Kiedy „ma ma” znaczy „mama”, cz. II – czyli, jak powinna rozwijać się prawidłowa mowa dziecka od pierwszego do siódmego roku życia

Kiedy nasz maluszek kończy pierwszy rok życia, obserwujemy bardzo gwałtowny i szybki rozwój jego mowy. Coraz łatwiej nam nawiązać z dzieckiem kontakt werbalny, jego słownictwo jest z dnia na dzień bogatsze, a mowa staje się bardziej wyraźna. Warto więc poznać, jak przebiega prawidłowy rozwój mowy dziecka od pierwszego do siódmego roku życia.
W rozwoju mowy dziecka w okresie wczesnodziecięcym i przedszkolnym możemy wyróżnić:
– okres wyrazu (od 1 do 2 roku życia),
– okres zdania (od 2 do 3 roku życia),
– okres swoistej mowy dziecięcej (od 3 do 7 roku życia).
Pod koniec 7 roku życia, co zbiega się z pójściem dziecka do szkoły, rozwój mowy powinien być już całkowicie ukończony, a mowa prawidłowo ukształtowana.
Postaramy się przybliżyć każdy z wymienionych powyżej etapów rozwoju mowy.

Okres wyrazu (od 1 do 2 lat)

W tym okresie dziecko znacznie zwiększa sprawność motoryczną i lokomocyjną, poszerzając w ten sposób zakres swoich doświadczeń. Mowa staje się dla niego w coraz większym stopniu narzędziem myślenia, badania, dociekania świata. Przyswojenie jednowyrazowych wypowiedzi następuje – schematycznie ujmując – między 14-15 a 18-20 miesiącem życia. Do ukończenia drugiego roku życia, liczba słów wymawianych przez dziecko zwiększa się do około 300 – 400, a rozumianych jest znacznie obszerniejsza. Większość tych słów to rzeczowniki używane w mianowniku oraz czasowniki.
Znacznie poprawia się wyrazistość wymowy dziecka, pojawiają się też nowe głoski:
– samogłoski: wszystkie ustne a, e, i, o, u, y
– spółgłoski: p, b, m, f, w, t, d, n, ń, k„ g„ h, ś, ź, ć, dź.
Trudniejsze głoski, nie wymawiane przez dziecko, są zastępowane innymi (rower = jowej) lub po prostu pomijane (proszę = posie). Grupy spółgłoskowe są przez dziecko upraszczane (słodki = siotki). Charakterystyczne jest też wymawianie początkowych lub ostatnich sylab wypowiadanego wyrazu (lalusia = usia). Mogą się też pojawić pierwociny zdania, jedno- lub dwuwyrazowe wypowiedzi, będące równoważnikami zdań. Zwykle na swoje drugie urodziny dziecko powinno wypowiedzieć pierwsze proste zdanie, w który, będzie podmiot i orzeczenie, nazwa przedmiotu lub osoby oraz czynność, którą wykonuje.

Okres zdania (od 2 do 3 lat)

W tym czasie mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Staje się ona zrozumiała już w 80%. Dziecko znacznie poszerza ilość prawidłowo wypowiadanych głosek. W tym wieku powinno umieć prawidłowo wypowiadać:
– samogłoski: wszystkie – zarówno ustne a, e, i, o, u, y, jak i nosowe ą, ę,
– spółgłoski: poza wcześniej poznanymi, powinno wymawiać już j i l, a pod koniec tego okresu – nawet s, z, c, dz.
Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe. Czasem w trudniejszych grupach spółgłoskowych lub w dłuższych wypowiedziach, zwłaszcza te nowo poznane, nadal są zastępowane innymi, łatwiejszymi do wymówienia. Zniekształcenia głosek należy tłumaczyć zbyt słabą jeszcze sprawnością artykulacyjną narządów mowy dziecka. Dla omawianego okresu bardzo istotna jest świadomość wymawianych głosek: dziecko wie, jak dana głoska powinna brzmieć prawidłowo, chociaż realizuje ją nieprawidłowo. Często można też zaobserwować brak wyraźnych końcówek w wypowiadanych wyrazach. W pełni ukształtowany system fonetyczny stwierdzono zaledwie u 2,9% dzieci w wieku 3 lat.
Po skończeniu 2 roku życia, dziecko zaczyna budować zdania z poznanych wyrazów. Początkowo są to zdania proste, dwu- lub trzywyrazowe, zwykle oznajmujące, rozkazujące, pytające lub wykrzyknikowe. Z czasem stają się one jednak coraz dłuższe i bardziej poprawne pod względem gramatycznym, choć nadal dziecko najczęściej używa rzeczowników i czasowników. Pod koniec tego okresu dziecko powinno wypowiadać zdania 4-5 wyrazowe. Wzbogaca się też znacznie jego słownik – zarówno czynny, jak bierny. W słowniku czynnym znajduje się około 1000 słów.
Około 30 miesiąca życia dziecko powinno już prawidłowo używać zaimka „ja”.

Okres swoistej mowy dziecięcej (od 3 do 7 lat)

W tym okresie dziecko utrwala prawidłową wymowę głosek s, z, c, dz. Pod koniec czwartego roku życia, a czasem wcześniej, pojawia się głoska r, a na przełomie 4. i 5. roku – głoski sz, ż, cz, dż, które mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c, dz. W sposobie mówienia dzieci w tym wieku można zaobserwować kilka charakterystycznych zjawisk:
– opuszczenie początkowej lub końcowej sylaby w wyrazie – elizje (lokomotywa = komitywa, pomidor = midol),
– przestawianie głosek w wyrazie – metatezy (kaloryfer = karolyfer),
– tworzenie nowych wyrazów ze zlepków dwóch wyrazów istniejących – kontaminacje (zamknąć drzwi na klucz = zakluczyć),
– tworzenie wyrazów nieistniejących – neologizmy dziecięce (kotek = miałczuś),
– specyficzne zgrubienia wyrazów – augemtiwa (mamucha, babucha),
– zniekształcenia wyrazów,
– nieprawidłowe odmiany czasowników i rzeczowników,
– tworzenie nieprawidłowych form i stopniowania przymiotników (małymałszy, upranyupierzony).
Mimo tych trudności, obserwujemy ogromne postępy dziecka w formułowaniu zdań. Wypowiedzi tworzone przez dziecko w tym okresie życia są coraz bardziej złożone. Pojawiają się w nich wyrażenia przyimkowe: na, pod, do, w, przed, obok. Dziecko powinno już umieć zidentyfikować i nazwać 4 kolory.
Czterolatek potrafi mówić o przyszłości i przeszłości, umie zidentyfikować i nazwać 4 kolory. Jest to też czas nieustannych pytań. Chęć porozumiewania się – przy ograniczonym jednak zasobie słów – prowadzi do tworzenia przez dziecko neologizmów. Zasób słownika to około 1500 słów. Około 5 % dzieci mówi już całkowicie poprawnie.
U pięciolatków wypowiedzi są już wielozdaniowe. Dziecko chętnie opowiada o tym, co przeżyło, czytało czy oglądało; potrafi też znaleźć związki przyczynowo skutkowe. Coraz bardziej poprawna jest też gramatyka. Słownik dziecka osiąga zasób około 2000 słów, ukończony rozwój mowy odnotowano u 63% badanych dzieci.
Ustalenie się prawidłowej wymowy powinno nastąpić około szóstego roku życia, a gramatyki – w siódmym roku życia dziecka. Mimo to, proces rozwoju języka trwa nadal, gdyż poprzez zdobywanie nowych doświadczeń następuje dalsze poszerzanie słownika.

mgr Izabela Wiatrowska, logopeda, ABC poprawnej wymowy (2008-07-01)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Okres wyrazu (od 1 do 2 lat)Okres zdania (od 2 do 3 lat)Okres swoistej mowy dziecięcej (od 3 do 7 lat)