Pokrzywka – łatwo ją rozpoznać, trudniej znaleźć jej przyczynę

Szacuje się, że pokrzywka dotyczy około 20% ogółu populacji. W większości przypadków choroba przebiega szybko, ma łagodny przebieg, a zmiany ustępują bez leczenia. Są jednak również pacjenci, u których wystąpienie objawów chorobowych jest stanem zagrożenia życia. Zdarzają się również pokrzywki, które mimo prób terapii są procesem przewlekłym i uciążliwym dla pacjenta. W artykule przedstawiono podstawowe wiadomości o etiologii pokrzywek, obrazie klinicznym oraz metodach leczenia i ich skuteczności.
Pokrzywka (łac. urticaria) – termin ten nie jest zarezerwowany dla jednej choroby. Określamy nim grupę schorzeń różniących się etiologią i mechanizmem powstania. W ich przebiegu obserwujemy jednak występowanie tych samych zmian na skórze – bąbli pokrzywkowych. Bąbel pokrzywkowy jest wynikiem miejscowego obrzęku skóry właściwej. Jest on najczęściej barwy czerwonawej lub różowej i zazwyczaj blednie pod wpływem ucisku. Zmiany mogą być różnej wielkości i występować w zmiennej liczebności. Wykwitom zazwyczaj towarzyszy świąd i pieczenie. Obrzękowi skóry właściwej może towarzyszyć obrzęk tkanki podskórnej zwany obrzękiem Quinckego. Charakterystyczną cechą bąbli pokrzywkowych jest bardzo szybkie powstawanie oraz szybkie ustępowanie bez pozostawienia śladu.
Zmiany pokrzywkowe mogą powstawać w wyniku działania różnych mechanizmów. Podstawowy podział pokrzywek dotyczy właśnie mechanizmu, który leży u podłoża wystąpienia obrzęku skóry. Pokrzywki dzielimy zatem na pokrzywki mające charakter immunologiczny (pokrzywki alergiczne) i pokrzywki powstające na drodze nieimmunologicznej (pokrzywki niealergiczne). Mechanizm immunologiczny to przede wszystkim reakcje alergiczne typu I (IgE-zależne), reakcje typu III oraz aktywacja komplementu na drodze klasycznej lub alternatywnej. Na mechanizm nieimmunologiczny składają się natomiast reakcje pokrzywkowe wywołane przez tzw. uwalniacze histaminy. Zwalniaczami histaminy mogą być czynniki fizykalne, neurogenne, neurohormonalne oraz endokrynologiczne.
Drugi popularny podział pokrzywek dotyczy czasu ich trwania. Wyróżnić zatem możemy pokrzywki ostre i pokrzywki przewlekłe. Za umowną granicę przyjmuje się okres 6 tygodni od pojawienia się pierwszych objawów. Dodatkowo pokrzywkę przewlekłą możemy podzielić na pokrzywkę przewlekłą ciągłą oraz przewlekłą nawrotową. Ciągła to taka, w której zmiany na skórze występują stale. Natomiast pokrzywka nawrotowa występuje długotrwale, ale z okresami skąpoobjawowymi lub nawet całkowitą remisją zmian skórnych. Tak jak już wspomniano, pojedynczy bąbel pokrzywkowy powstaje szybko i zazwyczaj (z małymi wyjątkami) ustępuje po 3-4 godzinach bez pozostawienia śladu.
Ponad połowa przypadków pokrzywki ostrej ma tło alergiczne. Natomiast w przypadku pokrzywki przewlekłej charakter alergiczny ma około 20% przypadków – częściej dotyczy on pokrzywki przewlekłej nawrotowej.

Diagnostyka pokrzywek

Postawienie rozpoznania pokrzywki na podstawie obrazu klinicznego bąbli pokrzywkowych zazwyczaj nie sprawia trudności.
Znacznie trudniejsze jest natomiast ustalenie czynników sprawczych zmian skórnych. Przy każdym rozpoznaniu pokrzywki powinny być czynione starania o ustalenie „winowajców”, ponieważ tylko takie działania umożliwią zastosowanie terapii przyczynowej. Badanie pacjenta z rozpoznaną pokrzywką powinno się rozpocząć od szczególnie dokładnego badania podmiotowego (wywiadu) i przedmiotowego. Czasami konieczne są liczne badania dodatkowe oraz próby prowokacyjne, których celem jest potwierdzenie związku przyczynowego pomiędzy czynnikiem sprawczym a objawami klinicznymi pokrzywki.
Wywiad powinien być bardzo szczegółowy i zawierać jak najwięcej elementów, które mogą „naprowadzić” lekarza na prawidłowy „trop”. Najczęściej zadawane pytania u pacjentów z wysiewem bąbli pokrzywkowych to:
1. Kiedy wystąpiły pierwsze zmiany pokrzywkowe?
2. Jaka jest częstotliwość wysiewu bąbli pokrzywkowych (w przypadku pokrzywek dłużej trwających)?
3. Jak długo utrzymują się zmiany skórne?
4. Jaki jest okres remisji?
5. Jaka jest lokalizacja i ilość zmian skórnych?
6. Czy w rodzinie ktoś ma rozpoznaną pokrzywkę?
7. Czy w przeszłości lub obecnie z pokrzywką współistnieją inne schorzenia (np. atopia, infekcje, zaburzenia endokrynologiczne)?
8. Czy istnieje związek występowania objawów pokrzywki z ekspozycją na czynniki fizyczne lub wysiłek fizyczny?
9. Czy są stosowane leki (np. NLPZ, szczepionki odpornościowe lub alergenowe, hormony, antybiotyki, leki przeczyszczające, krople do oczu, nosa, uszu, itd.)?
10. Jaki jest kierunek kształcenia się chorego lub rodzaj pracy zawodowej?
11. Czy chory ma jakieś hobby?
12. Czy istnieje związek pomiędzy wysiewem zmian skórnych a sezonem (wakacje, weekend, lato, zima)?
13. Czy istnieje związek pomiędzy wystąpieniem pokrzywki a fazą cyklu miesiączkowego lub narażeniem na stres?
Zazwyczaj łatwiej jest określić przyczynę pokrzywki ostrej niż pokrzywki przewlekłej.
Kiedy ustali się prawdopodobne czynniki sprawcze, wykonuje się szereg testów mających na celu potwierdzenie ich roli w powstawaniu pokrzywki.

Przykładowe rodzaje pokrzywek

Pokrzywka wywołana przez pokarmy. Może mieć charakter ostry lub przewlekły. Najczęściej występuje po rybach, mleku, orzechach, jajach, owocach i warzywach. Pokrzywka przewlekła ma często związek z czynnikiem pokarmowym, ale wykazanie tej zależności obiektywnymi metodami bywa niezwykle trudne i pracochłonne. W diagnostyce stosuje się dietę uwalniającą od objawów. Jej wadą jest jednak to, że wymaga dużej dyscypliny ze strony badanego – dlatego jest trudna do zastosowania, zwłaszcza u osób aktywnych zawodowo. Przez pierwsze 3-7 dni diety uwalniającej od objawów pacjent może spożywać w dowolnych ilościach tylko ryż i ziemniaki oraz pić wodę mineralną lub słabą herbatę. Następnie, co 2-3 dni wprowadza się kolejno nowy pokarm, obserwując ewentualne wystąpienie bąbli pokrzywkowych (tzw. dieta prowokacyjna).
Pokrzywka wywołana przez leki. Lekami najczęściej wywołującymi pokrzywki są: penicylina, aspiryna, niesteroidowe leki przeciwzapalne, morfina, kodeina, szczepionki odpornościowe lub alergenowe, krople do oczu, nosa, uszu itd. Ocenia się, że 30% przypadków pokrzywki polekowej jest wywołane nietolerancją kwasu acetylosalicylowego i dodatków pokarmowych (barwniki nieazowe, benzoesan sodu, prosiarczyn sodu, glutaminian sodu, balsam peruwiański, wanilina). Często występuje też nietolerancja niesteroidowych leków przeciwzapalnych. W przypadku podejrzenia pokrzywki z nietolerancji kwasu acetylosalicylowego i dodatków pokarmowych, choremu leczonemu ambulatoryjnie należy zalecić dietę aspirynową, w skład której wchodzą: woda mineralna, herbata, chudy ser biały, ryż, ziemniaki, mięso (z wyjątkiem drobiu i ryb) oraz masło (łyżka na dzień). W przypadku występowania nietolerancji po 7-10 dniach stosowania takiej diety dojdzie do złagodzenia lub całkowitego ustąpienia objawów. Testy prowokacyjne wykonuje się w warunkach szpitalnych w okresie remisji klinicznej.
Pokrzywki wywołane przez zakażenia, np. Candida albicans czy Helicobacter pylori.
Pokrzywka fizykalna wywołana. Prowokuje się ją mocnym pociągnięciem szpatułki po skórze i notuje czas wystąpienia zmian skórnych.
Pokrzywka z zimna – znaczenie diagnostyczne ma wystąpienie po kilku minutach zmian pokrzywkowych w miejscu zadziałania zimna (np. strumienia zimnej wody).
Pokrzywka cieplna – rozpoznaje się ją w przypadku występowania zmian skórnych w miejscu działania wysokiej temperatury.
Pokrzywka cholinergiczna. Występuje zazwyczaj u młodych mężczyzn. Przyczyną powstania drobnych bąbli pokrzywkowych, otoczonych czerwoną obwódką, jest wysiłek fizyczny lub przegrzanie. W niektórych przypadkach zmianom skórnym towarzyszy osłabienie, hipotonia, a nawet skurcz oskrzeli. Pokrzywka cholinergiczna często współistnieje z pokrzywką wywołaną lub z pokrzywką z zimna. Rozpoznanie potwierdza się próbą wysiłkową (np. wykonanie przysiadów), która doprowadza do spocenia i wysiewu bąbli.

Leczenie pokrzywek

Leczenie pokrzywek jest wielokierunkowe. Po pierwsze, trzeba pamiętać o wyeliminowaniu czynnika sprawczego pokrzywki. Takie postępowanie powoduje ustąpienie choroby w wielu przypadkach pokrzywki przewlekłej (np. w wyniku wyeliminowania leku, pokarmu, wyleczenia ognisk zakażenia). W innych przypadkach może znacznie złagodzić objawy chorobowe.
Lekami z wyboru w przypadku pokrzywek są leki przeciwhistaminowe (zwłaszcza II generacji). Glikokortykosteroidy podawane ogólnie, cyklosporyna A i alternatywne metody leczenia zarezerwowane są dla cięższych postaci pokrzywek. Przy stosowaniu tych grup leków pamiętać musimy o ich licznych działaniach niepożądanych i w miarę możliwości je minimalizować.

Podsumowanie

Pokrzywka to schorzenie o złożonej i niejednorodnej etiologii. Jego rozpoznanie jest proste. Jednak ustalenie czynników przyczynowych choroby jest zazwyczaj trudne, a nawet bardzo trudne. Każdy chory z pokrzywką powinien być traktowany indywidualnie. W leczeniu pokrzywki konieczna jest ścisła współpraca między lekarzem i pacjentem, która ma na celu przeprowadzenie pełnej diagnostyki, w tym prób prowokacyjnych, dobranych indywidualnie do każdej postaci pokrzywki.

lek. med. Iwona Kuczborska Katedra i Klinika Dermatologii i Wenerologii AM we Wrocławiu (2008-04-01)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować