Użądlenia

Przez określenie „użądlenie” rozumiemy ukąszenie, ucięcie czy ukłucie żądłem.

Użądlenia przez owady błonkoskrzydłe

W Polsce najczęstszymi są użądlenia przez:
●  osy,
●  pszczoły,
●  szerszenie,
●  trzmiele.
Użądlenia przez owady zdarzają się często, natomiast rzadko dają powikłania wymagające interwencji lekarskiej.
Pszczoła miodna (robotnica) żądli w życiu tylko raz. Osy, a wśród nich największe – szerszenie, mogą żądlić wielokrotnie, aż do całkowitego wyczerpania się zapasu jadu. Wprawdzie rzadziej, ale spotyka się także w Polsce użądlenia przez trzmiela.
Największa nasza osa – szerszeń (Vespa crabro) osiąga 3,5 cm długości. Tułów ma czarny, a na żółtym odwłoku czarnobrunatny rysunek. Zamieszkuje całą Europę Środkową. Jest znanym drapieżnikiem napadającym na inne owady. Użądlenie samicy jest nie tylko bardzo bolesne, lecz także niebezpieczne dla człowieka, samce natomiast są zupełnie niegroźne, nie mają bowiem żądła. Można je rozpoznać po długich czułkach.
Pszczoła robotnica na końcu odwłoka ma żądło o długości 2,5 mm, połączone z woreczkiem jadowym, znajdującym się u jego nasady (w odwłoku). Przy wbiciu żądła w skórę ludzką więźnie ono dzięki włosowatym wypustkom na jego końcu i zostaje wyrwane wraz z pęcherzykiem jadowym przy próbie ucieczki pszczoły. Przy nieostrożnym wyciąganiu żądła jad bywa wyciśnięty całkowicie z woreczka jadowego i wciśnięty w skórę człowieka. Pszczoła matka i samiec, zwany trutniem, nie mają żądła.
Jad owadów błonkoskrzydłych może powodować zarówno odczyny miejscowe typu toksycznego i alergicznego (ból, obrzęk), jak i uogólnione (lęk, biegunka, duszność, zapaść). Ma on w zasadzie podobny skład: jest mieszaniną silnych enzymów typu hialuronidazy, fosfolipaz, jak również wielu peptydów, takich jak mellityna, apamina, acetylocholina, histamina. Działa on w miejscu użądlenia, gdzie pod jego wpływem dochodzi do zwiększenia przepuszczalności naczyń i miejscowej reakcji zapalnej, objawiającej się jako ból, swędzenie, napięcie i zaczerwienienie skóry. Peptydy zawarte w jadzie przy pojedynczych użądleniach nie odgrywają większej roli, natomiast w większych dawkach, np. przy użądleniach gromadnych, działają silnie toksycznie na krwinki czerwone, komórki nerwowe i mięsień sercowy.
Objawy. Większość ludzi ukąszonych przez owady reaguje niewielkim miejscowym obrzękiem i zaczerwienieniem, krótkotrwałą bolesnością i świądem w miejscu ukąszenia. Objawy te ustępują w ciągu kilku godzin. Niewielki odsetek reaguje gwałtownymi objawami ogólnymi lub dużym odczynem miejscowym. Tak silnie wyrażona odpowiedź pacjenta na ukąszenie związana jest z występowaniem nadwrażliwości (reakcji uczuleniowej) na poszczególne składniki jadu, wynikłej z obecności w organizmie podwyższonych wartości przeciwciał z grupy reagin (IgE). Przeciwciała te wiążą się z niektórymi składnikami jadu pszczelego i wywołują groźną w skutkach odpowiedź organizmu. W przypadku wstrząsu anafilaktycznego wymagana jest niezwłoczna interwencja lekarza. U osób uczulonych wystarczy użądlenie zaledwie jednej pszczoły czy osy, aby wyzwolić groźne, często zagrażające życiu objawy – wstrząs.
Objawy reakcji anafilaktycznej w następstwie użądlenia są liczne, najczęstsze to: ogólne osłabienie, mdłości, wymioty, nasilone kichanie, swędzenie nosa i oczu, szum w uszach, chrypka, duszność, sinica, dreszcze, niepokój, swędząca wysypka typu pokrzywki lub rumienia, uogólnione lub miejscowe obrzęki, bóle brzucha. Może wystąpić również spadek ciśnienia tętniczego krwi, zapaść z utratą przytomności. Do zgonu dochodzi w wyniku obrzęku krtani, obturacji drzewa oskrzelowego, niedomogi krążeniowo-oddechowej.
Postępowanie. Jeśli przebieg jest mniej gwałtowny – niż opisany powyżej – w celu uśmierzenia bólu można miejscowo stosować różne proste sposoby, jak przyłożenie kostek lodu do użądlonego miejsca lub przetarcie go octem. Przy bardziej nasilonych objawach można zastosować maść z hydrokortyzonem i leki antyhistaminowe (np. Phenazolinum).
Żądło najlepiej podważyć końcem szpilki, a następnie delikatnie usunąć. Nie należy próbować wyciągać żądła, chwytając dwoma palcami za jego koniec, ponieważ powoduje to ściśnięcie pęcherzyka jadowego i wyciśnięcie resztek jadu do tkanek chorego. Trzeba również pamiętać, że rozdrapana rana staje się miejscem dodatkowych zakażeń, dlatego też przy większych ubytkach należy odkazić ranę i założyć jałowy opatrunek.
Użądlenie pojedynczej pszczoły czy osy w obrębie głowy czy szyi może być niekiedy bardzo niebezpieczne i zakończyć się zgonem chorego w następstwie uduszenia spowodowanego obrzękiem alergicznym krtani. W przypadku takich użądleń należy zgłosić się do najbliższego punktu medycznego w celu odpowiedniego leczenia.
Niezwykle groźne mogą być użądlenia gromadne (rzędu kilkuset), które mogą spowodować śmierć. Jeśli więc pszczoły atakują gromadnie, należy osłaniając twarz uciec do jakiegokolwiek ciemnego pomieszczenia, gdyż pszczoły nie lubią ciemności i dążąc do światła, wylecą na zewnątrz.
Postępowanie z pacjentami uczulonymi na jad owadów polega na zapobieganiu następnym ukąszeniom. Należy więc unikać chodzenia boso, noszenia kolorowych ubrań, włosy powinny być raczej krótkie, nie należy używać pachnących kosmetyków ani przebywać blisko uli, w kwitnących ogrodach czy sadach. W bliskim zasięgu powinien znajdować się zestaw zawierający adrenalinę, hydrokortyzon i leki antyhistaminowe, a pacjent powinien być przeszkolony w postępowaniu w przypadku użądlenia.
Leczenie długoterminowe polega na podjęciu postępowania odczulającego. Szczepionką z wyboru jest szczepionka przygotowana z odpowiednio oczyszczonego jadu owada. Postępowanie takie jest bezpieczne, lecz odczulanie powinien prowadzić doświadczony lekarz alergolog.
Pisząc o toksycznym działaniu jadu pszczelego na organizm ludzki, nie sposób pominąć w tym miejscu pozytywnej roli, jaką on odgrywa w leczeniu schorzeń reumatycznych. Ta dziedzina lecznictwa nosi obecnie nazwę apitoksynoterapii i wykorzystuje pozytywne właściwości lecznicze jadu związane z jego właściwościami przeciwbakteryjnymi, cytostatycznymi, lipostabilnymi oraz pobudzającymi układ immunologiczny.
W wielu krajach świata stosowany jest on w formie naturalnej lub w postaci leków wyprodukowanych na bazie jadu do leczenia wybranych chorób. Wszystkie preparaty z tego pszczelego produktu powinny być stosowane pod kontrolą lekarską, gdyż swoim farmakodynamicznym oddziaływaniem obejmuje on cały organizm, a wielkość dawki leczniczej jest bardzo bliska dawce toksycznej.

lek. med. Jolanta Czyżowska

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować