Środki czyszczące do użytku domowego

Mnogość oraz powszechna dostępność środków czyszczących, ich atrakcyjne opakowania, brak zabezpieczenia przed łatwym otwarciem oraz beztroska dorosłych sprawiają, że są one wiodącą przyczyną zatruć przypadkowych, głównie wśród dzieci. Wbrew panującemu przekonaniu, do większości zatruć dochodzi nie wtedy, kiedy środki te są przechowywane, ale w czasie ich używania.
Zatrucia środkami czyszczącymi charakteryzują się niskim współczynnikiem zachorowalności i śmiertelności i patrząc szerzej, w porównaniu np. z lekami czy środkami ochrony roślin, są one stosunkowo bezpieczne. Niski wskaźnik toksyczności nie upoważnia jednak do lekceważenia problemu. Notuje się bowiem także zatrucia śmiertelne o charakterze intencjonalnym, głównie w celach samobójczych, spowodowane zażyciem substancji żrących.

Wybielacze domowego użytku

Najczęściej płynne produkty zawierające ok. 5% podchloryn sodu, silnie alkaliczne (pH dla typowego płynu wybielającego używanego w gospodarstwach domowych wynosi ok. 11-12). Z takim poziomem alkaliczności wiążą się właściwości drażniące i czasami nieznaczne właściwości żrące.
Pierwsza pomoc. Spożycie małych ilości wybielaczy może wywoływać niewielkie podrażnienia błony śluzowej przełyku i żołądka. W takich przypadkach należy podawać mleko lub wodę. Na ogół leczenie może być prowadzone w domu po konsultacji telefonicznej z regionalnym ośrodkiem toksykologicznym.
Większe środki ostrożności należy podjąć w celu zapobiegania zatruciom przemysłowymi środkami wybielającymi, które są bardziej zagęszczone lub występują w postaci granulatu. Granulaty bowiem, ze względu na skład chemiczny i zdolność przylegania do powierzchni błon śluzowych, działają dłużej i mogą w większym stopniu wywoływać poparzenia błon śluzowych, zwłaszcza przełyku.

Amoniak

Amoniak – bardziej popularny w przeszłości – nadal jest rozpowszechniony jako środek czyszczący domowego użytku (większość produktów czyszczących zawiera średnio ok. 5% amoniaku w zakresie od 1 do 10%). Jest to substancja alkaliczna, jednakże – mimo swojego odoru i działania drażniącego (oczy, nos, gardło) – zażycie małych ilości amoniaku nie stanowi wielkiego niebezpieczeństwa. W handlu dostępny jest również amoniak 27-30% i ten może powodować poparzenia. Nigdy więc nie powinno się go przechowywać w domach zamieszkałych także przez dzieci.
Leczenie. Rozcieńczanie w celu zmniejszenia jego właściwości drażniących i wyeliminowania nieprzyjemnego smaku jest w większości przypadków wystarczającym działaniem medycznym, chyba że doszło do spożycia znacznych ilości amoniaku głównie w celach samobójczych.

Środki do czyszczenia muszli klozetowych

Zawierają albo kwas chlorowodorowy, najczęściej w stężeniu ok. 10%, albo granulowany dwusiarczan sodu, którego stężenie może przekroczyć nawet 70%, co sprawia, że ich pH jest mniejsze niż 1-2. W przeciwieństwie do wybielaczy i amoniaku, spożycie niektórych środków do czyszczenia muszli klozetowych stanowi więc ryzyko wystąpienia groźnego podrażnienia, a nawet poparzenia błon śluzowych, głównie żołądka.
Do przypadkowego spożycia tych środków przez dzieci dochodzi najczęściej wtedy, kiedy dorośli zajęci czyszczeniem toalety nie zwracają uwagi na swoje pociechy. Wyjęcie resztek granulatu z ust dziecka i natychmiastowe rozcieńczanie mlekiem lub wodą jest koniecznością. Około 30% zatruć leczy się w szpitalu, przypadki śmiertelne są rzadkie, chyba że zażycie kwasowych środków do czyszczenia toalet wynikało z pobudek samobójczych.
Środki, które dla wygody oraz w celu uniknięcia bezpośredniego kontaktu, umieszcza się w rezerwuarze wody, co daje stały efekt czyszczący, mogą zawierać podchloryn wapnia, detergenty i czwartorzędowe komponenty amoniaku, które mają właściwości wybielające, czyszczące i dezynfekujące. Umieszczenie ich w zbiorniku powoduje, że są one łatwo dostępne dla ciekawskich dzieci i do większości zatruć dochodzi na skutek wypicia wody z muszli klozetowych. Zatrucia te ze względu na niewielkie stężenia substancji toksycznej nie są groźne.

Mieszanie środków czyszczących

Konsumenci często mieszają różne środki czyszczące w celu zwiększenia efektywności działania, np. przy usuwaniu kamienia, mimo iż na wielu produktach umieszczona jest informacja, że środek nie powinien być dodawany do innych substancji czyszczących. Najwięcej problemów przysparza mieszanie wybielaczy z innymi substancjami w celu poprawienia efektu czyszczącego.
Nigdy nie powinno się mieszać wybielaczy z innymi środkami czyszczącymi.
W trakcie mieszania wybielacza z kwasem, takim jakim jest preparat do czyszczenia muszli klozetowych, wydzielają się opary chloru. Podobnie przy połączeniu wybielacza z amoniakiem powstawać będą opary chloraminy. Obydwie te substancje w sposób ekstremalny podrażniają oczy i drogi oddechowe i mogą być przyczyną ciężkich zaburzeń oddechowych. Ofiary takich kontaktów powinny jak najszybciej znaleźć się na świeżym powietrzu. Objawy z reguły ustępują po 1 godzinie.

Środki dezynfekujące

Najbardziej popularne środki dezynfekujące zawierają podchloryny, związki fenolowe lub olej sosnowy. Często w ich składzie znajdują się również detergenty. Odpowiednio używane i rozpuszczane w wodzie nie stanowią problemu. Spożycie jednak nierozpuszczonych środków dezynfekujących bywa przyczyną zatruć.
Objawy zatrucia. Podchloryny i związki fenolowe działają drażniąco i mogą wywoływać oparzenia. Stężony olej sosnowy powoduje nie tylko podrażnienia przewodu pokarmowego i żołądka, zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego, ale stanowi także ryzyko zachłyśnięcia. U pacjentów, którzy spożyli produkt zawierający detergenty, mogą wystąpić spontaniczne wymioty.
Pierwsza pomoc. Jak we wszystkich przypadkach zatruć środkami używanymi w gospodarstwie domowym, tak i w tym wypadku należy porozumieć się z ośrodkiem zatruć w celu ustalenia odpowiedniego leczenia.

Środki do mycia naczyń

Środki do ręcznego mycia rzadko są przyczyną poważnych objawów toksycznych.
Objawy zatrucia. Przy ich spożyciu obserwuje się co najwyżej nudności, uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej i biegunkę. Dzięki swoim właściwościom wywołującym wymioty były nawet stosowane do leczenia przypadkowych zatruć.
Pierwsza pomoc. Podawanie dziecku ulubionego napoju jest z reguły terapią wystarczającą.
Środki używane do zmywarek automatycznych, ze względu na ich alkaliczny charakter, mogą wywoływać podrażnienia przewodu pokarmowego. Wprawdzie siła przemysłowych produktów jest tak duża, że są one w stanie powodować poparzenia przełyku i żołądka, to jednak nie zdarza się to po spożyciu małych ilości tych środków.

Prof. dr hab. med. Janusz Pach

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować