Podstawowe wiadomości dotyczące skóry

Skóra człowieka jest ważnym i niemałym narządem. Jej powierzchnia może dochodzić do 2 m2 (zależnie od wzrostu i tuszy), a masa do 3,5 kg. W sąsiedztwie stawów widoczne są na skórze duże fałdy umożliwiające ruchy stawów, nieco mniejsze fałdy mimiczne na twarzy, zaznaczające się wyraźniej wraz z wiekiem. Ponadto na powierzchni skóry można dostrzec delikatne pobruzdowanie tzw. dermatoglify. Ich układ na podeszwach, dłoniach i opuszkach palców, zwany liniami papilarnymi, charakterystyczny jest dla każdego człowieka i może służyć do badań identyfikacyjnych w kryminalistyce.
Prawidłowa barwa skóry ludzkiej zależy od trzech czynników:
●  grubości warstwy rogowej (w miejscach, gdzie jest szczególnie gruba, np. na piętach, skóra przyjmuje żółtawe zabarwienie),
●  ukrwienia (miejsca przekrwione zapalnie lub takie, w których istnieje nadmiar naczyń krwionośnych są czerwone),
●  tworzenia charakterystycznego barwnika skóry – melaniny.
Ten ostatni czynnik ma największy wpływ na kolor naszej skóry oraz chroni ją przed szkodliwym działaniem promieni ultrafioletowych w świetle słonecznym. Wytwarzanie melaniny jest genetycznie uwarunkowanym czynnikiem ochronnym przed rakotwórczym działaniem promieni słonecznych na skórę człowieka, dlatego w tych regionach świata, gdzie promieniowanie jest bardzo intensywne, melanocyty (komórki wytwarzające melaninę) zabarwiają skórę człowieka na czarno lub brunatno. Blondyni zwykle z jasną karnacją skóry oraz rudzi wytwarzający barwnik w postaci nieregularnych plamek – piegów reagują na silne nasłonecznienie odczynem oparzeniowym i są szczególnie narażeni na powstanie raka skóry, często nowotworu – czerniaka.
Skóra ludzka składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.
Grubość tych trzech warstw jest różna w poszczególnych częściach ciała, np. warstwa rogowa jest szczególnie gruba na podeszwach, a cienka w fałdach ciała, tkanka tłuszczowa tworzy niejednolicie grubą podściółkę, np. na brzuchu, udach, biodrach czy policzkach.
Naskórek składa się z szeregu warstw, które pochodzą od leżącej najgłębiej warstwy podstawowej. Komórki bardziej powierzchownych warstw naskórka są w coraz to większym stopniu skeratynizowane, odwodnione, wreszcie obumierają i stale podlegają na powierzchni procesowi złuszczania. Najważniejszym procesem życiowym komórek naskórka jest tworzenie włóknistego białka tzw. keratyny.
Keratyna ma bardzo ważne znaczenie dla skóry, charakteryzuje się bowiem dużą odpornością na szkodliwe czynniki chemiczne i mechaniczne. Dlatego proces rogowacenia jest zwykle bardziej nasilony na dłoniach, stopach, łokciach i kolanach niż np. na brzuchu czy fałdach ciała. Odporność keratyny na szkodliwe czynniki mechaniczne jest jednak ograniczona przez to, że im grubsza jest warstwa rogowa, tym jest ona mniej elastyczna i łatwiej pęka (np. na piętach).
W naskórku poza keratynocytami istnieją specjalne komórki wyspecjalizowane w wytwarzaniu barwnika skóry (melaniny). Są to tzw. melanocyty. Pod wpływem promieni ultrafioletowych lub jakiegoś stanu zapalnego (np. oparzenia, uczulenia) komórki te wytwarzają ciemnobrunatny barwnik (melaninę), który długimi wypustkami „nastrzykują” do komórek naskórka. Tam barwnik ten skupia się nad jądrem komórkowym, tworząc ochronny filtr, który zmniejsza szkodliwe rakotwórcze działanie promieni ultrafioletowych na materiał genetyczny komórek naskórka. Liczba melanocytów w naskórku człowieka o skórze jasnej, śniadej czy czarnej jest taka sama. Różnice zabarwienia wynikają jedynie z ich aktywności (uwarunkowanej genetycznie).
Skóra właściwa. Granica między naskórkiem a skórą właściwą jest falista. Skóra właściwa jest jakby przestrzenną siecią trzech rodzajów włókien (kolagenowych, elastycznych i retikulinowych), pomiędzy którymi znajduje się niewielka liczba komórek wytwarzających kolagen i odpowiedzialnych za proces gojenia się ran i owrzodzeń.
Włókna skóry właściwej i ich przestrzenny układ dają skórze cechy pewnej rozciągliwości i odporności na niezbyt duże urazy.
Tkanka podskórna to zraziki tłuszczowe, podzielone przegrodami tkanki łącznej, w której znajdują się naczynia tętnicze, żylne i nerwy.
Skóra stanowi dużą powierzchnię odbierającą ze świata zewnętrznego bodźce bólu, dotyku, ciepła, zimna i tzw. czucia głębokiego. Zawdzięczamy to licznym nerwom czuciowym i specjalnym ciałkom receptorowym umiejscowionym w tkance podskórnej i skórze właściwej. Do naskórka dochodzą tylko tzw. nagie zakończenia nerwowe, będące receptorami bólu.

Przydatki skóry

Są to wytworzone przez skórę dodatkowe twory, a mianowicie:
Przydatki skóry
Gruczoły potowe umiejscowione są nierównomiernie na całej skórze. Najwięcej gruczołów potowych znajduje się na skórze podeszew, głowy, pleców i czoła. Wydzielina potowa jest bezbarwna. Jeśli nie zalega na skórze czy odzieży, to ma zwykle nikły zapach. Pocenie odgrywa ważną rolę w gospodarce cieplnej (parujący pot obniża temperaturę ciała) i wodnej. Gruczoły apokrynowe są podobne do gruczołów potowych, tylko większe. Umiejscowione są pod pachami, na sutkach, w okolicy pępka i w okolicy narządów płciowych i odbytu. Ich praca zależy od funkcji gruczołów płciowych i zaczyna się dopiero od okresu pokwitania. Pot apokrynny ma mocną woń i to ona nadaje zwykle charakterystyczny zapach spoconej skórze dorosłego człowieka.
Gruczoły łojowe – ich ujścia znajdują się w górnej części mieszków włosowych. Gruczoły te szczególnie obficie występują w tzw. rynnach łojotokowych (okolica mostkowa, między- i nadłopatkowa, twarz i skóra głowy owłosionej). Aktywność tych gruczołów zwiększają hormony płciowe męskie i progesteron, zmniejszają – estrogeny.
Włosy tkwią w zagłębieniach naskórka zwanych mieszkami. Wszystkie włosy mają trójfazowy cykl życiowy (okres aktywnego wzrostu, okres przejściowy i fazę spoczynkową). Człowiek ma niezsynchronizowany cykl włosowy, co oznacza, że gdy jedne włosy rosną, inne przygotowują się do wypadnięcia lub już wypadają. Ostateczna długość włosów zależy od czasu trwania fazy wzrostowej (na skórze głowy od 3 do 6 lat).
Barwa włosów zależy od ilości barwnika wytwarzanego w melanocytach, jedynie barwnik włosów rudych różni się chemicznie od melaniny. Siwizna włosów jest wynikiem stopniowego zaniku zdolności do tworzenia melaniny przez komórki barwnikotwórcze. U rasy białej siwienie zaczyna się ok. 34 roku życia i ok. 50 roku życia 50% populacji ma połowę włosów siwych. Często siwieją najpierw włosy brody i wąsów. Skłonność do wczesnego siwienia jest często rodzinna (uwarunkowana genetycznie), a ostatnio odkryto pewną jej zależność od procesów immunologicznych. Od lat trwa spór między przedstawicielami medycyny i innych dziedzin (pisarzami, historykami itp.), czy istnieje zjawisko bardzo nagłego osiwienia, np. w ciągu jednej nocy. Lekarze podają to w wątpliwość, choć z przekazów historycznych znane są tego rodzaju zjawiska (Tomasz More czy Maria Antonina mieli całkowicie osiwieć w nocy poprzedzającej ich egzekucję).
Włosy długie to włosy głowy owłosionej, zarostu u mężczyzn, włosy pachowe i łonowe. Włosy szczeciniaste to brwi, rzęsy oraz pojedyncze sztywne włoski długości ok. 1 cm rosnące w przedsionku nosa i zewnętrznym przewodzie słuchowym u starszych mężczyzn. Włosy meszkowe pokrywają całą skórę z wyjątkiem podeszew i wewnętrznej strony dłoni.
Paznokcie to rogowe płytki chroniące grzbietową powierzchnię ostatnich paliczków. Z trzech stron otoczone są wałem paznokciowym, pod którym w jego części poprzecznej ukryta jest macierz paznokcia. To ona powoduje stały wzrost płytki, która przesuwa się na obwód po łożysku paznokcia. Silny uraz mechaniczny w miejscu macierzy może trwale uszkodzić odrost płytki paznokciowej. Prawidłowe paznokcie mają barwę bladoróżową, czasem w dosiebnej części paznokcia zaznacza się białawy półksiężyc tzw. obłączek, są gładkie, na palcach stóp grubsze niż na palcach rąk.
Średni przyrost paznokcia na dobę wynosi u osób młodych 3 mm, u starszych jest nieco wolniejszy, choć jednocześnie paznokcie palców stóp u osób starszych często znacznie grubieją.
Paznokcie są chronione przed zakażeniami (bakteryjnymi i grzybiczymi) przez cieniutką warstwę naskórka, która schodzi od góry z wałów paznokciowych na płytkę oraz z opuszki palca na dolną powierzchnię płytki. Naskórek ten często bywa uszkadzany przez zbyt brutalne oczyszczanie ostrymi przyrządami zanieczyszczeń podpaznokciowych oraz wycinanie tzw. skórek. Niekiedy jest to przyczyną infekcji grzybiczych i bakteryjnych, często bardzo bolesnych i uporczywych.

Prof. dr hab. med. Jadwiga Bogdaszewska-Czabanowska

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Ilustracje

Przydatki skóry
Przydatki skóry
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować