Zaburzenia postawy, chodu i napięcia mięśni; ruchy mimowolne i drżenie

Wykonywanie złożonych ruchów, takich jak chodzenie czy pisanie, wymaga ścisłego współdziałania wielu mięśni. Aby ruch był płynny i szybki, impulsy nerwowe skierowane do biorących udział w ruchu mięśni muszą dochodzić do nich w odpowiedniej kolejności i intensywności. Zaprogramowanie takiego „schematu ruchowego” wymaga współpracy odpowiedzialnych za ruchy dowolne ośrodków ruchowych kory mózgu z tzw. jądrami podkorowymi. Są to skupiska komórek nerwowych umiejscowione głęboko pod korą mózgu w obu jego półkulach. Uszkodzenie tych jąder powoduje występowanie wyraźnych zaburzeń w zakresie złożonych ruchów, uniemożliwiających poprawne wykonywanie czynności, mimo braku niedowładu, czyli osłabienia siły mięśni.
Objawy. Zaburzenia te mogą się objawiać jako:
●  wzmożone lub obniżone napięcie mięśni,
●  drżenie kończyn w czasie ruchu lub w spoczynku,
●  ogólne zubożenie i spowolnienie ruchów,
●  występowanie ruchów mimowolnych, takich jak np. zrywania mięśniowe, tiki i pląsawica,
●  zaburzenia chodu, np. małe kroki, „szuranie nogami” itp. oraz postawy, np. pochylenie do przodu.
Objawy te mogą występować oddzielnie, np. drżenie, lub łączyć się w zespoły, np. wzmożone napięcie mięśni, drżenie oraz spowolnienie w chorobie Parkinsona.
Drżenie (rąk). Jest to nierzadka dolegliwość występująca zarówno u ludzi młodych, jak i u starych. Najczęstszą przyczyną drżenia u ludzi młodych są zaburzenia emocjonalne. Drżenie rąk można zaobserwować u wielu osób pod wpływem zdenerwowania, np. w czasie egzaminu, czy bardzo ważnej rozmowy. Drżenie to ma charakter fizjologiczny. Znacznie rzadziej przyczyną drżenia mogą być choroby układu endokrynnego czy zaburzenia metaboliczne (nadczynność tarczycy, uszkodzenie wątroby itp.). Częstą przyczyną drżenia w każdym wieku jest nadużywanie alkoholu. Drżenie może być także spowodowane chorobami układu nerwowego. Jest ono na przykład jednym z głównych objawów choroby Parkinsona, w której pojawia się bez związku z ruchem kończyną (drżenie spoczynkowe). Występuje także często w chorobach móżdżku i związanych z nim struktur pnia mózgu, ale zwykle jako drżenie nasilające się w czasie ruchu (zamiarowe) i w towarzystwie innych objawów, np. zaburzeń koordynacji ruchów. Jako izolowany objaw choroby układu nerwowego występuje w tzw. drżeniu samoistnym i drżeniu starczym.
Drżenie samoistne. Pojawia się najczęściej jeszcze przed 20 rokiem życia i bardzo powoli nasila się w dalszych latach, aż do osiągnięcia stabilnego poziomu. Rozpoczyna się zwykle w kończynach górnych, często obejmuje też głowę oraz żuchwę i może przez to wpływać na sposób mówienia. W innych częściach ciała występuje rzadziej. Pojawiać się może w czasie wykonywania ruchu (drżenie kinetyczne) lub utrzymywania kończyny w jednej pozycji (drżenie pozycyjne). Niekiedy występuje również w spoczynku (drżenie spoczynkowe). Jest to drżenie o zmiennej amplitudzie i częstotliwości nieco większej niż w chorobie Parkinsona. Z reguły nie towarzyszą mu żadne inne objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Pochodzenie tego drżenia nie jest jasne. Uważa się powszechnie, że jest uwarunkowane genetycznie. W jego leczeniu, odwrotnie niż w chorobie Parkinsona, leki (preparaty lewodopy i leki przeciwcholinergiczne) okazują się nieskuteczne. Najczęściej stosowanym lekiem redukującym ten rodzaj drżenia jest propranolol. Mimo iż alkohol zmniejsza nasilenie tego drżenia, nie poleca się go jako sposobu leczenia.
Drżenie starcze. Objawy zbliżone do drżenia samoistnego, ale występują dopiero w wieku podeszłym i nie zdarzają się rodzinnie. Częściej niż w drżeniu samoistnym pojawia się drżenie głowy o charakterze „przeczenia” lub „potakiwania”. Leczenie propranololem jest rzadziej skuteczne.
Kurczowy kręcz karku. Jest jedną z najczęściej spotykanych form dystonii. Przez pojęcie dystonii rozumie się niekontrolowane wzmożenie napięcia mięśni i ich powolne, mimowolne ruchy, prowadzące do zniekształconego ułożenia kończyn i tułowia. Dystonia może być uogólniona – zaczyna się wtedy w dzieciństwie i jest ciężką, prowadzącą do unieruchomienia chorobą. Znacznie częściej dystonia rozpoczyna się dopiero u osób dorosłych i ogranicza się tylko do pewnych grup mięśni. Do najczęściej występujących dystonii, oprócz kurczowego kręczu karku, zalicza się kurcz powiek, połowy twarzy lub ręki (kurcz pisarski).
Wzmożone napięcie i ruchy mimowolne w kurczowym kręczu karku dotyczą mięśni szyi i karku, powodując przechylenie i skręcenie głowy w bok, do tyłu lub przodu. Długotrwałe napięcie mięśni powoduje dokuczliwy ból, często wysuwający się na plan pierwszy. Chorzy mają kłopoty z wykonywaniem wielu czynności, np. z prowadzeniem samochodu.
W miarę upływu czasu zajęte mięśnie ulegają przerostowi, a potem utrwalonemu przykurczowi.
Leczenie. Kurczowy kręcz karku jest bardzo oporny na leczenie. Dobry, ale najczęściej przejściowy, efekt leczenia można uzyskać podając leki przeciwcholinergiczne. Współczesnym standardem leczenia jest nastrzykiwanie zajętych mięśni toksyną botulinową. Powoduje ona przejściowe, kilkutygodniowe porażenie mięśni, przywracając prawidłowe ustawienie głowy i powodując ustąpienie bólu. Ostatecznością jest operacyjne przecięcie przyczepów mięśni lub korzeni nerwowych zawierających ruchowe włókna nerwowe biegnące do zajętych mięśni.
Ruchy pląsawicze. Należą również do ruchów mimowolnych. Jedną z chorób, w której na pierwszy plan wysuwają się właśnie tego typu objawy, jest pląsawica Huntingtona. Obecnie wiadomo już, że jest ona uwarunkowana genetycznie i że na podstawie badań genetycznych można przewidzieć, u których członków rodziny osoby chorej może wystąpić.
Pierwsze objawy choroby pojawiają się między 20 a 45 rokiem życia w postaci ruchów mimowolnych, początkowo występujących w obrębie twarzy, potem w kończynach górnych, a na końcu w kończynach dolnych. Ruchy są nieregularne, chaotyczne, nakładają się na ruchy dowolne, nasilają się pod wpływem emocji. Chory jest w stałym niepokoju ruchowym, ma trudności z prawidłową artykulacją mowy. Z biegiem czasu chód początkowo „pląsający” staje się niezgrabny, aż do zupełnej niemożności chodzenia.
Ważnym objawem choroby jest postępujące otępienie, a u części chorych mogą się pojawić zaburzenia psychiczne, np. urojenia lub depresja.
Leczenie przyczynowe nie jest znane. Stosuje się jedynie leczenie objawowe, które zmniejsza nasilenie ruchów mimowolnych. Dużą wagę przywiązuje się do poradnictwa genetycznego.
Doc. dr hab. med. Andrzej Szczudlik, Dr med. Elżbieta Gryz, Lek. Paweł Szermer

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować