Przyczyny bólów brzucha u dzieci

Bóle brzucha, choć tak częste, są jedną z bardziej uporczywych dolegliwości wieku dziecięcego. Bardzo ważne jest rozstrzygnięcie, czy ból brzucha to objaw choroby go dotyczącej, czy też skutek schorzeń spoza jamy brzusznej. Ból brzucha może też mieć charakter psychosomatyczny (być manifestacją problemów psychologicznych).
Ból brzucha może być ostry lub przewlekły, napadowy, kolkowy lub ciągły. Mogą mu towarzyszyć inne objawy, np. wymioty, biegunka, zaparcia, wzdęcia, gorączka, rzadziej – krew w stolcu, ubytek masy ciała, brak apetytu, odwodnienie. Dlatego bardzo ważny jest wywiad – należy szczegółowo pytać rodziców, opiekunów oraz dziecko (w tym ostatnim przypadku – mając świadomość, że odpowiedzi będą uzależnione od wieku dziecka, jego poziomu intelektualnego i „obiektywizmu” podawanych dolegliwości). Lekarz nie powinien sugerować rodzicom ani dziecku odpowiedzi na zadane pytania, unikać pytań naprowadzających – powinien raczej poprosić, by swoimi słowami opisali dolegliwości bólowe dziecka. Często bardzo dużo cennych uwag do rozpoznania wnosi ojciec dziecka, ponieważ ma rzadszy z nim kontakt i przez to zauważa objawy, które umknęły uwadze matki, będącej z dzieckiem przez cały czas.
Noworodki, niemowlęta i małe dzieci reagują na ból płaczem lub krzykiem, zmianą mimiki twarzy, jej bladością lub zaczerwienieniem, zwiększoną drażliwością lub agresywnością, bezsennością, brakiem łaknienia. Dziecko w wieku przedszkolnym najczęściej skarży się na ból brzucha, pokazując okolice pępka, ale nie potrafi opisać słowami jego charakteru. Dopiero dziecko w wieku szkolnym jest w stanie scharakteryzować swoją dolegliwość oraz dokładnie określić jej lokalizację.
Bóle brzucha dzieli się na organiczne, czynnościowe i psychogenne, a częstość ich występowania zależy od wieku dziecka. U noworodków, niemowląt i małych dzieci najczęściej (z wyjątkiem kolki niemowlęcej) występują bóle organiczne, związane z chorobą somatyczną („cielesną”), natomiast u dzieci w wieku szkolnym, oprócz bólów organicznych, pojawiają się także bóle czynnościowe lub psychogenne.

Ostre bóle brzucha

Określenie przyczyny ostrego bólu brzucha to największe wyzwanie diagnostyczne dla rodziców i lekarza. Wymaga dokładnej, wnikliwej i powtarzalnej obserwacji dziecka, stąd konieczność pozostawienia go na kilka dni w szpitalu. Rodzice często denerwują się, zupełnie niesłusznie, że po pierwszym badaniu lekarz nie jest w stanie postawić diagnozy. Przyczyna bólu brzucha może być związana z chorobami „dziejącymi się w brzuchu”, np. zmianami zapalanymi narządów jamy brzusznej, niedrożnością mechaniczną, pęknięciem narządów po urazie, lub być zlokalizowana poza jamą brzuszną, np. zapalenie płuc, opłucnej, choroby ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia metaboliczne (bardzo często pierwszym objawem cukrzycy jest ostry ból brzucha), zatrucia metalami ciężkimi (np. ołowiem), związkami fosforoorganicznymi (środki ochrony roślin, trucizny przeciw gryzoniom).
U noworodka alarmującym objawem tzw. ostrego brzucha, wymagającego interwencji chirurgicznej, nie jest krzyk, ale apatia, reaktywność, czasami z towarzyszącym dużym wzdęciem brzucha (brzuch „jest jak bęben”). Natomiast niemowlęta i małe dzieci krzyczą, są niespokojne, podkurczają nóżki i przyjmują wymuszoną pozycję, najczęściej na boku.
W okresie noworodkowym przyczyną ostrych dolegliwości brzusznych, najczęściej wymagających interwencji chirurgicznej, są (według częstości występowania):
– uwięźnięta przepuklina pachwinowa,
– martwicze zapalenie jelit,
– wady rozwojowe jelit,
– urazy okołoporodowe,
– nowotwory i guzy jamy brzusznej,
– zapalenie wyrostka robaczkowego.
Natomiast głównymi przyczynami ostrego bólu brzucha występującego w niemowlęctwie są (według częstości występowania):
– wgłobienie jelita,
– uwięźnięta przepuklina pachwinowa,
– uraz,
– wady rozwojowe,
– zapalenie wyrostka robaczkowego,
– nowotwory i guzy jamy brzusznej.
W trakcie ostrego bólu brzucha i przed ustaleniem ostatecznego rozpoznania dziecko nie powinno jeść anii pić (co u niemowlęcia jest czasami niemożliwe). Przed wizytą u lekarza nie należy podawać dziecku leków przeciwbólowych, ponieważ mogą one zamazać obraz choroby i znacznie utrudnić rozpoznanie. Nie powinno się również wykonywać ciepłych i zimnych okładów ani lewatywy.
Kolka niemowlęca jest trudnym problemem diagnostycznym – czy dany przypadek bólu brzucha to kolka, czy nie? Z tego powodu przyjęto następujące kryteria rozpoznawcze kolki:
– napady rozdrażnienia, przedłużonego, trudnego do uspokojenia płaczu, zachowań, które rozpoczynają się i kończą nagle, bez uchwytnej przyczyny;
– kolejne napady trwające 3 i więcej godzin na dobę oraz występujące przez 3 i więcej dni w tygodniu, co najmniej przez tydzień;
– rozwój dziecka jest prawidłowy, pod warunkiem, że ma ono dobry apetyt.
Najważniejszy w rozpoznaniu bólów brzucha jest dobrze zebrany wywiad, obserwacja zachowania dziecka oraz badanie lekarskie (często powtarzane kilkakrotnie), w tym konsultacja chirurga dziecięcego. Powinna ona mieć miejsce jeszcze przed wykonaniem badań dodatkowych, które mają znaczenie pomocnicze, potwierdzające rozpoznanie.
Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Grażyna Słodek, specjalista pediatrii

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować