Hemochromatoza wrodzona

Hemochromatoza jest uwarunkowaną genetycznie (dziedziczną) chorobą metaboliczną, występującą w Europie z częstością 1:200 do 1:400. Polega ona na zaburzeniu mechanizmów regulujących gospodarkę żelaza w organizmie człowieka.
W przebiegu hemochromatozy następuje nadmierne wchłaniania żelaza w przewodzie pokarmowym, szczególnie w dwunastnicy. Następnie żelazo odkłada się w narządach miąższowych, takich jak wątroba czy serce. Przyczyną choroby są mutacje w obrębie genu HFE, znajdującego się na chromosomie 6, który koduje białko błonowe HFE odpowiedzialne za transport żelaza w jelicie cienkim oraz za łączenie się żelaza z transferyną, regulującą ilość wchłanianego żelaza. Na hemochromatozę 5-10-krotnie częściej chorują mężczyźni.

Najczęstsze objawy

Objawy hemochromatozy wynikają z zajęcia przez proces chorobowy licznych narządów i są zależne od ilości zgromadzonego w tkankach żelaza. Pierwsze symptomy pojawiają się najczęściej powyżej 20. roku życia u mężczyzn i powyżej 40. roku życia u kobiet. U kobiet choroba występuje rzadziej oraz później – prawdopodobnie ze względu na straty żelaza w czasie miesiączek oraz w okresie ciąży.
Początkowo hemochromatoza może przebiegać bezobjawowo. Wczesne objawy nie są charakterystyczne i obejmują złe samopoczucie, uczucie osłabienia oraz zmęczenia. Najczęściej zgłaszaną dolegliwością jest ból w obrębie stawów, spowodowany zmianami zwyrodnieniowymi (artropatia). Zmiany pojawiają się głównie w stawach nadgarstkowych oraz międzypaliczkowych środkowych i dalszych.
W przebiegu choroby dochodzi do powiększenia wątroby, bólów brzucha i wzrostu aktywności enzymów wątrobowych (transaminaz). Gromadzące się w wątrobie żelazo stopniowo uszkadza ten narząd, prowadząc do jego marskości. Istnieje również zwiększone ryzyko rozwoju raka wątrobowokomórkowego.
Zmiany w mięśniu sercowym mogą objawiać się zaburzeniami rytmu serca, a także rozwojem kardiomiopatii restrykcyjnej, prowadzącej do niewydolności serca. Upośledzony metabolizm cukrów sprzyja wystąpieniu cukrzycy.
U części osób z hemochromatozą na skórze (szczególnie w miejscach eksponowanych na promienie słoneczne) oraz na błonach śluzowych obecne są szaro-brunatne przebarwienia. Dodatkowo może pojawić się niedoczynność tarczycy oraz zaburzenia potencji u mężczyzn, a u kobiet – wtórny brak miesiączki lub przedwczesna menopauza.

Badania diagnostyczne

U chorych na hemochromatozę najistotniejsza jest ocena gospodarki żelazowej organizmu. Dlatego oznaczany jest poziom żelaza i ferrytyny w surowicy oraz wysycenie transferyny żelazem (wynik powyżej 50% u kobiet oraz powyżej 60% umężczyzn świadczy o obecności choroby). Dodatkowo, w przypadku zwiększonej aktywności transaminaz (alaninowej – AlAT i asparginianowej – AspAT), istnieją wskazania do wykonania biopsji wątroby celem określenia zaawansowania choroby oraz ustalenia rokowania (ocena włóknienia tego narządu).
Badania obrazowe, takie jak ultrasonografia jamy brzusznej, a zwłaszcza tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny, pozwalają na wczesne wykrycie jednego z najgroźniejszych powikłań hemochromatozy, jakim jest rak wątrobowokomórkowy. Pomocne jest również oznaczanie w surowicy stężenia α-fetoproteiny, będącej markerem dla nowotworów wątroby.
U osób, które nie mają objawów hemochromatozy, a ich krewni mają rozpoznane to schorzenie, a także u osób z podwyższonym stężeniem żelaza i ferrytyny w surowicy oraz zwiększonym wysyceniem transferyny żelazem, można wykonać badania genetyczne pozwalające określić obecność mutacji w obrębie genu HFE.

Leczenie

Leczenie hemochromatozy jest wyłącznie objawowe, tzn. nie potrafimy usunąć przyczyny tego schorzenia. Podstawowym celem terapii jest usunięcie nadmiaru żelaza z organizmu. Wczesne wykrycie choroby w fazie przedobjawowej oraz rozpoczęcie leczenia przez upusty krwi (flebotomie) może zapobiec rozwojowi powikłań. Początkowo, aż do normalizacji parametrów gospodarki żelazem, 1-2 razy w tygodniu wykonuje się upusty po 400-500 ml krwi. Upust 500 ml krwi usuwa około 250 mg żelaza. Ponieważ konieczne jest usunięcie w przybliżeniu 25 g żelaza, intensywne leczenie hemochromatozy trwa zwykle od roku do 2 lat. Następnie upusty wykonuje się rzadziej, co kilka miesięcy, regularnie kontrolując poziom hemoglobiny i hematokrytu, a także – co kilka upustów – stężenie ferrytyny w surowicy.
Inne sposoby leczenia, np. przyjmowanie leków wiążących żelazo (deferoksaminy), mają niższą skuteczność i są zarezerwowane tylko dla osób z przeciwwskazaniami do upustów (m.in. z ciężką niewydolnością krążenia, niewydolnością oddechową, w podeszłym wieku, z niedoborem białek). Deferoksamina, podawana pozajelitowo, umożliwia usunięcie 10-20 mg żelaza dziennie.
U pacjentów w fazie zaawansowanej marskości wątroby należy rozważyć przeszczep tego narządu. Jednak tylko około 60% chorych przeżywa rok po transplantacji.

Dieta

Podstawowym zaleceniem dietetycznym jest ograniczenie pokarmów bogatych w żelazo (czerwonego mięsa – szczególnie wątroby i podrobów, nasion roślin strączkowych – soji, soczewicy, grochu, fasoli, kasz – jaglanej, gryczanej, żółtka jaj, szpinaku, orzechów, migdałów, suszonych owoców – fig, moreli, maku). W hemochromatozie należy też unikać przyjmowania preparatów witaminy C, ponieważ pod ich wpływem następuje uwolnienie żelaza z magazynów tkankowych i gwałtownie wzrasta ryzyko groźnych dla życia zaburzeń rytmu serca. Bezwzględnie zakazane jest spożywanie alkoholu oraz doustna suplementacja żelaza. Etanol nasila wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego i jest czynnikiem bezpośrednio uszkadzającym komórki wątrobowe.

Rokowanie

W przypadku wczesnego wykrycia hemochromatozy oraz rozpoczęcia terapii, rokowanie jest pomyślne. Przeżycie chorych bez marskości wątroby jest zbliżone do występującego u osób zdrowych. Natomiast schorzenie nieleczone prowadzi do rozwoju śmiertelnych powikłań, szczególnie marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego. U chorych z hemochromatozą istnieje również zwiększone ryzyko powikłań sercowych, m.in. komorowych zaburzeń rytmu serca oraz niewydolności krążenia.

lek. med. Agnieszka Lewandowska Katedra i Klinika Gastroenterologii i Hepatologii Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu (2008-06-24)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować