Fragment pochodzi z książki
Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011
Rozpuszczalniki organiczne
Rozpuszczalniki mają olbrzymie znaczenie i powszechne zastosowanie w przemyśle i wszelkich innych dziedzinach gospodarki. Ponadto rozpuszczalniki łatwo palne służą jako materiały pędne, a niepalne do tłumienia ognia w gaśnicach.
Do rozpuszczalników zalicza się następujące grupy związków chemicznych: alkohole, glikole, ketony, etery, benzynę, chlorowce, pochodne węglowodorów alifatycznych, dwusiarczek węgla, benzen i jego pochodne, terpentynę. Sposób działania toksycznego tych związków wiąże się z ich rozpuszczalnością w tłuszczach i lotnością. Są wchłaniane łatwo przez drogi oddechowe i skórę. Miejscowo działają drażniąco na skórę, błony śluzowe narządu oddechowego lub pokarmowego i powodują stany zapalne. Gromadzą się w tkance nerwowej, co powoduje objawy narkotyczne. Powyższe mechanizmy działania charakteryzują pierwszy okres zatrucia ostrego. W drugim okresie, po ustąpieniu objawów związanych z narkozą lub w zatruciu przewlekłym, ujawnia się działanie swoiste poszczególnych związków, które może mieć różny charakter i dotyczyć różnych narządów. Działanie toksyczne niektórych rozpuszczalników ogranicza się do działania narkotycznego.
Objawy zatrucia. W ostrym zatruciu objawy narkotyczne bywają niekiedy poprzedzone zwiastunami w postaci szumu w uszach, słodkawego smaku w ustach, ślinienia, nudności, mrowienia palców, kołatania serca, potów. Następnie może pojawić się okres pobudzenia psychoruchowego (upojenie z podnieceniem lub drgawkami) albo od razu rozwija się sen narkotyczny i śpiączka. W zatruciu doustnym objawy ogólne, narkotyczne rozwijają się wolniej, natomiast w pierwszym okresie mogą wystąpić objawy związane z miejscowym drażniącym działaniem rozpuszczalników na błonę śluzową przewodu pokarmowego w postaci wymiotów, bólów brzucha, biegunki, niekiedy z krwią.
Późne następstwa ostrego zatrucia doustnego, tzn. objawy drugiego okresu, są zwykle też silniej zaznaczone. W śpiączce zagraża przede wszystkim niewydolność oddechowa wskutek mechanicznej niedrożności dróg oddechowych (zapadania języka, gromadzenia się wydzieliny w oskrzelach, zachłyśnięcia) lub porażenie układu oddechowego. W jednym i drugim przypadku zwraca uwagę sinica, ponadto charczący i pogłębiony lub płytki, przyspieszony, nierówny lub przerywany oddech.
Dalszymi groźnymi objawami mogą być spadek ciśnienia tętniczego i zapaść, częstoskurcz, niemiarowość i zatrzymanie czynności serca. Zgon może nastąpić również z powodu obrzęku płuc. Po ustąpieniu natomiast narkozy objawy drugiego okresu mogą wystąpić dopiero po kilku-, albo nawet kilkunastodniowym okresie utajenia i pozornego zdrowia. Mogą one dotyczyć wątroby (żółtaczka), nerek (mocznica) oraz ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego (zaburzenia psychiczne, drgawki padaczkowe, porażenia, ślepota).
W zatruciach przewlekłych znamienne są objawy związane z uszkodzeniem czynności krwiotwórczej szpiku (niedokrwistość aplastyczna, skaza krwotoczna, odczyny białaczkowe).
Pierwsza pomoc. W przypadku spożycia rozpuszczalników organicznych pierwsza pomoc sprowadza się do następujących czynności:
● zabezpieczenie podstawowych czynności życiowych (oddech, krążenie);
● nie wolno prowokować wymiotów, ponieważ może dojść do ciężkiego uszkodzenia płuc;
● usunięcie skażonej odzieży;
● odizolowanie pacjenta od przedmiotów, które mogły mieć kontakt z trucizną; zmycie skażonej skóry obfitą ilością wody z mydłem;
● zapewnienie ciepła i spokoju;
● natychmiastowe wezwanie lekarza (transport chorego zatrutego musi odbywać się tylko pod nadzorem lekarza, w ciężkich zatruciach szybko bowiem może wystąpić migotanie komór i porażenie oddechu);
● konieczne jest szybkie przeprowadzenie starannego wywiadu, aby w dalszym procesie postępowania leczniczego niczego nie zaniedbać.
W lżejszych przypadkach zatruć u chorych przytomnych, lub tylko nawet w razie podejrzenia zatrucia rozpuszczalnikami, wskazane jest podanie 100-200 ml płynnej parafiny i 30 g soli glauberskiej. Nie podawać mleka, oleju rycynowego, tłuszczów.
Pierwsza pomoc. W przypadku ostrych zatruć rozpuszczalnikami organicznymi drogą oddechową pierwsza pomoc polega na: wyniesieniu pacjenta z atmosfery zagrażającej zdrowiu; zabezpieczeniu podstawowych czynności życiowych; zapewnieniu ciepła i spokoju; przepłukaniu spojówek dużą ilością wody; natychmiastowym przewiezieniu pacjenta do szpitala w celu rozpoczęcia leczenia specjalistycznego; dokładnych oględzinach miejsca wypadku, zabezpieczeniu śladów, wykonaniu czynności odkażających.
Benzen
Jest to najprostszy węglowodór pierścieniowy, czyli aromatyczny. Jest cieczą bezbarwną, bardzo lotną, łatwo palną o aromatycznym zapachu. Jego pochodne, toluen i ksylen, są mniej lotne i mają silniejszy, bardziej drażniący zapach. Działanie miejscowo drażniące na skórę i błony śluzowe oraz działanie toksyczne tych związków na ośrodkowy układ nerwowy oraz na krew i narządy miąższowe jest podobne, z tym że silniejsze jest toluenu i ksylenu niż benzenu. Dzięki mniejszej lotności pochodne benzenu są mniej niebezpieczne od samego benzenu przy narażeniu zawodowym.
Po krótkotrwałych objawach zwiastunowych w postaci lekkich zawrotów i bólu głowy oraz euforycznego podniecenia (upojenia) występuje nagłe zamroczenie, czasem z drgawkami lub porażeniami. Pogłębiająca się śpiączka może bardzo szybko zakończyć się zgonem wskutek porażenia układu oddechowego. W zatruciach drogą oddechową przy dużych stężeniach śmierć może być natychmiastowa. Po przebyciu ostrego zatrucia mogą przez dłuższy czas utrzymywać się bóle i kołatania serca, duszność wysiłkowa, stany podgorączkowe, drętwienie i sinica palców, oczopląs, napady padaczkowe.
Pierwsza pomoc. Według ogólnych zasad dla wszystkich rozpuszczalników.
Benzyna
Produkt destylacji ropy naftowej, mieszanina bardziej lotnych jej składników, tzn. węglowodorów łańcuchowych (alifatycznych). Zależnie od gatunku może zawierać większe lub mniejsze domieszki benzenu i jego pochodnych, co wpływa na jej toksyczność, gdyż węglowodory pierścieniowe są bardziej toksyczne od łańcuchowych. Bardziej toksyczna jest benzyna z dodatkiem czteroetylku ołowiu, czyli etylina, której używa się do samochodów i samolotów. Wdychanie benzyny 1-2% objętości powietrza przez kilka minut lub wypicie 20-50 ml może wywołać ciężkie objawy zatrucia do śpiączki włącznie.
Do zatrucia ostrego może dojść drogą oddechową lub pokarmową. Wypicie powoduje wymioty wskutek działania drażniącego błonę śluzową żołądka. Zachłyśnięcie nawet bardzo małą ilością (1/2 do 1 ml) może być przyczyną krwotoku, obrzęku i wtórnego zapalenia płuc. Poza tym mechanizm i objawy zatrucia jak wyżej.
Pierwsza pomoc. Według ogólnych zasad dla rozpuszczalników organicznych.
Czterochlorek węgla
Bezbarwna ciecz o zapachu chloroformu. Jest niepalny, dzięki czemu jest też stosowany do wyrobu gaśnic. Rozkładając się pod działaniem wysokiej temperatury, tworzy fosgen i dlatego nie może być stosowany do gaszenia ognia w zamkniętych pomieszczeniach.
Objawy zatrucia. Wyraźnie zaznaczone działanie dwuokresowe: silne działanie narkotyczne w pierwszym okresie i uszkadzające wątrobę oraz nerki w drugim okresie. W zatruciu przez drogi oddechowe objawy narkotyczne, zależnie od stężenia czterochlorku w powietrzu, mogą wystąpić bardzo szybko, lub też mogą być poprzedzone bólami i zawrotami głowy, nudnościami, oszołomieniem, zaburzeniami widzenia. Drgawki występują raczej rzadko. W zatruciu drogą doustną występują bóle żołądka i wymioty, może pojawić się też krwawa biegunka. Zwykle 1-2 dni po ustąpieniu objawów narkotycznych, czasem po dłuższym okresie dobrego samopoczucia i pozornego zdrowia, pojawiają się bóle brzucha, biegunka, często z gorączką, następnie rozwija się zespół objawów niewydolności wątroby z żółtaczką i(lub) objawy uszkodzenia nerek z bezmoczem lub mocznicą. Na uwagę zasługuje fakt, że nasilenie zmian drugiego okresu nie musi być równoległe do ciężkich objawów narkozy. Wystąpienie biegunki z gorączką i żółtaczki w kilka dni po kontakcie z czterochlorkiem węgla, przy krótkotrwałych i pozornie błahych objawach oszołomienia, może być przyczyną błędnego rozpoznania przyczyny choroby.
Pierwsza pomoc. Według ogólnych zasad dla rozpuszczalników organicznych.
Prof. dr hab. med. Janusz Pach
Komentarze (0)
Dodaj swój komentarz