Choroby zwyrodnieniowe stawów

Mianem tym obejmuje się grupę chorób narządu ruchu, których wspólną cechą są nie tyle zmiany zapalno-wysiękowe, co zwyrodnieniowe określonych stawów, zwłaszcza ich chrząstkowej powierzchni, z następczymi odczynami kostnymi. W przeciwieństwie do choroby reumatycznej, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, lub też gośćca przewlekłego postępującego opisywane tu zmiany zwyrodnieniowe stawów występują raczej w wieku starszym.
  
Jedną z przyczyn przyspieszonego pojawienia się i nasilenia zmian zwyrodnieniowych jest osteoporoza, która dotyczy nie tylko kobiet w wieku przekwitania, ale także osób, u których stosuje się przewlekle kortykosteroidoterapię (np. wziewne preparaty steroidowe z powodu astmy) oraz ludzi niewłaściwie się odżywiających, zwłaszcza w wieku podeszłym.
Proces nie ma charakteru ogólnoustrojowego, dotyczy zazwyczaj wybranej grupy stawów.
Nadwaga sprzyja ich rozwojowi, w ich powstawaniu bowiem oprócz bezpośredniego lub pośredniego wpływu predyspozycji dziedzicznej zasadniczą rolę przypisuje się czynnikom bezpośrednio uszkadzającym chrząstki śródstawowe określonych stawów, np. urazom mechanicznym, skrzywieniom kręgosłupa.
O chorobie zwyrodnieniowej stawu (lub stawów) mówimy wtedy, gdy powstałe zmiany śródstawowe i okołostawowe powodują ból i upośledzenie jego czynności. Jeżeli nie ma objawów (tj. bólu, upośledzenia czynności), a stwierdzamy jedynie np. zmiany w obrazie radiologicznym, mówi się o zmianach zwyrodnieniowo-wytwórczych, a nie o chorobie.
Leczenie. W postępowaniu usprawniającym zaleca się odciążenie fizyczne, balneoterapię i zabiegi miejscowe (jontoforeza, nacierania salicylanami itp.).

Zwyrodnienie stawów kolanowych

Zwyrodnienie stawów kolanowych jest najczęściej spotykaną postacią wśród zmian zwyrodnieniowych stawów, występującą przeważnie u ludzi otyłych. W tych przypadkach na skutek przewlekłego nadmiernego obciążenia chrząstek powierzchni stawowych tychże stawów dochodzi do zmniejszenia możliwości amortyzacji (przez te chrząstki) różnorakich wstrząsów (np. podczas chodzenia po schodach). Wszelkie urazy przyspieszają rozwój zmian zwyrodnieniowych. Na skutek tego dochodzi do zmian na powierzchni chrząstek stawowych stawów kolanowych i nierówności tych powierzchni. Występują wtedy dolegliwości bólowe i towarzyszą im wrażenia trzeszczenia lub tarcia wewnątrz tych stawów. Jednocześnie obserwuje się zmianę zewnętrznych kształtów (obrysów) stawów oraz ograniczenie zakresu ruchów.
Rozpoznanie. Ustala lekarz na podstawie stwierdzonych radiologicznie zmian szerokości szpary stawowej oraz obrysu stawowej powierzchni i przystawowych części struktury kostnej.
Leczenie. Powinien prowadzić wyłącznie lekarz.
Zmierza ono do odciążenia zwyrodniałych stawów, usunięcia odczynów zapalno-bólowych oraz usprawnienia ruchowego za pomocą odpowiednio prowadzonej gimnastyki leczniczej. Wyniki takiego postępowania korzystnie wspiera i utrwala okresowe leczenie balneologiczno-uzdrowiskowe (patrz wyżej).

Zwyrodnienie stawów biodrowych

Zwyrodnienie stawów biodrowych występuje zwykle – zwłaszcza w początkowym okresie – jednostronnie. Predysponuje do jego rozwoju pierwotnie nieprawidłowa budowa stawu biodrowego, wtórnie zaś nadmierne obciążenie bądź uraz mechaniczny. Istotą i podłożem dolegliwości są zmiany zwyrodnieniowe powierzchni stawowych chrząstek stawu biodrowego z postępującą tendencją do zmniejszania szerokości szpary stawowej i ograniczenia możliwości ruchowych w jej obrębie. Stopniowo może dojść do zupełnego zniesienia ruchomości stawu wskutek odczynowego kostnienia unieruchamiającego staw.
Klinicznie zwyrodnienie stawów biodrowych manifestuje się bólami w okolicy pachwiny, występującymi początkowo podczas siadania i wstawania. Bóle te mogą promieniować do pośladka i tylnej powierzchni uda. Stopniowo dołącza się postępujące ograniczenie ruchomości w danym stawie, upośledzenie skrętów i ruchów rotacyjnych w danym stawie, a nawet zupełne unieruchomienie.
Rozpoznanie. Ustala lekarz na podstawie całokształtu danych chorobowych i zazwyczaj typowych zmian radiologicznych.
Leczenie. Podstawą leczenia, a zwłaszcza maksymalnie długiego zachowania sprawności ruchowej w stawach biodrowych, jest systematyczna gimnastyka specjalistyczna.
Nawet ból odczuwany w czasie wykonywania ćwiczeń nie stanowi przeciwwskazań do jej kontynuowania, wykonywane bowiem ruchy czynne opóźniają proces kostnienia w stawach biodrowych.
Leczenie balneologiczno-uzdrowiskowe połączone z odpowiednimi ćwiczeniami korzystnie wspiera leczenie. W odpowiednio dobranych przypadkach stosuje się leczenie operacyjne, polegające na zastąpieniu zniszczonego stawu protezą.

Zwyrodnienie stawów kręgosłupa

Są to zmiany podobne do obserwowanych w zwyrodnieniu stawów kolanowych lub biodrowych. Dodatkowo mogą występować na różnym poziomie kręgosłupa tzw. dyskopatie (tj. przesunięcia jądra galaretowatego, czyli popularnie dysku międzykręgowego) z następowym uciskiem na bezpośrednio sąsiadujące korzenie nerwowe, z wtórnymi neurologicznymi objawami korzeniowymi.
Objawy neurologiczne zależą od tego, na jakim poziomie kręgosłupa dominują omawiane zmiany zwyrodnieniowe. W razie zajęcia kręgów odcinka szyjnego kręgosłupa występuje ból w karku promieniujący do tzw. dołków nadobojczykowych, stawu barkowego i szczytu pachy, jako wyraz ucisku i podrażnienia korzeni nerwowych szyjnych lub niekiedy całego splotu barkowego, czyli tzw. korzonkowy zespół szyjno-barkowy.
Jeśli zmiany zwyrodnieniowe dominują w odcinku piersiowym kręgosłupa, mogą objawiać się upośledzeniem sprawności ruchowej w jego zakresie (np. skręty, skłony) oraz dawać neurologiczne objawy nerwobólu międzyżebrowego, tj. bólu uciskowego wzdłuż przebiegu odpowiednich przestrzeni międzyżebrowych, nasilającego się podczas skrętów, kaszlu, głębszego oddechu itd. Jeżeli nerwoból międzyżebrowy dominuje po stronie lewej, może nieświadomemu tego faktu choremu niesłusznie sugerować typ wieńcowy dolegliwości bólowych i z tego powodu będzie się on niepokoił nawet zagrażającym zawałem serca.
Najczęściej spotykane zmiany zwyrodnieniowe w obrębie odcinka lędźwiowego kręgosłupa, oprócz dolegliwości bólowych podczas wykonywania ruchów w tej części kręgosłupa, mogą powodować ostre bądź przewlekłe dolegliwości bólowe typu tzw. nerwobólu korzonkowego, lumbago lub nerwobólu nerwu kulszowego.
Rozpoznanie. Ustala wyłącznie lekarz.
Podstawą rozpoznania są zazwyczaj typowe wywiady, zmiany radiologiczne w zakresie kręgosłupa oraz współtowarzyszące im dolegliwości neurologiczne, stwierdzane podczas bezpośredniego badania chorego.
Leczenie. Typowe jak dla zmian zwyrodnieniowych (patrz wyżej).
W razie wystąpienia dyskopatii niezbędne jest przewlekłe odciążenie kręgosłupa oraz unikanie dźwigania ciężarów i nagłych skłonów.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować