Zaburzenia rytmu serca

Serce ma możliwości wytwarzania rytmicznych skurczów w tzw. węźle zatokowym oraz przez specjalne włókna tzw. układu przewodzenia tych bodźców do poszczególnych części serca. Stąd też prawidłowy rytm pracy serca nosi nazwę rytmu zatokowego.
Praca tego układu, mimo że jest w pewnym sensie autonomiczna, czyli niezależna, podlega dość ścisłemu nadzorowi układu nerwowego oraz wpływom biochemicznym (jest m.in. zależna od stężenia jonów wapnia, potasu, a w mniejszym stopniu sodu we krwi) i hormonalnym (np. adrenaliny i tyroksyny), temperatury, ciśnienia śródnaczyniowego itd.
W warunkach prawidłowych serce powinno kurczyć się rytmicznie od momentu podjęcia pracy w okresie płodowym do czasu zakończenia życia, czyli biologicznej śmierci organizmu. Fizjologicznie, czyli w warunkach prawidłowego funkcjonowania zdrowego organizmu, częstość akcji serca jest zmienna, zależna od wieku, tzn. bardzo szybka w wieku płodowym, szybka w wieku niemowlęcym, wolniejsza w wieku dziecięcym i z 68-74 uderzeniami na minutę w warunkach spoczynkowych dorosłego człowieka. Nadrzędny wpływ regulacyjny na czynność całego organizmu ma kora mózgu, więc serce także podlega jej wpływom.
Można obserwować u kogoś lub odczuwać u siebie wyraźną zmianę częstości akcji serca pod wpływem silnych bodźców stresowych, takich jak lęk, radość itp.
Najbardziej precyzyjną i najbardziej miarodajną metodą badania arytmii jest badanie elektrokardiograficzne, tzn. zapisanie czynności bioelektrycznej serca na papierze, czyli sporządzenie elektrokardiogramu przy użyciu aparatu zwanego elektrokardiografem.
Zaburzenia rytmu pracy serca, czyli arytmie, pochodzą z zaburzeń rytmiczności lub częstotliwości powstawania bodźców we wspomnianym wyżej węźle zatokowym lub też z zaburzeń ich przewodzenia w tzw. układzie przewodzącym, czyli tzw. bloków. W zależności od lokalizacji w układzie przewodzącym utrudnień przewodzenia bodźców wyróżnia się różne typy bloków (patrz tabl. V, ryc. 10.I).
Zaburzenia rytmu pracy serca mogą też występować z powodu nadpobudliwości mięśnia sercowego, jego nadmiernego reagowania na bodźce i wyzwalania skurczów dodatkowych z tzw. pozazatokowych ośrodków bodźcotwórczych. Dochodzi wówczas także do zmian częstości lub nieregularności pracy serca.
Zmiany rytmu serca polegają na:
●  przyspieszeniu lub zwolnieniu prawidłowego, tzn. zatokowego, rytmu serca z zachowaniem regularności pobudzeń,
●  pojawieniu się skurczów dodatkowych, wyzwalanych z różnych ognisk bodźcotwórczych,
●  wypadaniu oczekiwanych skurczów serca,
●  bezładnym pojawianiu się komorowych skurczów serca na skutek nieregularnego, chaotycznego przewodzenia pobudzeń z przedsionków do węzła przedsionkowo-komorowego i następnie do komór.
Dokonując ogólnej charakterystyki zaburzeń częstości i rytmu pracy serca, przedstawiono poniżej te ważniejsze i częściej występujące.
Przyspieszenie pracy serca. Częstoskurcz rozpoznajemy wtedy, gdy częstość rytmu zatokowego wynosi powyżej 90 skurczów na minutę. Może być następstwem stresu, podniecenia psychicznego, obciążenia organizmu – a tym samym i układu krążenia – fizycznym wysiłkiem, wzmożonego napięcia nerwowego układu współczulnego. Przyspieszenie tzw. zatokowe wyzwolone stresem lub wzmożoną pobudliwością nerwową ustępuje po usunięciu przyczyny stresującej lub po środkach ogólnie uspokajających. Nie wymaga interwencji lekarskiej, zwłaszcza w trybie pilnym. Zawsze wymaga jednak oceny lekarskiej i ewentualnego podjęcia leczenia przyczynowego.
Zwolnienie pracy serca. Rzadkoskurcz jest to stan, w którym częstość rytmu zatokowego jest mniejsza niż 60 skurczów serca na minutę. Występuje on w czasie snu, w stanach wzmożonego napięcia nerwów błędnych, czyli nerwowego układu współczulnego.
U osób ze zdrowym układem krążenia, nie odczuwających subiektywnie żadnych sensacji, wolny rytm zatokowy pracy serca nie wymaga leczenia.
W stanach chorobowych natomiast, zwłaszcza u osób starszych, u których oprócz zwolnienia rytmu pracy serca występuje uczucie ogólnego osłabienia, ziewanie, senność, a zwłaszcza skłonność do omdleń, konieczna jest pilna pomoc lekarska, a niekiedy nawet wszczepienie sztucznego rozrusznika.
Niemiarowość oddechowa. Najczęstszą postacią jest tzw. niemiarowość oddechowa. Odznacza się ona stopniowym narastaniem przyspieszenia rytmu zatokowego pracy serca równolegle z dokonywanym wdechem oraz stopniowym jego zwalnianiem w czasie wydechu. Jest to właściwie jedyny typ arytmii fizjologicznej występującej u dzieci i młodzieży, która może być niekiedy obserwowana również u osób dorosłych. Osoby z chwiejnym układem autonomicznym są do niej predysponowane.
Niemiarowość oddechowa nie wymaga leczenia.
Osobom ze wzmożoną pobudliwością można podać środki uspokajające.
Inne typy zaburzeń rytmu serca. Osoby, u których pojawiają się zaburzenia rytmu serca w postaci tzw. skurczów dodatkowych lub tzw. niemiarowości kompletnej w przebiegu trzepotania i migotania przedsionków, mogą odczuwać bliżej nieokreślony niepokój w okolicy serca lub tzw. kołatanie serca. Niekiedy zaś, najczęściej podczas występowania skurczów dodatkowych, odczuwane jest jakby „wywracanie”, „koziołkowanie” lub „zamieranie” serca.
Jest zrozumiałe i oczywiste, że różne typy arytmii wymagają rozmaitego postępowania leczniczego. Leczenie to może być podjęte wyłącznie przez lekarza.
Jeśli zaburzeniom pracy serca, zwłaszcza powstałym nagle, towarzyszy nagłe pogorszenie samopoczucia, połączone z ogólnym osłabieniem, nawrotowe skłonności do omdlewania, uczucie jakby ucisku za mostkiem promieniującego ku górze, nudności, szum w głowie, mroczki przed oczyma, słaba wyczuwalność tętna itp., to stan taki jest wskazaniem do pilnego wezwania lekarza miejscowego lub pogotowia ratunkowego.
Do czasu przybycia lekarza należy:
●  ułożyć chorego w pozycji leżącej, zbliżonej do poziomej oraz
●  podać z apteczki domowej 20-30 kropli mieszanki nasercowej (Guttae cardiacae).
Pewne typy zmian rytmu pracy serca, jak wyraźne zwolnienie jej częstości lub skurcze dodatkowe, którym towarzyszą nudności (a nawet wymioty), mogą wystąpić podczas leczenia niewydolności krążenia lub zaburzeń rytmu pracy serca lekami z grupy glikozydów naparstnicy (np. Digoxin, Bemecor). W takiej sytuacji należy skontaktować się z lekarzem, który zalecił dane leczenie. Opisana sytuacja może być bowiem wynikiem nietolerancji tego typu lekarstw przez organizm, lub też skutkiem nadmiernego nasycenia nimi.
Długotrwałe stosowanie leków odwadniających, oprócz korzystnej i oczekiwanej zwiększonej utraty wody (np. leczenie niewydolności krążenia z obrzękami), może równolegle powodować mniej korzystną dla organizmu utratę potasu, którego zmniejszone stężenie w surowicy krwi sprzyja występowaniu bądź opornemu utrzymywaniu się zaburzeń rytmu serca. Stąd praktyczny wniosek, że nie należy samowolnie zaprzestawać zażywania leków, zwłaszcza zawierających potas (zalecanych zazwyczaj przez lekarza razem z lekami odwadniającymi).
Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować