących na zatrucie lub rodzaj trucizny (np. listów, recept, kart informacyjnych z leczenia) – oraz na zabraniu i zabezpieczeniu śladów domniemanej trucizny (np. leków, opakowań po lekach, resztek napojów i potraw, wymiocin). Powyższe dane i materiały należy koniecznie przesłać wraz z chorym do ośrodka toksykologicznego. Pośpiech nie może być usprawiedliwieniem zaniechania tego obowiązku, gdyż po zabezpieczeniu podstawowych czynności życiowych chorego (oddychania i krążenia) nie szybkość, a celowość działania powinna być nadrzędną wytyczną pomocy w ostrych zatruciach.

Poza bezpośrednimi danymi z wywiadu od chorego lub jego otoczenia, za zatruciem przemawiają: nagłe wystąpienie mniej lub bardziej burzliwych objawów u człowieka dotychczas zdrowego lub nawet chorego, jeśli objawy te nie wiążą się z dotychczasową chorobą, a pojawiły się po spożyciu posiłku, zażyciu leków, w pomieszczeniach, gdzie znajdują się urządzenia gazowe (łazienka, kuchnia itp.). Wystąpienie podobnych objawów jednocześnie u kilku osób, które piły te same napoje, jadły te same potrawy lub przebywały w tym samym miejscu, wzmaga podejrzenie zatrucia.

Objawy. Nie ma tak charakterystycznych objawów zatrucia, które pozwalałyby na jednoczesne rozpoznanie zatrucia i wykluczenie innych chorób tylko na podstawie tych objawów. Niemniej wymienione niżej objawy miejscowe i ogólne powinny zwracać uwagę na możliwość zatrucia.

●  Objawy miejscowe: zaczerwienienie, obrzęki, pęcherze na odsłoniętych częściach skóry, zaczerwienienie spojówek, obrzęki powiek, łzawienie, uszkodzenie skóry w kącikach ust, na wargach w postaci podbarwień, nadżerek, oparzeń, podobne zmiany na błonie śluzowej innych naturalnych otworów, szczególny zapach z ust lub zapach skóry lub potu.

●  Objawy ogólne: zaburzenia świadomości (senność, śpiączka), stany pobudzenia, euforii, lęku, drżenia i skurcze mięśniowe, zmiany szerokości źrenic, nudności, wymioty, biegunki, biegunki krwawe, zaburzenia oddychania, duszność, kaszel, sinica, żółtaczka, nadmierna suchość skóry i błony śluzowej lub odwrotnie – nadmierna potliwość i ślinienie.

Bardzo pomocna w klinicznej ocenie zatrucia (zwłaszcza środkami nasennymi, narkotykami lub truciznami prowadzącymi do śpiączki wskutek niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego) jest klasyfikacja ciężkości zatrucia (tab. 3.1).