Nadczynność tarczycy u dzieci – objawy, rozpoznanie, na co powinno zwrócić się uwagę?

Nadczynność tarczycy, zwana inaczej tyreotoksykozą, to zespół objawów klinicznych, będących następstwem działania na komórki ustroju nadmiaru hormonów tarczycowych, co w efekcie daje przyspieszenie metabolizmu.
W każdym wieku, czy to u dziecka, czy u dorosłego, objawami tyreotoksykozy są:
– uczucie stałego gorąca,
– męczliwość,
– potliwość,
– niepokój,
– przyspieszenie czynności serca,
– drobnofaliste drżenia mięśni.
W badaniach krwi stwierdza się podwyższenie poziomu hormonów tarczycy: tyroksyny(T4) i trójjodotyroniny (T3), przy jednocznesnym zahamowaniu wydzielania przez przysadkę mózgową hormonu tyreotropowego (TSH), którego poziom jest niski.
U dzieci nadczynność tarczycy najczęściej występuje w przebiegu choroby Graves-Basedowa (ok. 90% przypadków). Jest to schorzenie autoimmunologiczne (z niejasnych powodów ustrój wytwarza przeciwciała narządowo swoiste – w tym wypadku skierowane przeciw komórkom tarczycy) – limfocyty B wydzielają enzym imitujący działanie TSH na tarczycę, pobudzając ją do produkcji hormonów. Rozwija się wole, występuje wytrzeszcz gałek ocznych. Szczyt zachorowań przypada na okres pokwitania, choć chorować mogą także noworodki.
Nadczynność tarczycy może też towarzyszyć początkowej fazie choroby Hashimoto. Jest to przewlekłe, limfocytarne zapalenie tarczycy o podłożu autoimmunologicznym. Cechuje się naciekami limfocytów w tarczycy oraz umiarkowanym, niebolesnym wolem.
W poprzednich dziesięcioleciach u dzieci spotykano też tyreotoksykozę spowodowaną przyjmowaniem przez nie nadmiernej ilości tyroksyny (w dawkach jak dla dorosłych) w leczeniu niedoczynności tarczycy. Współcześnie w trakcie terapii niedoczynności monitoruje się poziom hormonów tarczycy i takich sytuacji się nie spotyka.
Nadczynność tarczycy może występować w postaci:
– subklinicznej,
– jawnej klinicznie,
– przełomu tyreotoksycznego.
Istotą zaburzeń metabolicznych towarzyszących nadczynności tarczycy jest zwiększenie całkowitej i podstawowej przemiany materii, co skutkuje wzrostem zużycia substancji energetycznych i tlenu. Dochodzi do bezproduktywnego spalania substancji odżywczych z wytworzeniem nadmiaru energii cieplnej. Tym procesom nie towarzyszy jednak wzrost temperatury ciała, gdyż organizm dziecka wyzbywa się nadmiaru ciepła poprzez wzmożoną potliwość i rozszerzenie naczyń skórnych. Przeważają procesy rozpadu białek; dochodzi też do zaburzeń gospodarki węglowodanowej i tłuszczowej – z obniżeniem poziomu cholesterolu w krwi.
W układzie nerwowym i mięśniowym dominują objawy neuropsychiatryczne w postaci:
– nadmiernej ruchliwości dziecka,
– labilności emocjonalnej,
– pogorszenia zdolności koncentracji i uwagi,
– lękliwości.
Wymienione objawy składają się na duże zmiany nastroju, a zwłaszcza – poczucie lęku. Przejawia się ono niepokojem i przebywaniem w ciągłym ruchu mimo zmęczenia, a często – nawet bezsennością.
Drobnofaliste drżenia mięśniowe najłatwiej zauważyć w palcach rąk i na języku. U dzieci z padaczką może dochodzić również do częstszego występowania drgawek.
Wskutek osłabienia siły mięśniowej kończyn dolnych, mali pacjenci mogą mieć też trudności w chodzeniu po schodach.
Skóra dziecka z nadczynnością tarczycy jest ciepła, wilgotna, z żywym, czerwonym dermogafizmem (objaw linijnego zaczerwienienia po „przejechaniu” po skórze, np. palcem). Mogą występować wysypki pokrzywkowe, świąd i oddzielanie się płytki paznokcia od łożyska paznokciowego. Obserwuje się też nadmierne wypadanie włosów.
Zmiany oczne to przede wszystkim nadmierne rozwarcie szpar powiekowych z opóźnieniem ruchu górnej powieki w stosunku do gałki ocznej, co daje oczom wyraz przerażenia oraz obraz „rybich oczu”.
Najbardziej charakterystyczne zmiany zachodzą w układzie sercowo-naczyniowym. Są to:
– wzmożenie przepływu krwi przez tkanki jako odpowiedź na wzmożoną przemianę materii (tzw. krążenie hiperkinetyczne),
– zwiększenie objętości krwi krążącej i szybkości krążenia,
– wzrost przepływu minutowego krwi przez serce,
– rozszerzenie naczyń włosowatych w skórze,
– przyspieszone bicie serca (tachykardia) – również w czasie snu (u osób zdrowych w czasie snu akcja serca ulega zwolnieniu),
– podwyższenie skurczowego ciśnienia tętniczego krwi przy obniżeniu rozkurczowego – wyższa amplituda ciśnienia krwi.
Gdy nadczynność tarczycy trwa długo i nie jest leczona, może dojść do przerostu serca, tzw. kardiomegalii.
W układzie oddechowym może występować zadyszka – spowodowana zmniejszoną pojemnością życiową płuc przy zwiększonej wentylacji spoczynkowej (czyli wzrasta ilość oddechów na minutę).
W układzie pokarmowym stwierdza się głównie wzmożenie perystaltyki jelit, co objawia się luźnymi stolcami, ale bez cech biegunki. Gdy dziecko miało dotychczas zaparcia, w przebiegu nadczynności tarczycy stolce normalizują się. Apetyt jest zwiększony, ale w ciężkich przypadkach może dojść do jadłowstrętu. Zdarza się suchość w jamie ustnej, spowodowana zmniejszoną produkcją śliny przez ślinianki. Może również dochodzić do powiększenia wątroby z uszkodzeniem jej miąższu i wystąpieniem żółtaczki.
W układzie krwiotwórczym nadmiar hormonów tarczycy pobudza czynność szpiku kostnego. We krwi około 40% chorych dzieci stwierdza się obecność małych krwinek czerwonych, tzw. mikrocytów, oraz obniżony poziom leukocytów. Może dochodzić do uogólnionego powiększenia węzłów chłonnych oraz grasicy i śledziony.
W układzie kostnym obserwuje się zwiększenie obrotu kostnego i zaburzenia mineralizacji kości, co manifestuje się wzrostem poziomu wapnia we krwi z jego nadmiernym wydalaniem z moczem. Dochodzi do osteomalacji (rozmiękania kości), osteoporozy (rozrzedzenia struktury kości ze zmniejszeniem ich uwapnienia) i zapalenia włóknistego kości. Stany te są odwracalne po ustabilizowaniu się czynności tarczycy.
Układ endokrynny (hormonalny). U dziewcząt przed okresem pokwitania tyreotoksykoza opóźnia wystąpienie pierwszej miesiączki. U dziewcząt miesiączkujących płodność jest zachowana, choć u części może być obniżona, bo występują cykle bezowulacyjne. Cykle miesięczne ulegają wydłużeniu lub skróceniu.
Zaburzenia witaminowe towarzyszące nadczynności tarczycy to:
– obniżenie poziomu metabolitów witaminy D, która reguluje gospodarką kostną,
– obniżenie poziomu witaminy E – zaburza gospodarkę tłuszczową,
– niedobór witaminy A – powoduje zaburzenie widzenia o zmroku, tzw. „kurzą ślepotę”,
– wzrost zapotrzebowania na witaminę B1 i B6.
U dzieci może też występować zespół oporności tkanek docelowych na działanie hormonów tarczycowych. Choroba ta jest rozpoznawana już w okresie noworodkowym dzięki badaniom przesiewowym. Częstość jej występowania to 1 przypadek na 50 000 urodzeń żywych; w 75% przypadków ma podłoże genetyczne.
Głównym objawem zespołu jest wole – powiększające się z czasem i współistniejące z objawami nadczynności lub niedoczynności poszczególnych narządów. Najczęściej stwierdza się przyspieszenie akcji serca (jako wyraz nadczynności) oraz niski wzrost i opóźniony wiek kostny (jako wyraz niedoczynności). U 3/4 chorych dzieci stwierdza się cechy nadpobudliwości ruchowej, a 1/3 pacjentów cechuje się obniżoną zdolnością uczenia się (iloraz inteligencji poniżej 85).
Nie ma możliwości leczenia przyczynowego zespołu, gdyż nie można skorygować defektu genetycznego. Jeśli stan dziecka tego wymaga, stosuje się leczenie objawowe. Natomiast wszystkie chore dzieci muszą być pod opieką lekarza endokrynologa.
Rozpoznanie nadczynności tarczycy stawia się na podstawie objawów klinicznych oraz wzrostu poziomu T3 i T4 przy niskim lub bardzo niskim poziomie TSH w krwi.
Leczenie nadczynności tarczycy powinno być wdrożone jak najszybciej i odbywać się pod kontrolą specjalisty endokrynologa. Zdarzają się sytuacje, kiedy dziecko w okresie nasilonych objawów musi być skierowane do szpitala, by wyrównać zagrażające życiu zaburzenia metaboliczne. Istotne jest rozpoznanie i skuteczne leczenie choroby zasadniczej, która powoduje objawy nadczynności tarczycy, co nie zawsze jest sprawą łatwą z uwagi na skomplikowaną etiologię (przyczynę) tych stanów.
Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Grażyna Słodek, specjalista pediatrii

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować