Obrzęk naczynioruchowy (obrzęk Quinckego)

Obrzęk naczynioruchowy (łac. oedema angioneuroticum) po raz pierwszy opisany został przez Heinricha Quinckego w XIX wieku. Jest on odmianą pokrzywki i posiada bardzo wiele wspólnych z nią cech. W literaturze zazwyczaj zagadnienia te omawiane są wspólnie. Autorka poświęca jednak tej jednostce chorobowej oddzielny artykuł, ze względu na fakt, że obrzęk naczynioruchowy (zwłaszcza, gdy dotyczy krtani lub gardła) może być stanem zagrożenia życia wymagającym bardzo szybkiej interwencji medycznej.
Obrzęk naczynioruchowy to odmiana pokrzywki dotycząca głębszych warstw skóry właściwej, tkanki podskórnej i podśluzówkowej. Najczęściej lokalizuje się on na twarzy (powieki, wargi) i w okolicach narządów płciowych. Może jednak dotyczyć każdej okolicy ciała, a także przewodu pokarmowego oraz układu moczowego i oddechowego. Skóra pokrywająca obrzęk jest zazwyczaj blada, w niektórych przypadkach zmieniona rumieniowo. Samemu obrzękowi nie towarzyszą dolegliwości subiektywne (np. świąd). Zazwyczaj jednak współwystępuje on wraz z wysiewem bąbli pokrzywkowych. Istnieją oczywiście epizody izolowanego obrzęku Quinckego – jednak zdarza się to znacznie rzadziej, w około 10 % przypadków. Obrzęk naczynioruchowy pojawia się zazwyczaj gwałtownie i utrzymuje się najczęściej od kilkanastu godzin do kilku dni. Zmiany ustępują bez pozostawienia śladu.
Pod względem czasu utrzymywania się obrzęk naczynioruchowy dzielimy podobnie jak pokrzywkę. Jeśli objawy utrzymują się do 6 tygodni, opisujemy postać ostrą. W sytuacji utrzymywania się objawów przez dłużej niż 6 tygodni mówimy natomiast o obrzęku przewlekłym. Obrzęk ostry częściej występuje u dzieci, natomiast obrzęk przewlekły jest najczęstszy u kobiet w średnim wieku. Należy jednak pamiętać, iż obrzęk może wystąpić w każdym wieku i u obu płci. W przypadku przewlekłego, nawrotowego charakteru, obrzęk naczynioruchowy często przyjmuje to samo umiejscowienie. Dlatego też z czasem skóra w tej lokalizacji może ulec rozciągnięciu z utratą prawidłowej elastyczności. Stan ten określa się mianem skóry wiotkiej wtórnej.
Obrzęk obejmujący okolice krtani i gardła jest stanem zagrożenia życia. Wymaga on hospitalizacji w trybie pilnym i leczenia. Natomiast obrzęk śluzówki przewodu pokarmowego może dawać dolegliwości w postaci wymiotów, biegunek i bólów brzucha. Wreszcie, kiedy dochodzi do zajęcia śluzówki układu moczowego, może występować wzmożone parcie na mocz.
Obrzęk naczynioruchowy, tak jak pokrzywka, może mieć charakter immunologiczny i nieimmunologiczny. Również – podobnie jak w pokrzywce – istnieje bardzo dużo czynników sprawczych obrzęku. Ich identyfikacja jest najważniejszym etapem procesu diagnostycznego.
Najczęstszymi czynnikami etiologicznymi immunologicznego obrzęku Quinckego są: alergeny pyłków roślin i sierści zwierząt, alergeny pokarmowe oraz lateks. Natomiast za najczęstsze czynniki sprawcze obrzęku Quinckego na tle nieimmunologicznym uważa się: leki (głównie opiaty, polimiksynę, D-tubokurarynę), diagnostyczne środki kontrastowe, barwniki żywnościowe, konserwanty i salicylany. Zróżnicowaną i trudną do identyfikacji i interpretacji grupę stanowią czynniki fizyczne (ciepło, zimno, ucisk, promieniowanie UV), które również bywają przyczyną obrzęku naczynioruchowego.
Spośród wymienionych czynników na szczególną uwagę zasługują leki oraz jad owadów błonkoskrzydłych. Naturalne salicylany, pochodne kwasu salicylowego oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne to bardzo szeroko stosowana grupa preparatów. Ich wspólną cechą jest zdolność blokowania centrum enzymatycznego cyklooksygenazy w przemianie kwasu arachidonowego. Natomiast według najnowszych badań zdolność wywoływania obrzęku naczynioruchowego mają właśnie leki blokujące cyklooksygenazę 1. Drugą grupą leków, równie często stosowaną, i nie pozbawioną – niestety – działania niepożądanego w postaci obrzęku Quinckego, są inhibitory konwertazy angiotensyny.
Większość reakcji wywołanych działaniem jadu owadów, w tym obrzęk naczynioruchowy, związana jest z nadwrażliwością typu natychmiastowego. Uważa się jednak, że u pewnej grupy chorych kontakt z jadem wywołuje objawy, które mogą być związane z jego toksycznym działaniem, reakcją nadwrażliwości typu III i IV, lub są następstwem zaburzeń krążenia związanych ze wstrząsem.
Postępowanie diagnostyczne w przypadku stwierdzenia obrzęku Quinckego jest bardzo podobne do wykorzystywanego w diagnostyce pokrzywek. Niezwykle ważny jest rzetelnie przeprowadzony wywiad oraz badanie przedmiotowe. Często konieczne jest wykonanie szeregu badań dodatkowych, m.in. morfologii krwi z rozmazem, OB, badania ogólnego moczu, oznaczenia przeciwciał przeciwjądrowych, badania radiologicznego klatki piersiowej i ultrasonografii jamy brzusznej.
W wybranych przypadkach wykonuje się badanie kału na obecność jaj oraz dorosłych postaci pasożytów, a także skórne testy punktowe lub oznaczenia w surowicy całkowitych i antygenowo swoistych przeciwciał klasy IgE, skierowanych przeciwko podejrzanym alergenom.
W leczeniu obrzęku naczynioruchowego pierwszorzędne znaczenie ma wyeliminowanie czynnika sprawczego. Lekami pierwszego rzutu są natomiast preparaty przeciwhistaminowe oraz kortykosteroidy.
Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Iwona Kuczborska Katedra i Klinika Dermatologii i Wenerologii AM we Wrocławiu

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować