Pomarańcze jako źródło fitoskładników

Specjaliści badający żywność najczęściej charakteryzują ją, używając terminu wartość odżywcza. Oznacza on przydatność produktów żywnościowych i złożonych z nich racji pokarmowych do realizacji potrzeb organizmu człowieka związanych z przemianami metabolicznymi.
Wartość odżywcza zależy od zawartości w żywności składników odżywczych, ich zbilansowania oraz stopnia przyswojenia i wykorzystania przez organizm.

Zdrowa dieta

Zdrowa dieta to taka, która dostarcza nam wszystkich niezbędnych składników odżywczych: białek, węglowodanów, tłuszczów, witamin, soli mineralnych i błonnika pokarmowego. Prawidłowa częstotliwość spożywania w ciągu dnia produktów z poszczególnych grup (produkty zbożowe, warzywa i owoce, mleko i jego przetwory, mięso, drób, ryby i ich przetwory, jaja, tłuszcze) przybiera kształt piramidy. Piramida przedstawia zatem zasady prawidłowego odżywiania. Informuje o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które zjadamy w ciągu dnia. Obowiązuje zasada, że to, co najważniejsze w racjonalnym odżywianiu, znajduje się u podstawy piramidy. Wszyscy, którzy chcą się zdrowo odżywiać, powinni pamiętać, że produkty zbożowe powinniśmy spożywać w 5-6 porcjach dziennie. Warzywa i owoce powinny być spożywane w co najmniej 5 porcjach dziennie, z czego jedną zalecaną porcją może być sok.
Owoce stanowią bardzo różnorodną grupę. Wyróżniamy owoce pestkowe, ziarnkowe, jagodowe, leśne, cytrusowe, śródziemnomorskie i tropikalne. Szczególnym rodzajem owoców są orzechy. Owoce charakteryzują się niską zawartością suchej masy – jej głównym składnikiem są węglowodany. W dojrzałych owocach cukry mogą stanowić 5-20% (daktyle i winogrona są pod tym względem najbogatsze). W bananach – wyjątkowo – głównym węglowodanem jest skrobia. Owoce są bardzo ubogie w białko i tłuszcz – orzechy i awokado stanowią tu wyjątek.
Owoce to podstawowe źródło witaminy C w naszej diecie, bardzo ważne żródło błonnika pokarmowego i znaczący dostawca karotenów. Owoce w mniejszym stopniu zawierają witaminy z grupy B. Najwięcej witaminy C zawierają owoce jagodowe i cytrusowe oraz kiwi, mango i melon. W karoteny (część z nich to prowitamina A) bogate są owoce takie jak: mango, morele, pomarańcze, mandarynki, arbuzy, wiśnie, czereśnie. Owoce jagodowe zawierają dużo wapnia, żelaza i miedzi. W potas bogate są brzoskwinie, morele i pomarańcze.

Polifenole w owocach

Owoce, poza składnikami odżywczymi, są źródłem cennych dla człowieka fitoskładników – głównie polifenoli.
Rodzaje polifenoli występujących w owocach
Rys. 1. Rodzaje polifenoli występujących w owocach.
Fitoskładniki to naturalne, bardzo aktywne biologicznie substancje chemiczne powszechnie występujące w roślinach. Dla roślin są naturalną tarczą broniącą je przed szkodliwym działaniem środowiska, np. przed owadami, bakteriami, wirusami, grzybami, promieniowaniem ultrafioletowym. Fitoskładniki odpowiadają za barwę, smak oraz zapach owoców i warzyw. Powierzchniowe warstwy tkanek roślinnych leżące pod skórką są szczególnie bogate w fitoskładniki. Ważną cechą fitoskładników jest ich aktywność przeciwutleniająca (zdolność do wymiatania wolnych rodników). Wolne rodniki są bardzo aktywnymi związkami chemicznymi oddziałującymi z lipidami, białkami i DNA. Ich działanie leżu u podstaw procesu starzenia się i wielu chorób. Wymieńmy tu artretyzm, arteriosklerozę, nowotwory, cukrzycę, stany zapalne, stany niedokrwienia, chorobę Parkinsona. Przeciwutleniacze, do których zalicza się wiele fitoskładników o budowie fenolowej, w skuteczny sposób neutralizują wolne rodniki.
Fitoskładniki pod względem budowy chemicznej są bardzo zróżnicowane. Zalicza się do nich między innymi monoterpeny (owoce cytrusowe), karotenoidy (żółte, pomarańczowe i czerwone warzywa i owoce), flawonoidy (jabłka, herbata, cebula, owoce cytrusowe). Wiele z wyżej wymienionych związków wykazuje właściwości przeciwnowotworowe i antybakteryjne. Wysoka zawartość fitoskladników w diecie zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia. Obecne w nasionach soi i lnu fitoestrogeny (zaliczane do związków fenolowych: izoflawonów i lignanów) chronią przed osteoporozą i nowotworami związanymi z układem hormonalnym.
Flawonoidy – rutyna (cytrusy, kasza gryczana), hesperydyna (owoce cytrusowe), kwercetyna (jabłka, cebula) – podwyższają przyswajalność witaminy C, chroniąc ją jednocześnie przed utlenianiem; uszczelniają i wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, zapobiegają krwawieniom i wybroczynom, rozkurczają mięśnie gładkie naczyń krwionośnych i przewodów żółciowych, działają przeciwmiażdżycowo, przeciwnowotworowo, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo.

Fitoskładniki w pomarańczach

W nauce o żywieniu człowieka, charakteryzując żywność pod względem składu
i w odniesieniu do zapotrzebowania, posługujemy się Wskaźnikiem Jakości Żywieniowej (INQ – Index Nutritional Quality). Wyraża on stopień, w jakim spożywany produkt -pokrywając zapotrzebowanie energetyczne człowieka – zaspokaja również jego zapotrzebowanie na określony składnik odżywczy. Jeżeli wartość INQ jest większa od jedności, oznacza to, że produkt spożywczy zaspokaja zapotrzebowanie, np. na witaminę C, bardziej niż zapotrzebowanie na energię (kalorie). Spójrzmy na wartości INQ wyliczone dla pomarańczy:
Witamina C pełni w organizmie ważne funkcje biochemiczne: bierze udział w wytwarzaniu kolagenu i w syntezie hormonów, podnosi przyswajalność żelaza, wzmaga detoksykację i odporność ustroju. Witamina C zapobiega chorobom nowotworowym – jako naturalny przeciwutleniacz, neutralizuje wolne rodniki, które pełnią istotną rolę w procesach inicjacji i promocji nowotworów. Witamina C chroni nas również przed chorobami sercowo-naczyniowymi – zapobiega aterogennym modyfikacjom LDL (zły cholesterol), zmniejsza przyleganie płytek krwi do ścian tętnic. Niedobór witaminy C sprzyja podwyższeniu ciśnienia krwi.
Pomarańcza to również bogate żródło błonnika pokarmowego, kwasu foliowego i potasu. Właściwości prozdrowotne błonnika pokarmowego przejawiają się w poprawie perystaltyki jelit i ochronie przed chorobami przewodu pokarmowego (pobudza wydzielanie śliny, wiąże toksyny, pobudza ukrwienie jelit), zapobieganiu otyłości (spowalnia przyswajanie węglowodanów i tłuszczów, zmniejsza wartość energetyczną diety, daje poczucie sytości). Błonnik chroni też przed chorobami układu krążenia (obniża poziom glukozy i cholesterolu we krwi).
Zbyt niskie spożycie kwasu foliowego (foliacyny) przez kobiety w ciąży jest niebezpieczne dla rozwijającego się zarodka – może wpływać na niedorozwój łożyska oraz powodować wady wrodzone u noworodka. Wiele wyników badań eksperymentalnych wskazuje, że niedobór kwasu foliowego może zwiększać podatność komórek na transformacje nowotworowe. Niedobór kwasu foliowego z pożywienia podnosi we krwi zawartość homocysteiny – niezależnego czynnika rozwoju miażdżycy.
Potas jest głównym kationem płynu wewnątrzkomórkowego. Reguluje gospodarkę wodną w organizmie, wpływa na równowagę kwasowo-zasadową, reguluje czynności mięśni i nerwów, zwiększa przepuszczalność błon komórkowych.
Pomarańcza to również cenne źródło fitoskładników. Wymieńmy tu monoterpeny, limonoidy, zaliczane do flawonoidów flawanony, z ich głównym przedstawicielem hesperydyną, inne flawonoidy – polimetoksylowane flawony (tangeritina) oraz β-kryptoksantyny, które zaliczamy do karotenoidów.
Monoterpeny chronią człowieka przed rakiem jelita grubego, obniżają LDL (zły choresterol), poprawiają stosunek LDL do HDL (dobrego cholesterolu) – tym samym zmniejszają ryzyko arteriosklerozy. Zawarte w pomarańczy flawanony chronią przed chorobami nowotworowymi i stanami zapalnymi.

Aktualizacja: 2017-01-10
doc. dr hab. Ryszard AmarowiczZakład Chemicznych i Fizycznych Właściwości Żywności, Polska Akademia Nauk, Olsztyn

Ilustracje

Rodzaje polifenoli występujących w owocach
Rodzaje polifenoli występujących w owocach
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować