Zakażenia układu oddechowego

Jest to ostra choroba zakaźna, wywołana przez pałeczkę krztuśca. Zakaźność jest wysoka, a ryzyko zachorowania zależy od bliskości i częstości kontaktu z chorym. Najczęstszy przedział wiekowy zachorowań to okres 0-4 lat. Zachorowania mogą wystąpić już w pierwszych tygodniach po urodzeniu, gdyż noworodek nie otrzymuje biernej odporności przeciwkrztuścowej od matki. Przebycie krztuśca pozostawia długotrwałą odporność, lecz powtórne zachorowanie jest możliwe. Odporność nabyta po szczepieniu przeciw krztuścowi nie jest trwała i może wygasać po upływie 3 lat. Człowiek jest jedynym gospodarzem pałeczek krztuśca.

Zakażenie szerzy się drogą kropelkową w czasie kaszlu, kichania, mówienia lub przez kontakt bezpośredni z chorym.

Działanie chorobotwórcze pałeczek krztuśca polega na powstawaniu uszkodzeń aż do zmian martwiczych włącznie, w obrębie błony śluzowej krtani, tchawicy i oskrzeli.

Natomiast wydzielane przez bakterie toksyny prowadzą do zmian nie tylko w drogach oddechowych, ale również w tkance mózgowej. Toksyny powodują również zwiększoną wrażliwość ośrodka kaszlowego oraz drażnią receptory kaszlowe dróg oddechowych, w następstwie czego pojawia się charakterystyczny kaszel, a odruch kaszlowy utrwala się na długo po ustąpieniu zakażenia.

Okres wylęgania: wynosi od 3 do 14 dni.

Zaraźliwość: ok. 6 tygodni, przy czym największa jest w okresie nieżytowym i do 3 tygodni napadowego kaszlu, później stopniowo maleje. Po włączeniu antybiotykoterapii okres zakaźności skraca się do ok. 7 dni od rozpoczęcia leczenia.

Objawy. Charakterystyczne jest występowanie kilku faz choroby:

●  Faza nieżytowa – objawy chorobowe są słabo zaznaczone i niecharakterystyczne. Pojawia się zapalenie spojówek, katar, niewielka gorączka, kaszel jest suchy, stopniowo nasilający się głównie w nocy.

●  Faza napadowa – trwa 2-4 tygodnie. Objawy tej fazy różnią się w zależności od wieku dziecka.W wieku niemowlęcym kaszel nie musi być objawem dominującym, może nawet nie wystąpić. Niemowlęta mają napady duszności, z łzawieniem oczu, zaczerwienieniem twarzy, czasem sinicą i bezdechami. Bezdech może też być jedynym objawem choroby u najmłodszych niemowląt. U dzieci w wieku poniemowlęcym i starszych typowe napady kaszlu zwiększają stopniowo swoją częstotliwość i nasilenie. W ciągu doby zdarza się od kilku do kilkudziesięciu napadów. Mogą one być prowokowane przez pobudzenie emocjonalne lub fizyczne (np. jedzenie, kichanie, ziewanie, zdenerwowanie), ale też mogą wystąpić w trakcie snu. Napad rozpoczyna się serią 5-10 silnych kaszlnięć w czasie jednego wydechu, po czym następuje głęboki świszczący wdech. Przypomina to pianie koguta i jest określane jako zanoszenie się. Często odkrztuszeniu lepkiej plwociny towarzyszą wymioty. W czasie kaszlu twarz staje się czerwona, sinieje, występuje wytrzeszcz gałek ocznych, łzawienie i ślinienie. Żyły nabrzmiewają. Ataki kaszlu mogą doprowadzić do pękania naczyń krwionośnych, wylewów i wybroczyn do spojówek oraz skóry, krwawień z nosa. U niemowląt przy końcu napadu kaszlu może dojść do bezdechu, a następnie do drgawek. W okresie międzynapadowym dziecko jest zmęczone, niewyspane, bez gorączki, ma obrzękniętą twarz z wybroczynami.

●  Faza zdrowienia – zmniejsza się częstotliwość oraz intensywność napadów, ale sam kaszel może utrzymywać się bardzo długo.

Powikłania: zapalenie płuc, niedodma, rozstrzenie oskrzeli, zapalenie ucha środkowego. U niemowląt i małych dzieci najgroźniejszym powikłaniem jest krztuścowe uszkodzenie mózgu – z drgawkami, zaburzeniami świadomości, niedowładami i uszkodzeniem nerwów czaszkowych, mogące pozostawić trwałe objawy ubytkowe.

Leczenie. Krztusiec ze względu na jego zaraźliwość leczy się odpowiednio długo antybiotykami, i to na każdym etapie choroby. Duży wpływ na przebieg choroby ma właściwa opieka nad chorym. Przede wszystkim ważne jest, aby chore dziecko przebywało dużo na świeżym powietrzu, nawet w zimie. Nie są jednak wskazane długie spacery czy intensywne zabawy ruchowe. Należy ograniczyć ruch chorego dziecka, większy bowiem wysiłek fizyczny wywołuje napady kaszlu. Słabsze dzieci powinny się mało ruszać, dużo werandować (np. przy otwartym oknie), bo już same napady kaszlu są dużym wysiłkiem fizycznym. Dzieci należy zainteresować zabawą – gdy są zajęte, kaszlą mniej. Dla starszych dzieci bardzo ważny jest też spokój, gdyż niepokój otoczenia udziela się dziecku i wpływa na zwiększenie częstości ataków. Gdy dziecko traci oddech w czasie kaszlu, nie może widzieć przerażonej twarzy matki, wtedy będzie dusić się jeszcze bardziej. Dieta w krztuścu jest normalna.

W przebiegu krztuśca występuje znaczne osłabienie odporności. Należy więc chronić chore na krztusiec dziecko przed możliwością dodatkowych zakażeń.

Błonica jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię – moczugowca błonicy. Bakteria ta wnika do organizmu przez nos lub jamę ustną i kolonizuje błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Czasem może dojść do zajęcia spojówek, ucha środkowego, błon śluzowych narządów płciowych albo zranionej skóry. Bakteria wytwarza toksynę, która wnika przez uszkodzone błony śluzowe i dostając się do krwiobiegu może uszkadzać wiele narządów wewnętrznych, takich jak: nerki, nadnercza, serce, wątroba, ośrodkowy układ nerwowy.

Niewłaściwie leczona choroba może powodować trwałe uszkodzenia lub spowodować zejście śmiertelne. Miejscowe działanie toksyny powoduje wystąpienie przylegających do podłoża szarych nalotów – błon rzekomych (stąd nazwa błonicy). Próba usunięcia tych błon wywołuje krwawienie. Błonica szerzy się drogą kropelkową, rzadziej jako zakażenie przyranne, a wyjątkowo przez żywność. Źródłem zakażenia jest chory człowiek, ozdrowieniec lub nosiciel.

Okres wylęgania: 2-5 dni.

Kliniczne postacie choroby omówiono poniżej.

Ta postać występuje najczęściej; objawia się pojawieniem na migdałkach nalotów ogniskowych z tendencją do zlewania się lub częściej do przechodzenia na łuki podniebienne, języczek i tylną ścianę gardła. Znacznie wzrasta temperatura ciała. Węzły chłonne podżuchwowe i szyjne są powiększone, a z ust wyczuwa się słodkawy fetor. Zwraca uwagę bladość skóry, podkrążone oczy i cierpiący wyraz twarzy chorego dziecka. W przebiegu choroby narasta brak łaknienia, apatia, mogą wystąpić wymioty i bóle brzucha.

Występuje głównie u niemowląt. Ze względu na możliwość rozsiewu drobnoustrojów choroba bardziej zagraża otoczeniu niż osobie chorej. Początkowo obserwuje się katar wodnisty lub ropny, następnie podbarwiony krwawą wydzieliną. Występuje sapka i trudności w ssaniu.

Rozwija się bardzo szybko (1-2 dni), nie leczona może doprowadzić do uduszenia, jako wynik zwężenia głośni przez powstające błony. W ciężkich przypadkach choroby błony mogą wystąpić też poniżej krtani w całym drzewie oskrzelowym.

Objawy: charakterystyczne to chrypka aż do zupełnej afonii, szczekający kaszel, duszność, świst wdechowy, sinica. Dziecko jest wystraszone i niespokojne, co jest wyrazem ciężkiego, zagrażającego życiu niedotlenienia.

Rokowanie w tej postaci choroby jest bardzo poważne, jeśli natychmiast nie zostanie podjęte leczenie szpitalne.

Bez względu na pierwotne umiejscowienie każdy przypadek błonicy od początku może przebiegać jako postać toksyczna lub rozwinąć się wtórnie z postaci nietoksycznej. W najbardziej toksycznej, złośliwej postaci błonicy może nie występować początkowe stadium anginy, tworzą się od razu bardzo rozległe brązowawe naloty (ze względu na domieszkę krwi). Słyszalny jest gardłowy świst, występuje upośledzenie mowy. Z ust wydobywa się mdły zapach. Pojawia się bladość skóry, krwawienie z nosa, gardła i przewodu pokarmowego, silny obrzęk węzłów chłonnych szyjnych (tzw. szyja Cezara lub Nerona).

Objawy: ogólne to podwyższona temperatura ciała, osłabienie, duszność, zaburzenia rytmu serca, widzenia, połykania, porażenia kończyn. W przebiegu tej postaci notuje się bardzo dużą śmiertelność.

Powikłania: zapalenie mięśnia sercowego, powikłania neurologiczne.

Leczenie: antybiotykoterapia, środki przeciwgorączkowe, leżenie w łóżku.

Opiekując się chorym na błonicę dzieckiem, należy pamiętać o częstym podawaniu płynów, powinny to być raczej napoje chłodne, a nawet zimne, gdyż zmniejszają one przekrwienie gardła. W przebiegu błonicy nie obowiązują żadne ograniczenia dietetyczne, nie należy jednak zmuszać dziecka do jedzenia, gdy nie ma apetytu. Niezależnie od gorączki utrzymujemy czystość ciała, a więc chore dziecko myjemy i kąpiemy jak zwykle.

Obserwowane w ostatnich latach w Polsce zmniejszenie liczby zachorowań na tę groźną chorobę jest w znacznym stopniu wynikiem uodpornienia dzieci dzięki obowiązującym szczepieniom ochronnym.

Czynnikiem chorobotwórczym mononukleozy zakaźnej jest wirus Epsteina-Barr z grupy wirusów opryszczki. Zespół podobny do mononukleozy mogą wywoływać również inne wirusy i pierwotniak Toxoplasma gondii.

Wirus Epsteina-Barr przenoszony jest ze śliną (tzw. choroba pocałunków) lub rzadziej drogą transfuzji krwi. Zakażenie raczej nie przenosi się drogą kropelkową ani przez przedmioty codziennego użytku.

Objawy. Pierwotne zakażenie wirusem Epsteina-Barr u małych dzieci przebiega zwykle bezobjawowo lub powoduje łagodne niespecyficzne objawy, jak: zapalenie gardła, migdałków podniebiennych, przedłużającą się gorączkę z powiększeniem lub bez powiększenia węzłów chłonnych. U dzieci starszych po okresie inkubacji trwającym 2-7 tygodni często występuje początkowo złe samopoczucie, ból głowy, brak łaknienia i dreszcze. Po tym okresie występują klasyczne objawy mononukleozy zakaźnej, tj. wysoka gorączka, ból gardła spowodowany ostrym stanem zapalnym – anginą z obfitym błoniczopodobnym ropnym nalotem, a także niebolesne powiększenie węzłów chłonnych.

Charakterystyczne są również wybroczyny na podniebieniu miękkim oraz obrzęk powiek. Często pojawia się wysypka plamisto-grudkowa na tułowiu i kończynach. Choroba ma długotrwały (często 1-3 miesiące) przebieg oraz równie długi okres rekonwalescencji.

Przewlekłe postacie zakażenia mogą występować przez wiele lat jako „zespół przewlekłego zmęczenia”, powiększenie węzłów chłonnych czy stany podgorączkowe.

Powikłania. Występują bardzo rzadko, ale mogą być dramatyczne. Powszechnie występuje bezobjawowe zapalenie wątroby. Mogą wystąpić zmiany hematologiczne, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie nerek, śródmiąższowe zapalenie płuc. W przebiegu mononukleozy opisano zespół „Alicji w krainie czarów”, charakteryzujący się metamorfopsją (wrażenie zmian wielkości, kształtów i położenia przedmiotów w przestrzeni).

Leczenie. Zaleca się wypoczynek w łóżku, środki przeciwgorączkowe. W przypadku wtórnych nadkażeń bakteryjnych należy zastosować antybiotykoterapię.

Angina jest ostrym procesem zapalnym dotyczącym błony śluzowej i tkanki chłonnej migdałków podniebiennych z towarzyszącym zapaleniem gardła. Może występować jako stan izolowany, często jednak towarzyszy zapaleniu gardła. Angina współistnieje z wieloma chorobami zakaźnymi, takimi jak: mononukleoza, błonica, szkarlatyna, niekiedy z odrą, ospą wietrzną, grypą i in. Nawracające zmiany zapalne gardła i migdałków obserwuje się również w przebiegu chorób nowotworowych. Częstość zachorowań zwiększa się z wiekiem, osiągając szczyt w 7 roku życia. Występuje sezonowość zachorowań, największą ich liczbę obserwuje się w okresie jesienno-zimowym. Występowanie choroby związane jest głównie z zakażeniami bakteryjnymi, wirusowymi i grzybiczymi.

Najczęściej chorobę wywołują paciorkowce.

Objawy: zazwyczaj ostry początek, wysoka gorączka, bóle gardła, brzucha, niekiedy wymioty.

U dzieci starszych uczucie ogólnego rozbicia. Dziecko jest rozpalone, niespokojne, odmawia przyjmowania pokarmów ze względu na złe samopoczucie oraz trudności w połykaniu. Młodsze dzieci często podają dolegliwości brzuszne. Migdałki są powiększone, żywoczerwone, stwierdza się wysięk w kryptach lub na powierzchni migdałków. Węzły chłonne podżuchwowe są powiększone i bolesne.

Powikłania. Najczęstsze miejscowe powikłanie anginy to ropień okołomigdałkowy z nawrotem dolegliwości ogólnych i miejscowych (jednostronna duża bolesność miejscowa, trudności w połykaniu i mówieniu, niekiedy szczękościsk). Powikłania ogólnoustrojowe to: ostre kłębuszkowe zapalenie nerek, choroba reumatyczna, zapalenie mięśnia sercowego i wsierdzia.

Leczenie: antybiotykoterapia, bezwzględne leżenie w łóżku, dieta płynno-papkowata. U dzieci starszych płukanie gardła lekko osoloną wodą, szałwią, rumiankiem. Często ulgę przynoszą zimne napoje lub lody. Nie należy kłaść kompresów na szyję, które niepotrzebnie zwiększają przekrwienie gardła i węzłów chłonnych.

Przy nawracającym bakteryjnym zapaleniu gardła zmiana klimatu i wyjazd nad morze czy w góry daje niekiedy poprawę.

Za tę postać choroby najczęściej odpowiedzialne są rynowirusy, adenowirusy, enterowirusy, ale też wirusy grypy, cytomegalii, opryszczki, wirus Epsteina-Barr.

Objawy. Najczęściej narastają stopniowo, choroba rozpoczyna się złym samopoczuciem, wzrostem temperatury ciała, bólem gardła. Często występuje katar, kaszel, czasem bóle głowy i mięśni oraz wymioty. Zmiany miejscowe mogą być w różnym stopniu nasilone. Występuje zaczerwienienie błony śluzowej gardła, na której stopniowo pojawiają się drobne plamki zmieniające się w pęcherzyki, określane jako „krople rosy”. Może wystąpić powiększenie obwodowych węzłów chłonnych.

Szczególną postacią wirusowego zapalenia gardła jest herpangina, wywołana głównie przez wirusy Coxsackie A i B, przebiegająca z wysoką gorączką i charakteryzująca się występowaniem pęcherzyków i owrzodzeń na tylnej ścianie gardła oraz błonach śluzowych policzkowych i podniebiennych.

Należy ją odróżnić od zapalenia jamy ustnej wywołanego przez wirus opryszczki pospolitej, gdzie zmiany o podobnym charakterze mają inną lokalizację, a mianowicie zajmują przednią część jamy ustnej, obejmując język, dziąsła i wargi.

Leczenie. Zwykle zapalenie gardła o podłożu wirusowym (gdy nie doszło jeszcze do nadkażenia bakteryjnego) leczy się objawowo, stosując środki działające przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Należy zadbać o właściwe nawodnienie dziecka. Gojenie owrzodzeń przyspiesza pędzlowanie ich wodnym roztworem fioletu gencjany.

Najczęściej spowodowane jest przez drożdżaki (Candida albicans), rzadziej innymi gatunkami grzybów. Dotyczy dzieci ze zmniejszoną odpornością. Jest częstą chorobą u dzieci leczonych preparatami immunosupresyjnymi oraz u dzieci z chorobą nowotworową.

Objawy. Zależą od przyczyny, wieku dziecka oraz stanu jego odporności. Najczęściej na migdałkach występują żółtawe naloty, a pod nimi powstaje martwica. Błona śluzowa jamy ustnej i gardła łatwo krwawi, głównie przy próbach usuwania nalotów. Przebieg może być bezgorączkowy, stan ogólny dziecka dobry.

Leczenie. Stosuje się preparaty przeciwgrzybicze.

Występuje stosunkowo rzadko, ale ze względu na ciężki, często zagrażający życiu przebieg wymaga szybkiego i skutecznego leczenia. Chorują głównie dzieci w wieku 2-6 lat. Za wystąpienie choroby najczęściej odpowiedzialna jest bakteria Haemophilus influenzae, paciorkowiec, rzadziej pneumokok. Gwałtowne narastanie obrzęku zapalnego stwarza niebezpieczeństwo wystąpienia całkowitej niedrożności dróg oddechowych i stanowi stan bezpośrednio zagrażający życiu.

Przebieg choroby jest bardzo szybki, piorunujący.

Objawy. Najczęściej występują w nocy, co stanowi dodatkowy stres. Dziecko ma wysoką gorączkę, znaczną duszność – najczęściej przyjmuje pozycję siedzącą z pochyleniem do przodu, otwartymi ustami, ślini się (upośledzenie połykania). Pojawia się chrypka, niewyraźna mowa aż do zupełnej utraty głosu, słyszalny jest świst wdechowy – wysoki dźwięk przypominający pianie, występujący podczas wdechu. Ze względu na zagrożenie życia dziecka stan ten powinien być jak najszybciej fachowo oceniony przez lekarza.

Obecnie dostępna jest szczepionka przeciw Haemophilus influenzae.

Najczęściej wywoływane jest przez wirusy. Choroba dotyczy głównie dzieci młodszych i rzadko miewa tak dramatyczny przebieg jak nagłośniowe zapalenie krtani.

Objawy. Po kilku dniach banalnej infekcji wirusowej z miernie podwyższoną temperaturą ciała, katarem i suchym kaszlem dochodzi do zaostrzenia objawów chorobowych. Zwykle we wczesnych godzinach rannych występuje ostra duszność wdechowa i zaostrzenie napadowego „szczekającego kaszlu”.

Leczenie. Szybki kontakt z lekarzem i przyjmowanie zaleconych przez niego leków. Dziecko powinno przebywać w dobrze wietrzonym pomieszczeniu. Powietrze należy nawilżać specjalnymi nawilżaczami. Jeśli ich nie posiadamy, należy położyć wilgotne ręczniki na grzejnikach lub ustawić w pokoju naczynia z parującą wodą.

Jest to bardzo częsta choroba układu oddechowego u dzieci. Przyczyną są infekcje, jednak takie czynniki, jak chłodne i wilgotne powietrze, źle wietrzone pomieszczenia, wiele osób w mieszkaniu, chłodna pora roku przyczyniają się do zwiększenia liczby zachorowań. Wirusy wywołujące zapalenie oskrzeli to najczęściej wirusy paragrypy, adenowirusy, RS-wirusy, rynowirusy. Zakażenia wirusowe, wywołując stan zapalny i uszkadzając nabłonek oddechowy, predysponują do wtórnego rozwoju zakażenia. Tak więc bakteryjne zapalenie oskrzeli jest najczęściej wtórne do zakażenia wirusowego.

Okres wylęgania: często jest niemożliwy do ustalenia.

Objawy. Zależą od wieku dziecka, zarazka wywołującego chorobę oraz masywności zakażenia. U najmłodszych niemowląt przebieg może być ciężki, a przy zajęciu oskrzelików – dramatyczny. Po 3-4 dniach nieżytu nosa i gardła występuje kaszel, początkowo suchy, męczący, następnie wilgotny, połączony z odkrztuszaniem dużej ilości lepkiej plwociny. Dzieci zwykle połykają ją i wymiotują. Zalegająca wydzielina zmniejsza drożność oskrzeli, czego objawem jest świszczący oddech. Gorączka jest różnie nasilona; możliwy również przebieg bezgorączkowy.

Leczenie. Konieczna jest konsultacja lekarska oraz ścisłe przestrzeganie zaleceń. Domowe leczenie objawowe to stosowanie środków napotnych, przeciwgorączkowych i łagodzących kaszel. Zarówno pielęgnacja, jak i leczenie objawowe mają na celu przede wszystkim minimalizowanie przykrych objawów towarzyszących zapaleniu, tj. gorączki, duszności, kaszlu.

Dziecko należy umieścić w średnio ogrzanym, a jednocześnie stale lub często wietrzonym pomieszczeniu. Powinno być ciepło ubrane (ciepła piżama), tak aby można było bezpiecznie oziębić pomieszczenie przez częste wietrzenie. Oddychanie chłodnym powietrzem zmniejsza obrzęk błon śluzowych dróg oddechowych i nasilenie kaszlu.

Błony śluzowe są niezmiernie wrażliwe na wysychanie. Zasychająca wydzielina w nosie upośledza oddychanie, dlatego najważniejszym zadaniem w chorobach dróg oddechowych jest dbałość o dodatkowe nawilżanie powietrza. Rozwieszanie mokrych ręczników lub stosowanie specjalnych nawilżaczy umieszczanych na grzejnikach zapobiega nadmiernemu wysuszeniu powietrza w pomieszczeniu, jest jednakże niewystarczające. Wskazane jest stosowanie specjalnych aparatów nawilżających, którymi można rozpylać zimną wodę lub fizjologiczny roztwór soli.

Oprócz nawilżania powietrza niezmiernie ważnym elementem domowej pielęgnacji, odgrywającym istotną rolę w rozrzedzeniu wydzieliny drzewa oskrzelowego, jest prawidłowe nawodnienie chorego dziecka, pokrywające straty związane z przyspieszonym oddychaniem czy gorączką. Polecane są różnego rodzaju herbaty ziołowe (malinowe, lipowe, z czarnego bzu). Wspomagają one proces leczniczy również ze względu na przeciwzapalne działanie samych ziół. Dziecko, które odmawia przyjmowania płynów z powodu nudności czy duszności, nie może być leczone w domu.

Chore dziecko musi być codziennie szybko i sprawnie kąpane. Długotrwała kąpiel nie jest wskazana, gdyż może doprowadzić do oziębienia dziecka lub jego osłabienia, jeśli woda jest zbyt gorąca.

Gorączka mobilizuje siły obronne organizmu, dlatego też stosowanie środków obniżających temperaturę ciała wskazane jest dopiero przy temperaturze 39°C i złym samopoczuciu. Jedynie w przypadku drgawek gorączkowych (uprzednio rozpoznanych) zalecana jest ich profilaktyka wraz z obniżaniem temperatury już przy 38°C. W celu obniżenia temperatury oprócz środków farmakologicznych można stosować okłady lub kąpiele ochładzające.

Zapalenie płuc można podzielić w zależności od charakteru zmian anatomicznych na płatowe, odoskrzelowe i śródmiąższowe lub w zależności od czynnika chorobotwórczego na wirusowe i bakteryjne. Zakażenia pierwotniakami i grzybami występują rzadko, przeważnie u dzieci z zaburzeniami odporności. Rodzaj zmian zapalnych w płucach zależy od wieku dziecka, możliwości jego odpowiedzi immunologicznej (odporności na zakażenia) i oczywiście od typu działającego czynnika chorobotwórczego.

Wyróżniamy następujące czynniki sprzyjające wystąpieniu zapalenia płuc u dziecka:

●  zakażenia układu oddechowego,

●  zachłyśnięcie lub zaaspirowanie ciała obcego,

●  wady wrodzone układu oddechowego i krążenia,

●  niedobory immunologiczne,

●  zaburzenia połykania, wsteczny odpływ żołądkowo-przełykowy,

●  mukowiscydoza,

●  wcześniactwo lub mała masa urodzeniowa ciała,

●  bierne palenie, złe warunki socjalno-ekonomiczne.

U dzieci do 5 roku życia w 85% przypadków wirusy są bezpośrednią lub pośrednią przyczyną choroby. Na skutek uszkodzenia mechanizmów obronnych płuc ułatwiają one wnikanie bakterii, zmieniając właściwości prawidłowej wydzieliny oraz niszcząc nabłonek oddechowy. Wśród wirusów największą rolę odgrywa wirus RS, chociaż mogą to być również adenowirusy, wirus paragrypy, enterowirusy i inne.

Największa zachorowalność przypada na okres jesienno-zimowy. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Zapalenie zwykle jest poprzedzone kilkudniowym katarem i kaszlem oraz nieznacznie podwyższoną temperaturą.

Objawy. Przebieg może być łagodny, czasem jednak bardzo ciężki. Dochodzi do nagłego, zwykle w ciągu kilku godzin, pogorszenia się stanu ogólnego dziecka, pojawia się napadowy kaszel typu kokluszowego oraz szybko narastająca duszność. Występuje znaczne osłabienie, pojawia się bladość, sinica i ogromny niepokój dziecka. Może dojść do bezdechów. Większość dzieci wymaga wówczas natychmiastowego leczenia szpitalnego ze względu na narastające objawy niewydolności oddechowej.

Leczenie. Chociaż większość przypadków zapaleń płuc u dzieci wywołują wirusy, to jednak stosowanie antybiotyków jest uzasadnione, ponieważ – jak wcześniej wspomniano – wirus przez upośledzenie miejscowych mechanizmów obronnych „toruje” drogę dla nadkażenia bakteryjnego.

Bakteryjne zapalenie płuc może być pierwotne lub wtórne w stosunku do zakażenia wirusowego. Usposabiają do niego choroby, w których dochodzi do zastoju wydzieliny w drzewie oskrzelowym (astma, mukowiscydoza), wady wrodzone układu oddechowego i serca, niedobory immunologiczne czy aspiracja ciała obcego lub treści pokarmowej do dróg oddechowych. Podobnie jak niektóre wirusy, również pewne typy bakterii są szczególnie odpowiedzialne za określone postaci kliniczne choroby. Najczęściej izolowanym patogenem jest Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Staphylococcus aureus.

Objawy zależą od stopnia nasilenia zmian zapalnych, a te w znacznym stopniu od wieku dziecka i dojrzałości układu oddechowego oraz układu odpornościowego.

Zapalenie płuc u noworodków i małych niemowląt rozwija się bardzo szybko, najczęściej będąc częścią uogólnionego zakażenia.

Objawy. Zazwyczaj najpierw pojawia się katar utrudniający ssanie, niepokój i utrata łaknienia. Bardzo szybko, czasem po paru godzinach, występuje przyspieszony oddech i duszność, dziecko szarzeje przy krzyku, postękuje. Kaszel może być słabo wyrażony, a zamiast podwyższonej temperatury ciała występuje prawidłowa lub nawet obniżona. U młodszych dzieci mogą się zdarzać bóle i wzdęcia brzucha oraz wymioty jako wyraz toksycznego działania drobnoustrojów. Oprócz zaburzeń oddychania zwraca uwagę mała ruchliwość dziecka i niechęć do ssania. U starszych dzieci objawy zapalenia płuc są bardziej typowe. Występuje przyspieszony oddech, duszność, gorączka i kaszel – początkowo suchy, męczący, następnie przechodzący w wilgotny. Dziecko rzadko potrafi odkrztuszać wydzielinę, częściej ją połyka, co prowokuje wymioty. Czasem w przebiegu zapalenia płuc występuje rozlany ból brzucha, niekiedy silniejszy po stronie ogniska zapalnego w płucach. Ból brzucha może być tak silny, że przy skąpych początkowo objawach oddechowych może sugerować konieczność ostrej interwencji chirurgicznej w obrębie brzucha.

Leczenie zapalenia płuc, w zależności od ciężkości objawów chorobowych, odbywa się w warunkach domowych lub szpitalnych. Domowe leczenie objawowe i pielęgnacja są podobne jak w zapaleniu oskrzeli.

Mikoplazmy należą do najmniejszych mikroorganizmów mających zdolność wzrostu poza komórkami gospodarza. U ludzi – jako czynnik sprawczy zakażenia – wykrywa się je w układzie oddechowym, moczowym i jamach stawowych. Najczęściej jest to Mycoplasma pneumoniae, która odpowiada za 30% zapaleń płuc u dzieci w wieku przedszkolnym i ok. 60% w wieku szkolnym.

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, szczególnie w obrębie grup dzieci mających bliski kontakt (szkoły, przedszkola, internaty). Część zakażeń przebiega bezobjawowo, czasem występuje zapalenie gardła, nosa, zatok przynosowych czy zapalenie uszu.

Przebieg mikoplazmowego zapalenia płuc jest zazwyczaj dość łagodny, ale coraz częściej obserwuje się ciężkie przypadki powikłane, np. wysiękowym zapaleniem opłucnej, ropniem płuc, a nawet niewydolnością oddechową. Dotyczy to głównie osób w podeszłym wieku.

Objawy. U dzieci choroba rozpoczyna się zwykle kaszlem, zapaleniem gardła, bólami głowy. Kaszel jest zwykle uporczywy, napadowy, początkowo suchy, następnie wilgotny. Czasem może występować powiększenie węzłów chłonnych szyi, wysypka skórna, wymioty czy bóle stawowe.

Powikłania. Występują w trakcie i po ustąpieniu objawów ze strony układu oddechowego. Szczególnie niebezpieczne są powikłania neurologiczne (zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie rdzenia, nerwu przeponowego i inne), kardiologiczne (zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia) czy hematologiczne (małopłytkowość, niedokrwistość hemolityczna). Inne powikłania to zapalenie stawów, zapalenie trzustki, wątroby, nieżyt żołądkowo-jelitowy czy wysypki skórne. Po przebytym mikoplazmatycznym zapaleniu płuc może występować przez długi okres (nawet wielomiesięczny) napadowy kaszel, o podobnym charakterze jak w kokluszu.

Rozpoznanie. Na podstawie objawów, badania radiologicznego oraz badania serologicznego.

Leczenie: antybiotykoterapia, leczenie objawowe.

Wspólną cechą zakażeń oportunistycznych jest to, że wywołują je drobnoustroje, które mogą przebywać w organizmie przez wiele lat w formie utajonej, pozostając obojętne wobec zdrowego ustroju. Dopiero w okresie obniżonej odporności wywołują objawy chorobowe. Oportunistyczne zapalenia płuc mogą być wywołane przez:

●  pierwotniaki (Pneumocystis carinii, Toxoplasma gondii),

●  grzyby (Candida albicans, Aspergillus fumigatus) wywołujące zapalenia o bardzo ciężkim przebiegu,

●  wirusy (cytomegalii i Epsteina-Barr), głównie u chorych po przeszczepach narządów,

●  bakterie Gram-ujemne (Escherichia coli, Klebsiella, Pseudomonas),

●  nietypowe prątki gruźlicy.

Objawy: niecharakterystyczne. Mogą być wspólne dla wszystkich zapaleń płuc.