Grypa – czy warto się szczepić?

Szczepionka przeciwko wirusowi grypy powstała już w czasach II wojny światowej. Jednak do tej pory jej stosowanie budzi wiele wątpliwości – zarówno wśród lekarzy, jak i pacjentów – i ma ona wśród nich zarówno swoich gorących zwolenników, jak i przeciwników.
Kontrowersje wokół tego preparatu wynikają jednak głównie z braku dostatecznej wiedzy i zrozumienia patomechanizmu zachorowań na grypę i – co z tym związane – zbyt wysokich oczekiwań wobec tego rodzaju profilaktyki. Czy warto zaryzykować szczepienie i czy rzeczywiście jest to duże ryzyko – oceńcie sami.

Co to jest grypa?

Grypa jest ostrą chorobą dróg oddechowych, którą wywołuje wirus grypy – Myxovirus influenzae należący do rodziny ortomyksowirusów. Wyróżnia się trzy typy wirusa (A,B,C), ale tylko typy A i B wywołują chorobę u ludzi. Wirus grypy (zwłaszcza typ A) cechuje się dużą mutagennością, to znaczy jego materiał genetyczny zmienia się bardzo szybko. Dlatego nawet przebycie tej choroby nie chroni nas przed powtórnym zachorowaniem. Grypa jest bardzo powszechna w naszej strefie klimatycznej, szczególnie w sezonie jesienno-zimowym, który sprzyja wszelkim infekcjom – zarówno wirusowym jak i bakteryjnym.
Przyjęło się, że każdą chorobę przebiegającą z katarem i bólem gardła nazywamy grypą. Jednak w rzeczywistości, te często zdarzające się nam infekcje powodowane są głównie przez rhino- i adenowirusy, mające niewiele wspólnego z „prawdziwą grypą”. „Zwykłe” przeziębienia są dużo łagodniejsze i praktycznie zupełnie niegroźne dla naszego organizmu. Rozwijają się powoli i przebiegają łagodnie z niewielkim wzrostem temperatury (gorączka nigdy nie przekracza 38°C), a dominującymi objawami są: wodnisty uporczywy katar oraz ból i zaczerwienienie gardła.
Grypa jest natomiast ostrą i stosunkowo ciężką chorobą układu oddechowego, której towarzyszy wysoka (nawet powyżej 39°C) temperatura, kaszel, zajęcie błon śluzowych układu oddechowego (ból gardła, katar, łzawienie oczu) oraz objawy ogólnoustrojowe pod postacią bólów mięśniowo-stawowych, dreszczy i uczucia ogólnego rozbicia.
Wirus grypy rozprzestrzenia się drogą kropelkową – poprzez bezpośredni kontakt z osobą zarażoną, a także poprzez przedmioty. Okres między wniknięciem wirusa do organizmu a pierwszymi objawami nie przekracza zwykle 48 godzin, a początek choroby jest gwałtowny. Podczas, gdy przeziębienie rozwija się stopniowo, grypa praktycznie od razu „ścina z nóg”. O ile przeziębienie można „przechodzić”, to grypa całkowicie wyłącza nas z codziennej aktywności. Choć zarówno objawy przeziębienia jak i grypy mogą być bardzo nieprzyjemne, to rokowanie w obu przypadkach jest dość dobre (zwykle w przeciągu 1-2 tygodni dochodzi do pełnego wyzdrowienia). Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku grypy odległe powikłania mogą być bardzo poważne, dlatego tego rodzaju infekcji nie należy w żadnym wypadku lekceważyć.

Jak rozpoznać grypę?

Stuprocentową pewność rozpoznania choroby dają tylko skomplikowane testy serologiczne, które nie są rutynowo wykonywane. Kliniczną podstawą do rozpoznania grypy są: wysoka gorączka oraz niektóre objawy ogólne, odróżniające grypę od przeziębienia. Choroba rozpoczyna się nagle dreszczami i gorączką. Wcześnie pojawiają się bóle mięśni i stawów – zwłaszcza w obrębie nóg i pleców, a dopiero później występuje katar i kaszel. W czasie choroby dominuje ból głowy – zwłaszcza w okolicy oczu; może też wystąpić światłowstręt. W ciężkich przypadkach kaszel staje się bardzo uporczywy, towarzyszą mu bóle zamostkowe, a sporadycznie dołączyć może się nawet krwioplucie. U dzieci stosunkowo często występują też nudności i wymioty, które – w połączeniu z wysoką temperaturą i wzmożoną potliwością – mogą doprowadzić do odwodnienia i zaburzeń wodno-elektrolitowych, przebiegających nawet z ograniczeniem świadomości.
Objawy grypy ustępują równie gwałtownie, jak się pojawiły – zwykle po 2-3 dniach od początku choroby. Jednak osłabienie, potliwość i zmęczenie mogą nawet w niepowikłanych przypadkach utrzymywać się przez kilka tygodni.

Dlaczego grypa jest groźna?

Dla zdrowego, dorosłego człowieka grypa w zasadzie nie jest groźna – pod warunkiem, że nie będzie zlekceważona. Zachorowanie na grypę wymaga reżimu łóżkowego – przynajmniej na czas trwania ostrych objawów infekcji – oraz odpowiedniego nawodnienia pacjenta. W przypadku, gdy zakażenie zostanie zlekceważone lub wirus zaatakuje osobę z obniżoną odpornością (dziecko, osobę starszą), lub grypa nałoży się na inną chorobę ostrą bądź przewlekłą, konsekwencje mogą być bardzo poważne. Grypa upośledza wentylację płuc oraz mechanizmy obronne układu oddechowego, czego skutkiem może być wirusowe (grypowe) lub bakteryjne (wirus grypy ułatwia bakteriom patogennym kolonizację dróg oddechowych) zapalenie płuc. Ponadto wirus grypy może doprowadzić do zapalenia wsierdzia i/lub mięśnia sercowego, opon mózgowych oraz do uszkodzenia nerek.
Ciężkie, powikłane przypadki grypy oraz wzrost liczby związanych z tą chorobą zgonów obserwuje się głównie w trakcie epidemii, które występują zwykle co 2-3 lata.

Czy grypę można leczyć?

Nie ma specyficznych leków na grypę. Podobnie jak w przypadku innych infekcji wirusowych, leczenie polega na zwalczaniu objawów. Podaje się leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, preparaty łagodzące kaszel oraz zmniejszające objawy wysiękowe w obrębie błon śluzowych. Bardzo istotna jest zwiększona podaż płynów, które są tracone wraz z obfitym potem oraz przez zmienione zapalnie błony śluzowe. Także „zatkany” nos i – co z tym związane – oddychanie ustami sprawiają, że zwiększa się utrata wody z organizmu. W czasie infekcji ilość spożywanych napoi powinna wynosić nawet kilka litrów na dobę.
W ciężkich przypadkach grypy stosuje się leki przeciwwirusowe (np. rybawirynę) oraz immunoglobuliny (głównie u dzieci i chorych z wrodzonymi lub nabytymi niedoborami odporności). Stosowanie specyficznych preparatów przeciwwirusowych ma jednak sens tylko wtedy, jeśli mamy pewność, że przyczyną dolegliwości jest prawdziwa grypa, a nie infekcja grypopodobna, i tylko przed upływem 36 godzin od zachorowania. Antybiotyki, które są lekami przeciwbakteryjnymi, nie są skuteczne w przypadku infekcji wirusowych, a wręcz przeciwnie – powodują „wyjałowienie” organizmu i osłabiają jego naturalne zdolności obronne. Zastosowanie antybiotyków ma sens tylko w tych przypadkach, gdy grypa jest powikłana zakażeniem bakteryjnym, o czym świadczy zmiana charakteru wydzieliny ze śluzowego na ropny (katar i plwocina przybierają barwę żółtą bądź zielonkawą).

Czy szczepienia przeciwko grypie są skuteczne?

Naukowcy pracujący co roku nad nową szczepionką podejmują ogromne wyzwanie. Na podstawie genotypów wirusa wyizolowanych w danym roku od osób, które przechorowały grypę, muszą przewidzieć, w jakim kierunku będzie ewoluował wirus w następnym sezonie i zgonie z tym określić skład szczepionki na rok kolejny. Trafność tych przewidywań wpływa zaś na skuteczność szczepień w danym sezonie.
Prawdą jest, że wysoka mutagenność (zmienność genetyczna) wirusa grypy, zwłaszcza typu A, powoduje, że szczepienia nie są stuprocentowo skuteczne. Jednak wieloletnie badania nad skutecznością szczepionki pokazują, że ochronne działanie preparatu dotyczy od 70% do 90% osób zaszczepionych, a jest to przecież całkiem sporo. Dowiedziono także, że osoby, które były zaszczepione, a mimo to zapadły na grypę, przechodziły chorobę łagodniej niż te, które nie poddały się immunizacji, oraz – co najważniejsze – były znacznie mniej narażone na groźne powikłania tej choroby.
Ponadto na skuteczność szczepionki wpływa stan zdrowia i sprawność układu odpornościowego immunizowanej osoby.
Trzeba też pamiętać, że szczepienie przeciwko grypie nie chroni przed zachorowaniem na „zwykłe przeziębienie”. Dlatego rozczarowanie pacjentów brakiem skuteczności tego rodzaju postępowania nie zawsze jest uzasadnione.

Jak długo trwa ochronne działanie szczepionki?

Zmienność wirusa grypy sprawia, że odporność po szczepieniu jest stosunkowo krótkotrwała (od 3 do 12 miesięcy). Dlatego szczepienia należy powtarzać co roku, bezpośrednio przed sezonem „grypowym”. W Polsce szczyt zachorowań na grypę przypada na okres od stycznia do marca, dlatego – biorąc pod uwagę średni czas działania szczepionki (6 miesięcy) – immunizację powinno przeprowadzać się w październiku. Jednak jest ona także dopuszczalna już w trakcie trwania sezonu zwiększonej zachorowalności.

Kto powinien szczepić się na grypę?

Szczepienie przeciwko grypie jest zalecane osobom z grup zwiększonego ryzyka zachorowania na grypę, osobom obciążonym większym ryzykiem powikłań związanych z tą chorobą oraz tym, które mogą być źródłem zakażenia dla dwóch poprzednich grup (rodziny, opiekunowie, itp.).
Do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na grypę i jej powikłania należą:
– pracujący w służbie zdrowia; lekarze, pielęgniarki, aptekarze, itp.,
– pracownicy służb publicznych: kierowcy, nauczyciele, przedszkolanki, kasjerzy, ekspedienci, urzędnicy, dziennikarze, rzemieślnicy świadczących usługi, itp.,
– osoby narażone na duże zmiany temperatury ze względu na wykonywany zawód (np. pracownicy budowlani, służby miejskie, policja, wojsko),
– dzieci poniżej 5. roku życia (zwłaszcza między 6. a 23. miesiącem życia), u których układ immunologiczny nie jest jeszcze w pełni dojrzały,
– wszystkie osoby powyżej 65. roku życia,
– pensjonariusze domów spokojnej starości oraz zakładów opiekuńczo-leczniczych (bez względu na wiek),
– dzieci z domów dziecka i zakładów opiekuńczo-wychowawczych,
– pacjenci z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego (np. astmą, POChP),
– chorzy z upośledzeniem czynności układu oddechowego, utrudnionym usuwaniem wydzieliny z dróg oddechowych lub zwiększonym ryzykiem zachłyśnięcia (zaburzenia świadomości, choroby rdzenia kręgowego, itp.),
– kobiety, które planują zajść w ciążę w trakcie najbliższego sezonu epidemicznego,
– pacjenci z przewlekłymi schorzeniami układu krążenia, zwłaszcza z wadami zastawkowymi,
– osoby z przewlekłymi chorobami nerek, cukrzycą, hemoglobinopatią lub niedoborami odporności (w tym AIDS),
– osoby poddawane immunosupresji.

Czy szczepienie na grypę się opłaca?

Oprócz wymiernych korzyści dla zdrowia (ochrona przed zachorowaniem na grypę i jej powikłaniami), szczepienie na grypę jest też opłacalne z finansowego punktu widzenia. Co prawda, szczepionka nie jest refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Jednak jej cena nie jest wygórowana (średnio – około 35 zł za dawkę). Dodatkowo – jeśli weźmie się pod uwagę, że dzięki szczepieniu możemy uniknąć choroby, która na dłuższy czas może wyłączyć nas z pracy, a cenie preparatu przeciwstawi się ceny powszechnie stosowanych leków łagodzących objawy przeziębienia i grypy – może się okazać, że szczepienie jest w tym aspekcie bardzo korzystne.

Jak i gdzie się szczepić?

Szczepionka dostępna jest na receptę, którą może wystawić każdy lekarz. Ponieważ preparat powinien być przechowywany w stałej temperaturze (2-6°C), nie wolno go zamrażać ani doprowadzać do ogrzania. Dlatego najlepiej bezpośrednio po jego zakupie udać się na szczepienie. Obecnie szczepienie przeciwko grypie prowadzą niemal wszystkie ośrodki podstawowej opieki zdrowotnej, w których często organizowane są specjalne akcje, podczas których preparat można zakupić na miejscu. Ponieważ szczepionka jest zalecana zarówno przez WHO jak i polski kalendarz szczepień, płaci się tylko za preparat. Natomiast podanie zastrzyku jest bezpłatne i państwowa placówka medyczna nie może żądać za to dodatkowej opłaty.
Dorośli dostają pełną dawkę preparatu w pojedynczej iniekcji (głęboko podskórnie lub domięśniowo) w okolicę mięśnia naramiennego. Natomiast małe dzieci (poniżej 3. roku życia) dostają tylko połowę dawki w zewnętrzną część uda. Dzieci, które są szczepione po raz pierwszy w życiu, powinny otrzymać 2 dawki szczepionki w odstępie 4 tygodni.
Odporność na zachorowanie pojawia się po 7-9 dniach od podania preparatu, a jej pełny rozwój następuje po 14 dniach. Jeśli w trakcie szczepienia lub wkrótce po nim ulegniemy zakażeniu, immunizacja będzie nieskuteczna. Jednak przechorowanie grypy w danym sezonie pozostawi taką samą odporność jak szczepienie.

Czy szczepić się, jeśli w danym roku już chorowaliśmy na grypę?

Zdecydowanie tak. Przede wszystkim dlatego, że praktycznie nigdy nie mamy pewności, czy rzeczywiście przeszliśmy grypę, czy tylko infekcję grypopodobną. Przechorowanie tej drugiej nie ochroni nas ani przed zachorowaniem na grypę, ani przed powikłaniami mogącymi z tego wynikać.

Czy szczepienie na grypę może być groźne?

Jak każda szczepionka, również ta przeciwko wirusowi grypy może powodować działania niepożądane. Zwykle są to objawy miejscowe w postaci obrzęku, zaczerwienienia, świądu lub bolesności w miejscu podania, które mogą utrzymywać się do kilku dni po szczepieniu. Natomiast objawy ogólne: gorączka, uczucie rozbicia, zaburzenia żołądkowo-jelitowe zdarzają się rzadko.
Dostępne na rynku szczepionki zawierają „zabite” wirusy z rozszczepionym wirionem (szczepionki typu split), lub są szczepionkami podjednostkowymi (typu unit), które mogą być bezpiecznie podawane dzieciom już od 6. miesiąca życia.

Czy kobiety w ciąży też mogą się szczepić?

Nie prowadzono badań nad szkodliwym wpływem szczepionki na ciążę, gdyż próby takie byłyby nieetyczne. Jednak na podstawie obserwacji kobiet, które zostały zaszczepione przeciwko wirusowi grypy, a były w ciąży, o której w momencie szczepienia jeszcze nie wiedziały, nie ma przesłanek na temat niekorzystnego działania tego preparatu na płód. Żeby jednak bez potrzeby nie ryzykować i zapewnić sobie (a przez to – i swojemu dziecku) ochronę przed niekorzystnymi powikłaniami wynikającymi z tej infekcji, lepiej zaszczepić się przeciwko grypie przed planowaną ciążą.
Podejmując decyzję o szczepieniu w pierwszym trymestrze ciąży, należy rozważyć potencjalne korzyści i ewentualne ryzyko wynikające ze szczepienia kobiety ciężarnej narażonej na zakażenie grypą. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku kobiet w II i III trymestrze ciąży. Przyszła matka decyzję o szczepieniu musi podjąć wspólnie ze swoim lekarzem, biorąc pod uwagę to, czy większym ryzykiem dla dziecka są powikłania związane z chorobą, czy też ewentualne niepożądane działania szczepionki. Przeciwwskazania do szczepień przeciw grypie nie stanowi natomiast karmienie piersią.

Jakie są przeciwwskazania do podania szczepionki?

Przeciwwskazania do szczepienia przeciwko grypie można podzielić na stałe (dyskwalifikujące od immunizacji do końca życia) i czasowe (przejściowe – szczepienie można przeprowadzić po ustaniu czynnika dyskwalifikującego).
Do przeciwwskazań stałych należą:
– uczulenie na składniki szczepionki (neomycyna, formaldehyd),
– uczulenie na białko jaja kurzego,
– zespół Guillain-Barre w wywiadzie ( schorzenie neurologiczne),
– ciężka reakcja niepożądana po poprzednim szczepieniu (np. wstrząs anafilaktyczny).
Natomiast sytuacje, które wymagają odroczenia szczepienia, to:
– wiek poniżej 6 miesięcy,
– ostra choroba przebiegająca z wysoką gorączką,
– okres zaostrzenia choroby przewlekłej.

Dostępne preparaty

Na polskim rynku dostępnych jest obecnie kilka preparatów różnych firm. Wszystkie są zgodne z zaleceniami WHO odnośnie składu szczepionki na dany sezon i nie różnią się w istotny sposób skutecznością. Kupując preparat, trzeba więc tylko zwrócić uwagę, czy jest to rzeczywiście aktualna (tegoroczna) szczepionka. Podawanie preparatu z poprzedniego sezonu nie ma sensu.

lek. med. Magdalena Wujczyk Akademicki Szpital Kliniczny we Wrocławiu (2009-01-02)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Co to jest grypa?Jak rozpoznać grypę?Dlaczego grypa jest groźna?Czy grypę można leczyć?Czy szczepienia przeciwko grypie są skuteczne?Jak długo trwa ochronne działanie szczepionki?Kto powinien szczepić się na grypę?Czy szczepienie na grypę się opłaca?Jak i gdzie się szczepić?Czy szczepić się, jeśli w danym roku już chorowaliśmy na grypę?Czy szczepienie na grypę może być groźne?Czy kobiety w ciąży też mogą się szczepić?Jakie są przeciwwskazania do podania szczepionki?Dostępne preparaty