Wybrane choroby układu moczowego

Układ moczowy składa się z dwóch nerek leżących symetrycznie po obu stronach kręgosłupa w okolicy lędźwiowej, dróg moczowych, do których należą: moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa.
Nerka dzięki swej budowie spełnia wiele ważnych czynności niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania ustroju. Może wydzielać mocz o zmiennym stężeniu rozmaitych substancji w nim zawartych oraz o zmiennej zawartości wody. Reguluje także wydzielanie składników, których nadmiar byłby dla organizmu szkodliwy oraz chroni przed nadmierną utratą tych, które są niezbędne dla życia.
U dzieci ilość (objętość) moczu wydalanego w ciągu doby zależy od wieku i wynosi:
●  u niemowlęcia – 250-500 ml,
●  u dziecka 3-4-letniego – 500-600 ml,
●  u dziecka 4-5-letniego – 600-700 ml,
●  u dziecka 6-8-letniego – 560-1000 ml,
●  u dziecka 9-14-letniego – 800-1400 ml.
Pojemność pęcherza moczowego zwiększa się wraz z wiekiem dziecka, jednocześnie zmniejsza się częstość oddawania moczu. Niemowlę oddaje mocz od 10 do 30 razy na dobę, dziecko w wieku przedszkolnym 6-8 razy, a w wieku szkolnym 4-6 razy. Niemowlę oddaje mocz nieświadomie, dopiero w 2 roku życia zaczyna pojawiać się u dziecka kontrola czynności pęcherza w ciągu dnia, ale jeszcze 3-letnie dzieci nie mają w pełni wykształconej zdolności świadomego oddawania moczu. U dziecka w pełni świadome oddawanie moczu jest procesem długim i zależy w dużym stopniu od wychowania dziecka i wczesnego przyzwyczajania go do oddawania moczu do nocnika. Wymaga to jednak starannej obserwacji dziecka i częstego wysadzania wtedy, gdy przez dłuższy czas było suche. Dzieci matek zapracowanych lub też niedbałych, jak również nadmiernie troskliwych i skłonnych do rozpieszczania dziecka moczą się często dłużej, jednak pod koniec 3 roku życia zdrowe dziecko powinno oddawać mocz już świadomie.
Choroba nerek może rozwijać się w miąższu nerek bądź w drogach moczowych lub w obu miejscach jednocześnie. U dzieci do najczęściej występujących chorób układu moczowego należą: zakażenia układu moczowego, kamica nerkowa, nerczyca i kłębuszkowe zapalenie nerek.

Zakażenie układu moczowego

Zakażenie układu moczowego powstaje wtedy, gdy do układu moczowego przedostają się drobnoustroje chorobotwórcze, które w sprzyjających warunkach namnażają się, powodując zmiany zapalne i rozwój choroby.
Najczęściej do zakażenia dochodzi drogą wstępującą, tj. przez cewkę moczową. Częściej ten sposób zakażenia występuje u dziewczynek, u których cewka moczowa jest krótka, położona tuż przy ujściu pochwy i niedaleko odbytu. Umiejscowienie oraz odmienność budowy cewki dziewcząt w porównaniu z chłopcami sprzyja także częstemu zanieczyszczaniu sromu, co prowadzi do rozwoju zakażenia. Bakterie wywołujące zakażenie pochodzą najczęściej z przewodu pokarmowego, znajdują się w kale. Są to pałeczki okrężnicy (Bacterium coli), rzadziej inne bakterie, jak Proteus mirabilis czy też paciorkowiec kałowy.
Czasami źródłem zakażenia jest pochwa, w której mogą znajdować się również bakterie chorobotwórcze dla układu moczowego, jak gronkowce lub in. Im więcej bakterii nagromadza się w okolicy ujścia cewki i im większa jest ich zjadliwość, tym niebezpieczeństwo rozwoju choroby jest większe. Dlatego u dziewcząt bardzo ważne znaczenie ma utrzymywanie okolicy krocza w czystości, tzn. prawidłowe podcieranie się dziewczynki (od przodu ku tyłowi), aby nie zanieczyszczać ujścia cewki kałem. Należy również leczyć upławy i owsicę. Zarażenie owsikami powoduje swędzenie okolicy odbytu i krocza, powstają odczyny zapalne skóry, a pasożyty, wychodząc z odbytu, zakażają bakteriami znajdującymi się w dolnej części przewodu pokarmowego okolicę ujścia cewki.
Utrzymywanie okolicy sromu w odpowiedniej czystości określane jest nawykiem higienicznym. Opanowanie przez dziewczynki nawyków higienicznych zmniejsza częstość zakażeń nawrotowych układu moczowego. Dlatego matka powinna szczególnie zwrócić na to uwagę, pouczając dziecko o konieczności przestrzegania nawyków higienicznych, a także o skutkach wynikających z zakażenia układu moczowego. Opanowanie nawyków higienicznych nie zawsze jest łatwe, często trzeba dziewczynkom przypominać o tym i kontrolować je. Dziewczynka powinna podmywać się dwa razy dziennie, zwłaszcza po oddaniu stolca, codziennie zmieniać majteczki. Należy także unikać kąpieli z dużą zawartością piany, ponieważ detergenty powodują drażnienie błony śluzowej cewki moczowej, skóry okolicy krocza i sprzyjają odczynom zapalnym.
U chłopców przyczyną zakażenia może być zwężenie napletka (stulejka), które powoduje zaleganie pod nim wydzieliny. Powstaje wówczas stan zapalny żołędzi i okolicy cewki, a napletka nie można odprowadzić, gdyż jest zwężony. W porównaniu z dziewczętami u chłopców zakażenie układu moczowego występuje znacznie rzadziej. Zakażenie układu moczowego często ma charakter nawracający i prowadzi do zapalenia pęcherza, moczowodów, miedniczek nerkowych i odmiedniczkowego zapalenia nerek. Nawracające rzuty choroby wywołane są przez wniknięcie do układu moczowego innych bakterii aniżeli te, które wywołały pierwsze zakażenie.
U niektórych dziewczynek nawracające zakażenia występują częściej, u innych rzadziej. Przypuszcza się, że przyczyną tego może być zarówno nieprzestrzeganie nawyków higienicznych, jak i gorzej wykształcone, mniej sprawne mechanizmy obronne pęcherza i cewki moczowej. Zakażenie układu moczowego może przebiegać w postaci ostrego lub przewlekłego odmiedniczkowego zapalenia nerek.

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek

Charakteryzuje się ono bólami brzucha lub okolicy lędźwiowej kręgosłupa, gorączką do 38°C oraz zmianami w moczu: białkomocz, ropomocz (podwyższona liczba krwinek białych w osadzie), krwiomocz, obecność wałeczków i bakterii. Dziecko ma cierpiący wyraz twarzy. We krwi podwyższone są leukocytoza i OB.
Najczęściej wskazane jest leczenie szpitalne, gdzie można wykonać potrzebne badania: posiew moczu oraz badanie nerek za pomocą aparatury ultrasonograficznej (USG) lub rentgenowskiej, w celu ustalenia dokładniejszej przyczyny ostrego zapalenia.
Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek może być wywołane wyłącznie zakażeniem układu moczowego, ale może również przebiegać ze współistnieniem wrodzonych wad rozwojowych i odpływów pęcherzowo-moczowodowych lub obecnością kamieni w drogach moczowych, które sprzyjają zastojowi moczu w układzie moczowym. Choroba może występować u starszych dzieci, a także u niemowląt. Jeśli ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek przebiega bez współistnienia wad rozwojowych, to pod wpływem leczenia proces zapalny ustępuje po 14 dniach stosowania leków i dziecko zostaje wyleczone. Czas leczenia i rodzaj leków powinien ustalić lekarz.
U niemowląt i małych dzieci ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek może być poprzedzone zakażeniem układu oddechowego, przewodu pokarmowego lub występuje jako odosobnione zapalenie. Głównym objawem jest gorączka, często wymioty lub zaparcia, które jakby przysłaniają miejsce, w którym toczy się proces zapalny.

Przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek

Przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek rozwija się u dzieci, u których w wywiadzie stwierdza się zakażenie układu moczowego istniejące od wielu miesięcy, a nawet lat, i nie jest leczone systematycznie. Choroba może przebiegać bez wyraźnych odczuwalnych dolegliwości, a jej rozpoznanie zostaje potwierdzone podczas przypadkowego badania moczu.
Ten typ zapalenia stwarza duże niebezpieczeństwo w przypadku dalszego niesystematycznego leczenia, prowadzi do niszczenia miąższu nerek, co w miarę upływu czasu doprowadza do powstania trudnej do opanowania i leczenia niewydolności nerek. Dlatego nawracające i przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek jest wskazaniem do umieszczenia dziecka w szpitalu i przeprowadzenia odpowiednich badań, łącznie z badaniem radiologicznym układu moczowego.
W razie stwierdzenia wady rozwojowej (wodonercza, podwójnego układu kielichowo-miedniczkowego) może okazać się konieczny zabieg chirurgiczny. Po leczeniu szpitalnym dziecko powinno być leczone w poradni nefrologicznej przez kilka lat.

Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek

U dzieci wywołane jest często zakażeniem paciorkowcowym i występuje po przebytej anginie, płonicy (szkarlatynie), ropnym zapaleniu skóry, może również być spowodowane przez inne bakterie. Dochodzi do uszkodzenia kłębuszków nerkowych, ich budowy i czynności.
Objawy charakterystyczne to: skąpomocz od 100 do 300 ml na dobę, niewielka ilość białka w moczu, krwinek czerwonych oraz wałeczków, powstają obrzęki na twarzy oraz nadciśnienie tętnicze krwi. Nie wszystkie wymienione objawy występują jednocześnie, trwają ok. 1 tygodnia, albo dłużej, niekiedy nawet przez okres roku, utrzymuje się obecność krwinek czerwonych w moczu (krwinkomocz). Na ogół u ponad 90% dzieci choroba trwa kilka tygodni i kończy się wyzdrowieniem.
Leczenie. Musi być prowadzone w szpitalu ze względu na możliwość ostrego przebiegu choroby. Jeśli choroba przechodzi w przewlekłe zapalenie nerek, to dzieci wymagają oszczędzającego trybu życia, nie mogą uprawiać sportów wyczynowych i nie są zdolne do większych wysiłków fizycznych. Zajęcia ruchowe należy im dozować w sposób ograniczony.

Zespół nerczycowy

Zespół nerczycowy występuje najczęściej u dzieci w wieku 1 1/2-8 lat, rzadziej w późniejszym okresie życia, rzadko także jako postać wrodzona.
Objawy. Występują skąpomocz, białkomocz dużego stopnia, uogólnione „ciastowate” obrzęki, obejmujące całe ciało (na nogach, twarzy i w okolicy pasa biodrowego). Może pojawić się gromadzenie się płynu w jamie brzusznej i jamie opłucnej, a także obrzęk moszny u chłopców. Najczęściej rozwija się na podłożu zapalenia nerek jako zaburzenie immunologiczne.
Rozpoznanie choroby wymaga wykonania wielu badań krwi, które podczas pierwszego ujawnienia się choroby powinny być wykonane w szpitalu.
Leczenie. Po ustąpieniu ostrych objawów choroby, ustaleniu optymalnego leczenia dziecko może być wypisane z oddziału do dalszego leczenia domowego pod kontrolą lekarza pediatry. Choroba trwa najczęściej kilka lat, mimo przewlekłego charakteru kończy się pomyślnie – wyzdrowieniem, dzięki stosowaniu obecnie leku Encorton. Często występują nawroty choroby, 2-4 razy do roku na przemian z okresami pełnej poprawy (remisji) do czasu pokwitania dziecka, w tym okresie choroba całkowicie wygasa.
Leczenie nerczycy nie jest łatwe, w przebiegu choroby mogą wystąpić powikłania: przejściowo utrzymująca się otyłość pod wpływem stosowanego preparatu Encorton oraz wolniejsze tempo wzrastania. Dlatego celem leczenia jest wycofywanie się z dużych dawek preparatu Encorton, ustalając dawkę optymalną, co u niektórych dzieci przyspiesza nawrót choroby. Dzieci z nerczycą powinny mieć dietę bogatobiałkową, a ich tryb życia nie powinien różnić się niczym od trybu innych dzieci.
Ważnym zagadnieniem w leczeniu jest ścisła współpraca rodziców z lekarzem leczącym. Szczególnie ważna jest dokładna dokumentacja choroby (analizy moczu), zawarta w specjalnym zeszycie prowadzonym przez rodziców, oraz częsta kontrola moczu na obecność białka.

Moczenie mimowolne

Moczenie mimowolne to bezwiedne oddawanie moczu w nocy, a czasami i w dzień u dzieci powyżej 4 roku życia, u których nawyk kontrolowanego oddawania moczu powinien być już wykształcony. Liczba dzieci, u których występuje to zaburzenie, jest dość duża. U ok. 80% dzieci z moczeniem mimowolnym występuje wyłącznie moczenie nocne, u 15% w dzień i w nocy, a tylko u 5% wyłącznie w ciągu dnia. Moczenie mimowolne może być pierwotne, trwające od urodzenia, i wtórne, które wystąpiło po pewnej przerwie od zakończenia moczenia fizjologicznego.
Jedną z przyczyn moczenia pierwotnego po wykluczeniu wad rozwojowych i zakażenia układu moczowego wydaje się być opóźnione dojrzewanie korowych mechanizmów kontrolujących świadomy odruch oddawania moczu. U podłoża moczenia nocnego leżą także czynniki psychogenne, zaburzenia typu nerwicowego lub zakażenia układu moczowego. U niektórych dzieci wtórne moczenie nocne może mieć charakter instrumentalno-recesywny, tzn. dziecko w taki sposób przekazuje matce swoje negatywne uczucia, np. zazdrość o nowo narodzonego brata lub siostrę. Jeśli matka właściwie odczyta zachowanie dziecka i zapewni mu taką samą czułość i opiekę, jaką miało przedtem, to moczenie zwykle mija samorzutnie.
Dziecka moczącego się nie należy karać, ale nagradzać każdorazowo „za suche łóżko”.
Należy szukać przyczyny moczenia typu nerwicowego i starać się usunąć tę przyczynę. Czynnikami wywołującymi mogą być sytuacje lękowe, rozbicie rodziny czy awantury w domu. Rodzice powinni być cierpliwi i wytrwali, a także współpracować z lekarzem. W wykryciu przyczyny moczenia na tle psychogennym pomocne jest badanie dziecka przez psychologa.

Doc. dr hab. med. Czesław Szmigiel

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować