Obrzęki

Obrzęki są skutkiem zarówno zwiększenia przestrzeni wodnej śródnaczyniowej, jak i przedostawania się płynu wolnego z łożyska naczyniowego do przestrzeni pozanaczyniowej, międzykomórkowej.
Zwiększenie przestrzeni wodnej śródnaczyniowej może być następstwem tworzenia się zastoju, a więc i zwolnienia przepływu krwi (np. w niewydolności krążenia), lub też utrudnienia przesączania w kłębkach nerkowych (np. w chorobach nerek).
Zwiększenie przedostawania się płynu z łożyska naczyniowego do przestrzeni wodnej pozanaczyniowej jest następstwem wzmożonego przesączania płynu przez ściany naczyń włosowatych przy wzmożonym ciśnieniu hydrostatycznym w naczyniach lub zmniejszenia ciśnienia onkotycznego białek w łożysku naczyniowym w stosunku do tegoż ciśnienia w płynie pozakomórkowym.
Powstawaniu obrzęków – obok innych jeszcze czynników – sprzyja też wzrost ciśnienia hydrostatycznego w odcinku żylnym naczyń włosowatych.

Stąd też w zależności od tego, który z mechanizmów powstawania obrzęków dominuje, wyróżniamy:

●  obrzęki alergiczne,
●  obrzęki pochodzenia sercowego lub zastoinowego,
●  obrzęki pochodzenia nerkowego,
●  obrzęki w chorobach wątroby,
●  obrzęki charłacze (głodowe).

Obrzęki alergiczne

Obrzęki alergiczne, które mają zazwyczaj charakter ograniczony, powstają mniej lub bardziej przelotnie w następstwie reakcji alergicznej, np. po ukąszeniu przez komara, użądleniu przez pszczołę lub po spożyciu niektórych potraw (np. truskawek), które są dla danego organizmu alergenem wyzwalającym jego reakcję z przeciwciałami. Są one wynikiem przejściowego zwiększenia przepuszczalności naczyń włosowatych.
Obrzęki alergiczne stają się bezpośrednim zagrożeniem wtedy, gdy umiejscowią się głównie w obrębie głowy, a szczególnie języka, lub w krtani.

W domowym postępowaniu przedlekarskim w takich sytuacjach należy:

●  stosować zimne okłady lub przykładać zimne przedmioty metalowe na miejsce reakcji alergicznej, jeżeli, oczywiście, jest ono dostępne,
●  podać jednorazowo preparaty przeciwalergiczne, np. u dorosłych 1 tabletka preparatu Clemastinum lub 1 tabletka preparatu Calcium albo Satural po rozpuszczeniu; dzieciom powyżej 1 roku 1/4 tabletki preparatu Calcium lub 1/2 do 1 porcji (zależnie od wieku) preparatu Satural po rozpuszczeniu w 1/4 szklanki letniej wody, lub 1/2 łyżeczki sir. Clemastinum, lub 1 łyżeczka sir. Diphergan,
●  udać się wraz z osobą poszkodowaną do lekarza, zwłaszcza gdy objawy są gwałtowne i reakcja alergiczna dotyczy górnej części tułowia, aby skrócić maksymalnie czas uzyskania pomocy lekarskiej.

Obrzęki pochodzenia nerkowego

Zwiększenie objętości krwi krążącej w następstwie zmniejszonego przesączania lub nasilenie zwrotnego wchłaniania wody w nerkach może być przyczyną tego typu obrzęków. Prowadzi to do zmniejszenia ilości wydalanego moczu. Obrzęki tego typu mogą też być skutkiem zmniejszenia ciśnienia onkotycznego (zależnego od stężenia białka w osoczu krwi) w następstwie nadmiernej, niefizjologicznej utraty tego białka do moczu, np. w zespole nerczycowym.
Cechą charakterystyczną obrzęków z powodu upośledzenia przesączania w chorobach nerek jest to, że występują lub nasilają się zazwyczaj w ciągu nocy, tzn. uwydatniają się szczególnie rano (na twarzy, w okolicy powiek), a następnie stopniowo ustępują w ciągu dnia.

Domowe przeciwdziałanie ich występowaniu polega na:

●  zapobieganiu wszelkim chorobom narządu moczowego,
●  systematycznym, dokładnym leczeniu stwierdzanych stanów chorobowych tego narządu, w tym także zakażeń i stanów zapalnych dróg moczowych,
●  ograniczeniu ilości wypijanych płynów.

Obrzęki pochodzenia sercowego lub zastoinowego

Najczęstszym podłożem obrzęków pochodzenia sercowego lub zastoinowego jest niewydolność krążenia, zwłaszcza serca, upośledzająca odpływ krwi z obwodu do serca prawego, co doprowadza do zastoju w głównym łożysku żylnym. Konsekwencją tego jest podwyższenie ciśnienia żylnego i powstawanie przesięków płynu w następstwie przepuszczalności ścian naczyń oraz zmniejszenia ciśnienia onkotycznego osocza na skutek upośledzonej czynności białkotwórczej wątroby w wyniku m.in. wspomnianego zastoju żylnego w jej obrębie. Obrzęki tego typu wykazują bardzo dużą zależność od położenia ciała. U chorych leżących lokalizują się w okolicy krzyżowo-lędźwiowej, a u chorych chodzących powstają najpierw w okolicy kostek, na podudziach i stopniowo wyżej na nogach itd.
Cechą charakterystyczną obrzęków pochodzenia sercowego lub zastoinowego jest jeszcze to, że u chorych chodzących nasilają się one w ciągu dnia, a w nocy – zwłaszcza w początkowym okresie – ustępują.

W domowym postępowaniu przedlekarskim, zmierzającym do ograniczenia obrzęków pochodzenia sercowego lub zastoinowego, należy:

●  ograniczyć chodzenie w ciągu dnia, zwłaszcza jeśli powoduje ono uczucie męczenia się i zadyszkę,
●  ograniczyć siedzenie ze spuszczonymi w dół nogami, zwłaszcza na siedzeniach twardych (uciskających nogi ostrym kantem), aby w ten sposób eliminować zastój krwi spowodowany przez utrudnienie jej odpływu,
●  ograniczyć ilość spożywanej soli, która sprzyja zatrzymywaniu się wody w łożysku naczyniowym,
●  ograniczyć ilość wypijanych płynów, aby nie zwiększać objętości krwi krążącej,
●  przyjmować kilkakrotnie w ciągu dnia (przez pół do przynajmniej jednej godziny) pozycję leżącą w celu przeciwdziałania zastojowi i tworzeniu się obrzęków w kończynach dolnych,
●  układać w czasie leżenia stopy i podudzia nieco wyżej, aby ułatwiać odpływ krwi z kończyn dolnych i przeciwdziałać wpływom hydrostatycznym sprzyjającym tworzeniu się obrzęków, zwłaszcza w przewlekłej niewydolności krążenia.
Wszelkie inne postępowanie przeciwobrzękowe musi być związane z dokładnym określeniem przyczyny obrzęków, czyli ukierunkowane przyczynowo, po zbadaniu chorego przez lekarza.
Obrzęki w chorobach wątroby
Mechanizmy powstawania obrzęków w chorobach wątroby są różnorodne. Na ich tworzenie się mają wpływ: upośledzona czynność wątroby w zakresie syntezy białek niezbędnych dla zachowania prawidłowego (przeciwobrzękowego) ciśnienia onkotycznego, obserwowana zwłaszcza w chorobach przewlekłych wątroby, zwiększona przepuszczalność naczyń włosowatych (zwłaszcza w chorobach zapalnych wątroby), zaburzona przy uszkodzonej wątrobie gospodarka sodem, sprzyjająca zaleganiu sodu, a tym samym wody w łożysku naczyniowym, i wreszcie utrudnienie odpływu krwi w stanach marskich wątroby, powodujące nadciśnienie w łożysku naczyniowym przedwątrobowym, które sprzyja nie tylko tzw. obrzękom obwodowym, ale także i tworzeniu się płynu przesiękowego w jamie otrzewnowej.

W domowym postępowaniu przedlekarskim wskazane jest:

●  ograniczenie wysiłku w celu eliminowania ewentualnej nakładającej się niewydolności krążenia na niewydolność wątroby,
●  stosowanie diety oszczędzającej oraz wzmacniającej czynność wątroby,
●  zażywanie leków wzmacniających czynność komórek wątrobowych,
●  zażywanie witamin.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować