Niektóre powikłania ciąży

Poronienie samoistne

Poronienie jest to powikłanie ciąży, w którym dochodzi do samoistnego wydalenia jaja płodowego w okresie, w którym dziecko nie jest zdolne do życia poza łonem matki. Przy obecnym postępie medycyny, w którym znacznie powiększyły się możliwości utrzymania niedojrzałego dziecka przy życiu, okres ten kończy się w 22 tygodniu ciąży.
Przyczyny tego powikłania są różne, przede wszystkim zaburzenia genetyczne w rozwoju jaja płodowego, wrodzone lub nabyte wady macicy, choroby zakaźne matki, zwłaszcza z wysoką gorączką, awitaminozy, urazy fizyczne i psychiczne, a także niedostateczne zabezpieczenie hormonalne we wzroście ciąży.

Do typowych i pierwszych objawów poronienia zagrażającego należą:

●  pobolewania o różnym nasileniu w podbrzuszu i okolicy krzyżowej kręgosłupa,
●  plamienie i krwawienie z dróg rodnych.
W każdym przypadku należy jak najszybciej zasięgnąć porady lekarza. Podstawowym sposobem leczenia jest leżenie w łóżku, w warunkach całkowitego spokoju.

Poród przedwczesny

Zgodnie z definicją poronienia, poród przedwczesny obejmuje okres od końca 24 tygodnia ciąży do końca 37 tygodnia. Oczywiście im ciąża jest bardziej zaawansowana, to znaczy do porodu dochodzi bliżej terminu biologicznego zakończenia ciąży, tym szansa na przeżycie dziecka jest większa.
Przyczyny tego powikłania są podobne do poronienia, niemniej ciężka praca fizyczna jest uważana za istotny czynnik wywołujący. Częstość występowania zwiększyła się w ostatnich latach, wynosi 8-11% i jest związana z dużą śmiertelnością noworodków.
O zagrażającym porodzie przedwczesnym świadczą regularne skurcze mięśnia macicy lub odchodzenie wód płodowych z dróg rodnych, co jest objawem charakterystycznym dla pęknięcia pęcherza płodowego.
Wczesne rozpoznanie tego powikłania jest bardzo ważne, gdyż właściwe leczenie w wielu przypadkach może powstrzymać przedwczesną akcję porodową, a także przygotować dziecko do wcześniejszego podjęcia życia poza łonem matki.
We wszystkich tych przypadkach kobieta ciężarna powinna znaleźć się jak najszybciej w szpitalu, gdzie odpowiednie leczenie często jest w stanie zatrzymać akcję porodową. Szansa na utrzymanie ciąży zależy od bardzo wielu różnorodnych czynników – między innymi od zaawansowania akcji skurczowej, rozwarcia ujścia wewnętrznego szyjki macicy, istnienia stanu zapalnego lub objawów odchodzenia wód płodowych.

Ciąża pozamaciczna

Jest to nieprawidłowe umiejscowienie ciąży, poza jamą macicy. Najczęściej występuje w jajowodzie.
W przypadku takiego umiejscowienia, zwykle w drugim miesiącu ciąży, dochodzi do powikłań, które mogą być groźne nawet dla życia kobiety (np. z powodu pęknięcia jajowodu i krwawienia do jamy brzusznej).
Ciąża pozamaciczna w początkowym okresie odznacza się typowymi objawami, z charakterystyczną dla tego powikłania dolegliwością w postaci jednostronnych pobolewań w podbrzuszu, a po pewnym czasie plamieniem lub krwawieniem z dróg rodnych. Mogą też wystąpić ostre napadowe bóle w podbrzuszu lub pod obojczykami, uczucie parcia na stolec, zasłabnięcie. W takich sytuacjach ważna jest jak najszybsza pomoc chirurgiczna, będąca podstawą leczenia.
Wczesne rozpoznanie tego powikłania, w czym pomocne są nowoczesne metody diagnostyczne (jak ultrasonografia i laparoskopia), pozwala na wykonanie oszczędzającej operacji, co wiąże się z utrzymaniem płodności.

Wymioty w okresie ciąży

Poranne wymioty kobiet ciężarnych są najprawdopodobniej związane z trudną adaptacją organizmu kobiety do zmian w okresie ciąży, którym towarzyszą szybkie zmiany hormonalne. Może je również powodować stres psychiczny. Wymioty zwykle rozpoczynają się w 5-6 tygodniu ciąży i trwają do 3-4 miesiąca. Występują zazwyczaj w godzinach porannych, na czczo, częściej u pierwiastek i u kobiet w ciąży mnogiej. Zaleca się wtedy spokój, lekkie śniadanie w łóżku, a w ciągu dnia niewielkie posiłki co 2-3 godziny. W leczeniu często pomocne okazuje się wypicie szklanki zimnego mleka, kefiru lub jogurtu.
Niepowściągliwe wymioty kobiet ciężarnych charakteryzują się występowaniem dolegliwości zarówno na czczo, jak i po jedzeniu. Niekiedy dochodzi do kilkunastu epizodów dziennie. Pojawia się wstręt do jedzenia, zmniejszenie masy ciała, wysuszenie błon śluzowych i pogorszenie ogólnego stanu. W postaci lekkiej zaleca się postępowanie podobne jak w przypadku wymiotów porannych, a więc pokarmy łatwo strawne, w małych ilościach oraz przyjmowanie płynów między posiłkami. W cięższych stanach, ze względu na możliwe poważne powikłania, konieczne jest leczenie szpitalne. Niepowściągliwe wymioty kobiet ciężarnych mogą być objawem rozpoczynającej się poważnej choroby, jak np. choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy lub nadczynności tarczycy, a także przejściowego uszkodzenia wątroby – stąd w każdym takim przypadku konieczny jest kontakt z lekarzem.

Nadciśnienie ciążowe (zatrucie ciążowe, gestoza)

Zespół objawów chorobowych, takich jak nadciśnienie, białkomocz i obrzęki ciała, które mogą występować jako objawy pojedyncze lub łącznie, nazywamy nadciśnieniem ciążowym (dawniej nazywanym zatruciem ciążowym lub gestozą). Może ono występować w drugiej połowie ciąży, częściej u pierwiastek, kobiet z ciążą mnogą, chorych na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze lub też obciążonych przewlekłą chorobą nerek. Nadciśnienie jest zazwyczaj pierwszym objawem choroby. Wzrost ciśnienia powyżej 140/90 mm Hg należy uznać za objaw patologiczny.
Powikłanie to, przebiegające nawet w łagodnej postaci, jest niebezpieczne zarówno dla kobiety ciężarnej, jak i rozwijającego się płodu, który może wykazywać cechy tzw. zahamowania wewnątrzmacicznego rozwoju, a więc rośnie znacznie wolniej i nieproporcjonalnie w czasie trwania ciąży. W skrajnych przypadkach może dojść do zgonu matki, a także do wewnątrzmacicznego obumarcia dziecka, dlatego też nadciśnienie w ciąży należy zaliczyć do schorzeń najbardziej niebezpiecznych i w dalszym ciągu stwarzających poważne problemy z leczeniem.
Zapobieganie. Obok stałej kontroli lekarskiej ważną rolę odgrywa właściwe odżywianie kobiety ciężarnej, z prawidłową podażą białka, witamin i biopierwiastków, szczególnie wapnia i magnezu, racjonalny wypoczynek oraz przebywanie na świeżym powietrzu. Podstawowym czynnikiem zapobiegania i leczenia tego powikłania w lekkiej postaci jest leżenie, dieta małosolna i bogatobiałkowa. Pogorszenie samopoczucia, wzrost ciśnienia tętniczego krwi lub wystąpienie takich objawów, jak: zaburzenia widzenia lub tzw. mroczki przed oczami, bóle lub zawroty głowy, wyraźnie narastające obrzęki, zmniejszenie ilości oddawanego moczu lub ból brzucha są wskazaniem do natychmiastowego kontaktu z lekarzem i leczenia szpitalnego.
Najcięższą postacią nadciśnienia ciążowego jest rzucawka połączona z utratą świadomości oraz napadami drgawek mięśniowych. Najczęściej występuje w czasie porodu i oczywiście wymaga leczenia szpitalnego na oddziale intensywnego nadzoru.

Choroby układu moczowego

Drogi moczowe podczas ciąży są szczególnie narażone na stany zapalne z powodu przekrwienia i obniżenia napięcia mięśni gładkich pęcherza moczowego i moczowodów, co sprzyja zastojowi moczu, a tym samym powstawaniu zakażeń. Czynnikami sprzyjającymi są zapalenie pochwy i szyjki macicy. Zakażenia dróg moczowych występują u ok. 10% kobiet ciężarnych i charakteryzują się częstym i bolesnym oddawaniem moczu, któremu może towarzyszyć nagłe podwyższenie temperatury ciała. Choroba ta bywa przyczyną porodów przedwczesnych.
Rozpoznanie opiera się na ocenie barwionych rozmazów osadu oraz posiewów moczu pobranego cewnikiem. Wskazane jest także badanie antybiotykooporności drobnoustrojów znalezionych w moczu.
Leczenie musi być prowadzone przez lekarza, a o wyniku świadczą trzykrotne, wykonane w odstępach tygodniowych, jałowe posiewy moczu.

Immunizacja matczyno-płodowa

Występowanie w czerwonych lub białych krwinkach płodu cech antygenowych nie stwierdzanych u matki nazywamy niezgodnością serologiczną. W wyniku dziedziczenia płód otrzymuje cechy antygenowe zarówno od matki, jak i od ojca. W czasie ciąży, na skutek przenikania do krążenia matki krwinek płodowych z cechami antygenowymi ojca (których nie ma matka), zaczynają się u matki wytwarzać przeciwciała skierowane przeciwko tym antygenom.
Najbardziej znanym i ważnym przykładem takiej niezgodności jest różnica antygenów Rh krwinek czerwonych między płodem a matką. Do wytworzenia przeciwciał w tym układzie w krążeniu matki dochodzi wtedy, gdy płód dziedziczy po ojcu antygen „D” (Rh+), a matka ma cechę antygenową „d” (Rh-). Powstające przeciwciała anty-Rh przechodzą do krążenia płodowego i powodują uszkodzenie krwinek płodowych, co może doprowadzić do tzw. choroby hemolitycznej płodu, znacznego uszkodzenia manifestującego się między innymi uogólnionym obrzękiem. W przypadku takiej jak opisano konfiguracji antygenowej pomiędzy matką i ojcem dziecka wskazane jest wykonywanie okresowo badań wykrywających przeciwciała anty-Rh, pamiętając, że do rozwoju choroby hemolitycznej u płodu z reguły nie dochodzi w pierwszej ciąży. Jeżeli przeciwciała się nie pojawiają, a dziecko odziedziczyło grupę krwi RhD+ po ojcu, to matka po zakończeniu ciąży (porodzie lub poronieniu) powinna otrzymać tzw. surowicę anty-"D”. Jest to obowiązkowe postępowanie profilaktyczne, zabezpieczające przed powstaniem konfliktu serologicznego Rh w następnej ciąży.
Istnieje także możliwość postępowania profilaktycznego w ciąży, przez podanie specjalnie do tego przystosowanej i oczyszczonej surowicy anty-"D” zarówno w przypadkach zagrażającego poronienia, porodu przedwczesnego, operacjach na macicy w czasie ciąży (np. pobranie płynu owodniowego do badania), jak i bez tego typu zagrożeń, jako działanie profilaktyczne śródciążowe ok. 28-30 tyg. ciąży.

Tarczyca w przebiegu ciąży

Ciąża jest okresem, w którym dochodzi do zmian w czynności gruczołów dokrewnych, co jest spowodowane w znacznym stopniu czynnością kosmówki, a później łożyska. Zmiany w gruczole tarczowym polegają na jego powiększeniu, niemniej w ciąży fizjologicznej stężenie wolnych hormonów ulega minimalnym zmianom, co nie ma znaczenia chorobowego.
Jednym z bardzo ważnych czynników wpływających na prawidłową funkcję tego gruczołu jest prawidłowa podaż jodu w pożywieniu. Duże ilości jodu występują w mięsie ryb morskich, mleku i jego przetworach, żółtkach jaj i czarnym pieczywie, niemniej w wielu rejonach Polski ilość jodu występująca w pożywieniu jest niewystarczająca dla pokrycia zapotrzebowania. Brak tego pierwiastka prowadzi do zmniejszenia wytwarzania hormonów tarczycy, powstania wola oraz do uszkodzenia mózgu u rozwijającego się w łonie matki dziecka, z wszystkimi tego następstwami, stąd w opisywanych rejonach wskazane jest dodatkowe podawanie jodu ciężarnym, gdyż właśnie rozwijający się mózg jest bardzo wrażliwy na niedobór jodu. Dodatkowe podawanie jodu powinno się odbywać pod ścisłą kontrolą, gdyż za duże dawki są także bardzo szkodliwe.

Cukrzyca w przebiegu ciąży

Cukrzyca u kobiety ciężarnej występuje w 1 przypadku na 350 ciąż donoszonych i jest jedną z najczęściej wikłających ciążę chorób endokrynologicznych. W niewielkim stopniu ogranicza płodność, zwiększa częstość wczesnych poronień, powoduje zmiany mogące być przyczyną nadciśnienia, a nawet rzucawki, a także zwiększa ryzyko powstania wad rozwojowych płodu. Powikłania te pojawiają się częściej w długotrwałej cukrzycy, a zasadniczą rolę w ich zapobieganiu odgrywa specjalistyczna lekarska opieka przedporodowa, jak również odpowiednie przygotowanie kobiety do zajścia w ciążę. Ze względu na olbrzymi postęp, jaki dokonał się w ostatnich latach w leczeniu cukrzycy, kobieta ciężarna chora na cukrzycę powinna być leczona w wysokospecjalistycznym ośrodku leczenia ciąży patologicznej, gdyż prawidłowe leczenie tej choroby pozwala na uzyskanie bardzo dobrych rezultatów.
Kobiety chore na cukrzycę, które planują zajście w ciążę, powinny wcześniej uzgodnić z lekarzem zmiany w leczeniu. Istnieje jednak dość duża grupa kobiet, u których cukrzyca rozwija się w ciąży i ustępuje po jej zakończeniu, stąd każda kobieta ciężarna w okresie pomiędzy 24 a 26 tygodniem ciąży musi wykonać badania pozwalające postawić prawidłowe rozpoznanie, gdyż odpowiednie leczenie pozwala na zmniejszenie liczby powikłań u matki oraz na urodzenie zdrowego dziecka.

Choroby zakaźne w przebiegu ciąży

Kobieta ciężarna jest bardzo często narażona na zakażenia, ale ich znaczenie jest trudne do oceny.
Z jednej strony zakażenia mogą przebiegać łagodnie dla matki i nie powodować żadnych konsekwencji dla płodu, z drugiej jednak strony mogą być przyczyną wystąpienia wad wrodzonych u płodu lub jego wewnątrzmacicznego obumarcia, jak również przedwczesnego wystąpienia czynności porodowej.
Zakażenia u matki mogą także powodować poważne konsekwencje, czasami nawet zagrażające jej życiu. Większość chorób zakaźnych spowodowana jest przez wirusy, które przez łożysko przenikają do płodu. Wpływ tych drobnoustrojów na płód zależy od ich zjadliwości, sił obronnych matki i okresu ciąży.
Wewnątrzmaciczne zakażenia dzieci mogą być bardzo trudne w rozpoznaniu, a przy opóźnionym rozpoznaniu, a tym samym i leczeniu, mogą niekiedy powodować fatalne skutki. Często brak lub osłabiony odruch ssania, niewielkie wymioty lub wzdęcia u noworodka, a także częsty, nieuzasadniony płacz dziecka i brak gorączki w okresie pierwszych dni po porodzie mogą być wczesnym objawem zakażenia.
Zakażenie wirusem grypy niesie ze sobą ryzyko zarówno dla matki, jak i dla dziecka, gdyż w bardzo wczesnej ciąży może dojść do poważnego uszkodzenia płodu, a w ciąży bardziej zaawansowanej, ze względu na zmianę odporności ustroju kobiety ciężarnej, jak i trudności w oddychaniu, spowodowane uniesieniem przepony przez powiększoną macicę, istnieje ryzyko wystąpienia zapalenia płuc u matki.
Szczepienia ochronne powinno się wykonać przed planowanym zajściem w ciążę, niemniej nawet w ciąży, szczególnie u kobiet z wysokim ryzykiem zakażenia, może ono być wykonane niezależnie od okresu ciąży.
Zakażenie wirusem ludzkiego brodawczaka jest jedną z najczęstszych infekcji wirusowych stwierdzanych u kobiet ciężarnych. Niebezpieczeństwo dla matki stwarzają głównie formy prowadzące do rozwoju raka szyjki macicy, niemniej dla dziecka wszystkie tego typu wirusy mogą być niebezpieczne. W razie wystąpienia objawów chorobowych w okresie zakończenia ciąży należy rozważyć rozwiązanie cięciem cesarskim.
Zakażenie ospą wietrzną w ciąży zdarza się rzadko, ze względu na występującą u matki odporność, niemniej jej przebieg może być ciężki i powikłany dla matki. Infekcja w okresie bezpośrednio poprzedzającym poród może być groźna dla dziecka, szczególnie wcześniaka. Przy braku odporności i kontakcie z osobą chorą na ospę wietrzną w pierwszym trymestrze ciąży można dokonać biernego uodpornienia matki podając surowicę (immunoglobulinę anty-Herpes Zoster). Zabieg ten najlepiej jest wykonać w krótkim (do 72 godzin) okresie od kontaktu, jednak nie ma zgodności, czy takie postępowanie jest skuteczne.
Wirus cytomegalii to kolejny niebezpieczny dla dziecka czynnik, gdyż może być przyczyną wielu wad rozwojowych (ślepoty, głuchoty, opóźnienia rozwoju umysłowego i ruchowego) lub nawet jego śmierci.
U matki choroba przebiega zwykle bezobjawowo, a rozpoznanie tej choroby u płodu jest trudne, niemniej w ostatnim okresie pojawiły się pewne możliwości leczenia tej choroby w ciąży.
Wirus różyczki uszkadza płód przede wszystkim w pierwszym trymestrze ciąży, tj. w fazie zawiązywania się różnych narządów. Ryzyko powstania wad rozwojowych u płodu w tym okresie wynosi od 10 do 50%, lub nawet więcej w bardzo wczesnej ciąży. W drugim i trzecim trymestrze niebezpieczeństwo wad rozwojowych płodu jest mniejsze, niemniej dziecko może się urodzić zakażone wewnątrzmacicznie różyczką.
Z powyższych rozważań wynika, że różyczka przebyta przez matkę w ciąży stwarza poważny problem związany z możliwością uszkodzenia dziecka, niemniej udzielenie jednoznacznej odpowiedzi jest często niemożliwe. Niektórzy uważają, że ryzyko uszkodzenia płodu nawet w granicach od 10 do 15% jest wskazaniem do przerwania ciąży, inni natomiast twierdzą, że nie może ono usprawiedliwiać wskazań do tego zabiegu, gdyż postępy w leczeniu chirurgicznym niektórych wad wrodzonych (szczególnie serca) pozwalają na uratowanie tych dzieci.
Szczepienia ochronne osłabionymi wirusami różyczki powodują wystąpienie czynnej odporności organizmu na długi, lecz trudny do określenia czas. Mogą być stosowane u kobiet, które nie są w ciąży i przez następne trzy miesiące będą ciąży unikać. Szczepienie przeciw różyczce jest przeciwwskazane w ciąży.
Wirusowe zapalenie wątroby – należy pamiętać, że w zależności od typu wirusa aż do 90% dzieci może być zarażonych, stąd bezwzględnie wskazane jest ich specjalistyczne leczenie, rozważenie celowości karmienia piersią przez matkę, a w przypadku wirusa typu B szczepienie ochronne dziecka bezpośrednio po porodzie oraz w pierwszym i szóstym miesiącu życia.
Toksoplazmoza to groźna dla płodu choroba spowodowana przez pierwotniaki. Do zakażenia dochodzi przez kontakt z otorbionymi organizmami występującymi w odchodach zwierzęcych lub niedogotowanym mięsie. Przebycie tej choroby przez matkę przed ciążą chroni dziecko przed zakażeniem. Niebezpieczeństwo zachorowania w ciąży polega na tym, że objawy są nietypowe i mogą być pomylone ze zwykłym katarem lub grypą, natomiast pierwotniaki przechodzą przez łożysko i zakażają dziecko, powodując różne zaburzenia i ciężkie wady rozwojowe.
Wczesne prawidłowe rozpoznanie pozwala na wdrożenie intensywnego leczenia, co często pozwala na wyleczenie dziecka jeszcze w łonie matki. Dzieci te w pierwszym roku życia powinny pozostawać pod stałą kontrolą ośrodków specjalistycznych, w celu wczesnego wykrycia i leczenia ewentualnego uszkodzenia różnych organów, szczególnie wzroku i słuchu.

Ciąża wielopłodowa

Jest to stan, w którym w jamie macicy rozwija się więcej niż jedno dziecko. Częstość występowania ocenia się na ok. 2% wszystkich żywych urodzeń. Specyfika tego rodzaju ciąży jest związana z częściej występującym zagrożeniem powikłaniami, jak np. poród przedwczesny czy nadciśnienie. Częściej niż w przypadkach ciąży pojedynczej dochodzi do rozwiązania zabiegowego.

dr hab. Krzysztof Rytlewski, prof. dr hab. Zbigniew Zdebski

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować