Podstawowe pojęcia z zakresu toksykologii

Toksykologia zajmuje się badaniem wpływu trucizn na organizmy żywe, wszystkimi aspektami niekorzystnego działania substancji chemicznych na systemy biologiczne. Obejmuje ona swoim zakresem mechanizmy szkodliwego działania substancji chemicznych, warunki, w których te szkodliwe mechanizmy działają, oraz problemy socjalno-ekonomiczne i sądowo-prawne związane z ich oddziaływaniem.
Wśród rozlicznych zadań i kierunków toksykologii szczególną pozycję zajmuje toksykologia kliniczna. Jest ona zarówno jedną z gałęzi toksykologii, jak i dziedziną nauk medycznych, lub inaczej mówiąc – specjalnością lekarską, której podstawowym zadaniem jest diagnostyka, terapia i profilaktyka zatruć ostrych i przewlekłych.
Choroby powstałe wskutek działania czynników chemicznych nazywamy zatruciami, a substancje chemiczne, które je wywołują – truciznami lub jadami. Zatrucia należą zatem do chorób mających określoną etiologię (przyczynę), a rozpoznanie ich opiera się przede wszystkim na stwierdzeniu czynnika chorobotwórczego – trucizny oraz efektów jej działania, to jest określonych objawów klinicznych, charakteryzujących się zmianami fizycznymi i biochemicznymi.

Definicja trucizny.

Pojęcia trucizny nie da się krótko i jednoznacznie zdefiniować, chociaż w potocznym znaczeniu termin ten jest całkowicie zrozumiały. Ta sama substancja chemiczna zależnie od dawki, drogi wchłaniania do organizmu, wieku, płci, stanu zdrowia i stanu fizjologicznego organizmu, na który działa, temperatury otoczenia i innych czynników może powodować różne skutki.
Z powyższego wynika, że prawie każda substancja – w pewnych okolicznościach, a przede wszystkim w odpowiednio dużej dawce – może wywołać zatrucie. Za truciznę należy więc uważać każdą substancję, która wprowadzona do organizmu jakąkolwiek drogą, w stosunkowo małej ilości, wskutek swych właściwości fizykochemicznych może wywołać zmiany struktury lub zaburzenia czynności organizmu, których wynikiem jest choroba lub śmierć. Trucizną jest więc każda substancja chemiczna, której dawka toksyczna jest stosunkowo niewielka. Substancję chemiczną kwalifikuje się jako potencjalną truciznę według stopnia albo klas toksyczności.

Na tej zasadzie przyjmuje się następujący podział substancji chemicznych:

●  związki należące do klas I i II toksyczności określa się potocznie jako wybitnie i silnie toksyczne,
●  związki należące do klas III i IV jako średnio i słabo toksyczne,
●  związki należące do klas V jako praktycznie nietoksyczne.
Klasyfikacja ta stwarza możliwość ogólnej orientacji o toksyczności powszechnie używanych związków chemicznych przez oznakowanie opakowań produktów handlowych. Nawet taka wstępna informacja o toksyczności związku lub preparatu bywa bardzo przydatna w toksykologii klinicznej.

Definicja zatrucia

Zatrucie jest to stan zaburzeń czynności organizmu pod wpływem wprowadzenia do niego trucizny.

Rodzaje zatruć

Biorąc pod uwagę przyczyny powstawania, zatrucia można podzielić na:
●  zatrucia rozmyślne – samobójcze, samozatrucia bez tendencji samobójczych, zatrucia zbrodnicze, egzekucje za pomocą trucizny,
●  zatrucia przypadkowe – omyłkowe przyjęcie trucizny, powikłania lecznicze, zatrucia w wyniku skażenia środowiska naturalnego lub środowiska pracy.
Przyczyną zatruć rozmyślnych jest świadomy zamiar pozbawienia zdrowia lub życia wskutek przyjęcia lub podania trucizny. Zatrucia rozmyślne są często formą ucieczki od sytuacji stresowej. Osoba dotknięta stresem nie widzi żadnego racjonalnego wyjścia i przez samozatrucie pragnie zwrócić na siebie uwagę otoczenia oraz uzyskać pomoc. Wśród zatruć rozmyślnych najliczniejszą grupę stanowią zatrucia samobójcze.
Zatrucia przypadkowe są zazwyczaj wynikiem nieświadomego i niezależnego od woli użycia trucizny. Wśród zatruć przypadkowych dominują zatrucia omyłkowe i zatrucia u dzieci pozbawionych opieki. Odrębnym, bardzo poważnym problemem są obecnie w Polsce ostre zatrucia alkoholem, toksykomanie i lekomanie.

Kliniczny podział zatruć

Uwzględniając przebieg zatrucia i jego nasilenie rozróżnia się zatrucia ostre, podostre i przewlekłe:
●  Zatrucia ostre charakteryzują się szybkim rozwojem objawów chorobowych po przyjęciu dużej, jednorazowej dawki trucizny.
●  Zatrucia podostre są wtedy, gdy kliniczne objawy zatrucia są wprawdzie wyraźne, ale nie tak gwałtowne jak w zatruciu ostrym i występują po jednorazowo lub kilkakrotnie przyjętej dawce trucizny.
●  Zatrucia przewlekłe powstają wskutek długotrwałego działania trucizny w małych dawkach i często nie wykazują widocznych objawów. Dopiero po dłuższym czasie, na skutek gromadzenia się trucizny w organizmie, dochodzi do wystąpienia objawów zatrucia przewlekłego (zatrucia zawodowe związane z długo trwającym narażeniem na substancje toksyczne w środowisku pracy).

Prof. dr hab. med. Janusz Pach

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować