Najczęstsze objawy chorobowe w dzieciństwie

Okres dzieciństwa to czas pojawiania się wielu, czasami błachych, ale niejednokrotnie niepokojących objawów. Choć występując w wieku dorosłym mogą zupełnie nie martwić, to w przypadku wystąpienia ich u maluchaów, spędzają sen z powiek rodzicom.

Gorączka

Prawidłowa temperatura ciała, mierzona pod pachą lub w pachwinie, wynosi 36,4-37,0°C, a w odbytnicy 37,0-37,5°C, wykazuje więc wartości wyższe o 0,4-0,6°C. Dlatego mierząc temperaturę w odbytnicy, należy odjąć pół stopnia (5 kresek), aby określić rzeczywistą temperaturę ciała. Niewielkie wahania temperatury zależą od pory dnia: niższa temperatura jest rano, a wyższa późnym popołudniem. Nieco większe wahania występują między temperaturą mierzoną w spoczynku i podczas aktywności ruchowej. U zdrowego dziecka, które przed mierzeniem temperatury biega i skacze, temperatura ciała może podnieść się do 37,2°C, a nawet do 37,5°C. Natomiast temperatura powyżej 38,0°C jest już sygnałem choroby, niezależnie od warunków poprzedzających pomiar.
U niemowląt temperaturę ciała mierzy się w odbytnicy, co najmniej przez 3 minuty; termometr należy wcześniej przetrzeć spirytusem i posmarować oliwką. Niemowlę powinno leżeć na boku z przykurczonymi nóżkami, a termometr należy wkładać ostrożnie i delikatnie. U starszych dzieci temperaturę mierzy się pod pachą przez 10 minut.
W zależności od stopnia zwiększenia temperatury ciała mówi się o stanie podgorączkowym, gdy temperatura przekracza 1°C (10 kresek na termometrze) powyżej normy, oraz o gorączce, jeśli sięga powyżej 38,5°C, mierzona pod pachą.
Gorączka jest jedynie objawem, a najczęstszą przyczyną jej wystąpienia u dzieci są różnego rodzaju zakażenia: wirusowe, bakteryjne, pierwotniakowe i grzybicze. Wywołują one choroby układów: oddechowego, moczowego, pokarmowego, nerwowego i in. Towarzyszy ona również ostrym chorobom zakaźnym wieku dziecięcego. Gorączka bez podłoża chorobowego występuje rzadko i może być wywołana przegrzaniem i krzykiem u niemowląt oraz znacznym wysiłkiem fizycznym u starszych dzieci.
Zwiększonej temperaturze ciała mogą towarzyszyć inne objawy: wymioty, biegunka, brak łaknienia i złe samopoczucie.
Najczęściej spotykanym powikłaniem stanów gorączkowych u dzieci są drgawki gorączkowe, poza tym odwodnienie, może wystąpić także zapaść krążeniowa i in. Drgawki gorączkowe najczęściej związane są z niedojrzałością ośrodkowego układu nerwowego.
Wysoka temperatura bardzo często jest pierwszym objawem choroby, bez innych uchwytnych objawów chorobowych. Jeśli lekarz po zbadaniu dziecka ustali rozpoznanie i zdecyduje się na leczenie w domu przepisując leki, to dzieci gorączkujące, zwłaszcza w najmłodszej grupie wiekowej, wymagają zapewnienia specjalnej opieki w domu pod nadzorem rodziców. Leczenie dziecka w domu wymaga częstych, nawet codziennych kontaktów matki z lekarzem leczącym.
Jeśli podwyższonej temperaturze towarzyszą wymioty, połączone z bólami brzucha lub wolnymi i częstymi stolcami, bólami ucha, czy też z innymi objawami chorobowymi, jak: duszność, postękiwanie, drgawki, nadmierna senność, wysypka lub wybroczyny na skórze, to należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
Może się również okazać, że będzie potrzebne umieszczenie dziecka w szpitalu. Nie należy się temu sprzeciwiać, gdyż tylko niektóre choroby mogą być leczone w domu. Każda ciężka choroba lub szybko pogarszający się stan dziecka stanowi ryzyko i pozostawienie go w domu może zagrażać jego życiu.
Postępowanie z dzieckiem gorączkującym w domu. U dziecka gorączka występuje często nagle, bez dostrzegalnych wcześniej przez rodziców objawów chorobowych. Niekiedy zdarza się to wieczorem, przed nocą, wówczas narasta strach i niepokój o stan zdrowia dziecka. Wysoka temperatura do 40°C pojawia się nie tylko przy ostrych zakażeniach, ale także na początku łagodnego przeziębienia, które w rzeczywistości jest zakażeniem wywołanym kontaktem z osobą chorą z otoczenia dziecka. Stan taki wymaga szybkiego wezwania lekarza.
Gdy przybycie lekarza opóźnia się (z różnych powodów), trzeba wówczas rozpocząć działanie zmierzające do obniżania temperatury ciała (która narastając szybko, grozi wystąpieniem drgawek).
Skutecznie działa stosowanie okładów, czyli owinięcie obu nóg ręcznikiem zmoczonym w chłodnej wodzie o temperaturze pokojowej (20°C). Okłady takie szybko obniżają temperaturę, ale na krótki czas, można je zatem powtarzać co 1-2 godziny.
Temperatura w pokoju nie powinna być wyższa niż 18-20°C. Dziecko należy poić lekkim naparem zwykłej herbaty lub z kwiatu lipowego, mięty czy naparem z suszonych owoców malin, dzikiej róży, gdyż zaspokajają one pragnienie.
Leki z grupy salicylanów (np. Polopiryna S lub Sachol) można stosować u dzieci w postaci syropu. Każdorazowo przed podaniem leku dawkę należy skonsultować z lekarzem. Salicylany nie są jednak zalecane w przebiegu chorób infekcyjnych poniżej 12 roku życia. Podawanie salicylanów może bowiem u niektórych dzieci wywołać ciężką, często śmiertelną chorobę nazywaną zespołem Reye’a (uszkodzenie wątroby i mózgu).
Zamiast salicylanów zaleca się stosować przeciwgorączkowo Paracetamol.
U małych dzieci do 3 roku życia w przebiegu wysokiej gorączki mogą wystąpić drgawki gorączkowe.

Bóle brzucha

U dzieci bóle brzucha występują często, w każdym okresie ich życia, nawet już u noworodków. Mogą one:
●  występować jako dolegliwości przebiegające ostro, łagodnie lub przewlekle, jako jedyny objaw chorobowy lub w połączeniu z innymi;
●  być objawem w przebiegu chorób internistycznych lub chirurgicznych;
●  stanowić dolegliwości niegroźne dla dziecka;
●  być również objawem chorób zagrażających jego życiu.
Bóle brzucha są często powodem pomyłek diagnostycznych w wielu ostrych chorobach jamy brzusznej.
W pierwszych tygodniach życia dziecka są najczęściej wywołane niestrawnością lub kolką jelitową (gazową), a u starszych niemowląt przyczyną ich występowania może być przejedzenie.
U młodszych dzieci bóle brzucha towarzyszyć mogą schorzeniom narządów klatki piersiowej, są objawem w przebiegu zapalenia płuc, w ostrej niedomodze serca, a także w przebiegu przeziębienia, zapalenia ucha środkowego, zatok przynosowych, a więc chorób zlokalizowanych pierwotnie poza jamą brzuszną, jak również w schorzeniach jamy brzusznej.
Wiele zakażeń wirusowych atakujących na początku układ oddechowy rozszerza się na układ pokarmowy i wywołuje zakażenia żołądka i jelit, które przebiegają z bólami brzucha, wymiotami i biegunką.
Zatrucia pokarmowe, określane potocznie błędami dietetycznymi, a spowodowane spożyciem potraw zanieczyszczonych substancjami toksycznymi (jak nieświeże mięso, pasztetówka, salceson czy też lody) mogą przebiegać z bólami brzucha połączonymi z wymiotami i biegunką.
Często przewlekłe bóle brzucha wywołane są pasożytami, a więc glistą ludzką, owsicą lub pierwotniakiem lamblią jelitową, żyjącym w drogach żółciowych. Inne przyczyny bólów brzucha to: zapalenie węzłów chłonnych brzusznych, występujące u małych dzieci, klinicznie imitujące zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie nerek i miedniczek nerkowych, kamica nerkowa, choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, choroby wątroby i dróg żółciowych, gorączka reumatyczna i wiele innych chorób.
Bóle brzucha mogą także występować u dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi: przed pójściem do szkoły i do dentysty, przed klasówką. U tych nadmiernie wrażliwych dzieci bóle brzucha połączone są z zaparciem i umiejscowione zazwyczaj w okolicy pępka.
U dzieci ostre bóle brzucha połączone z biegunką i wymiotami prowadzą szybko do odwodnienia ustroju i wymagają leczenia szpitalnego z zastosowaniem leczenia dożylnego.

Bóle głowy

Występują zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Im młodsze dziecko, tym większe są trudności wykrycia bólów głowy. Młodsze dzieci najczęściej reagują na ból płaczem, rzadko same informują o jego obecności, nie potrafią go zlokalizować, ani też określić jego charakteru, stąd łatwo jest przeoczyć ten objaw choroby. Pomocna jest wtedy obserwacja zachowania się dziecka. Najlepiej zrobi to matka. U dziecka bólom głowy towarzyszą: cierpiący wyraz twarzy, niepokój lub pokładanie się. Starsze dzieci potrafią już zlokalizować miejsce bólu, opisać jego charakter i częstość występowania.
Napadowe bóle głowy. Występują okresowo, a przyczyny ich powstawania są różnorodne. Prawie każda przewlekła choroba może powodować okresowe bóle głowy. U dzieci starszych mogą występować bóle migrenowe, zwłaszcza u dziewczynek. Niekiedy występują one rodzinnie. W migrenie ból głowy występuje nagle, obejmuje połowę głowy, jest intensywny i trwa kilka godzin. Najdotkliwsze uczucie bólu umiejscowione jest za gałką oczną i w tyle głowy. Napad rozpoczyna się często światłowstrętem, drżeniem gałek ocznych, łzawieniem, nudnościami, szumem w uszach i osłabieniem. Kończy się często wymiotami, może być powiązany ze zmianami ciśnienia atmosferycznego lub pogody. Dziecku z migreną należy zapewnić spokój oraz umieścić w zaciemnionym i zacisznym pokoju.
Leczenie farmakologiczne ustala lekarz.
Bóle głowy wywołane wadą wzroku. Wady wzroku (krótkowzroczność, niezborność) są często przyczyną okresowych bólów głowy u dzieci w wieku szkolnym. Charakteryzują się tym, że nie występują w okresach wolnych od nauki i często są wyrazem przemęczenia zajęciami szkolnymi. Dzieci z tymi zaburzeniami wymagają badania okulistycznego i ustalenia rodzaju wady. Dobranie odpowiednich okularów usuwa dolegliwości na stałe.
Leczenie. Każdy ból głowy, zwłaszcza powtarzający się lub utrzymujący dłużej, wymaga porady lekarskiej i nie można go lekceważyć.

Kaszel

Prawie każda choroba któregokolwiek odcinka układu oddechowego doprowadza do wystąpienia kaszlu, mniej lub bardziej intensywnego i charakterystycznego dla określonego umiejscowienia. U młodszych dzieci suchy i często powtarzający się kaszel oraz pochrząkiwanie, nasilające się zwłaszcza w nocy, występują w przewlekłym zapaleniu gardła i przewodów nosowych.
Kaszel napadowy i męczący. Występuje w krztuścu (kokluszu) i charakteryzuje się atakiem kaszlu, trwającym bez przerwy 30-60 sekund, którego dziecko nie jest w stanie przerwać. Napadowi towarzyszy zanoszenie się, charakterystyczne „pianie”, łapanie powietrza, czerwienienie twarzy, która staje się nabrzmiała, łzawienie, a z jamy ustnej wydobywa się ciągnąca wydzielina śluzowa. Po ataku dziecko jest zmęczone.
Chrypka i kaszel szczekający. Występują w zapaleniu krtani. W połączeniu ze świstem krtaniowym pogarsza się oddech, narasta duszność oraz niepokój dziecka. Stan taki wymaga szybkiej pomocy lekarskiej.
Kaszel uporczywy i przewlekły połączony z odpluwaniem większej ilości plwociny. Jest charakterystyczny dla rozstrzeni oskrzeli, po przebytej odrze i krztuścu. Jest on również typowy dla zespołu zatokowo-oskrzelowego – choroby, która rozpoczyna się zapaleniem zatok przynosowych, a w toku jej trwania dochodzi do rozszerzenia procesu zapalnego na oskrzela. Choroba może trwać tygodniami, kaszel jest uporczywy, leczenie mało skuteczne, dopiero usunięcie treści ropnej z zatok (przez laryngologa) powoduje poprawę i ustąpienie choroby.
Nagle pojawiający się kaszel u dziecka prawidłowo rozwijającego się, męczący i połączony z trudnościami oddychania wskutek utrudnionego dopływu powietrza występuje na skutek przytkania drzewa oskrzelowego ciałem obcym (plastikowe lub metalowe kuleczki, koraliki). Jest to stan niepokojący i wymaga natychmiastowej pomocy lekarza laryngologa.

Obrzęki

U dzieci obrzęki mogą występować jako zaburzenia dyskretne lub wyraźnie dostrzegalne, uogólnione lub miejscowe. Oto najczęściej występujące obrzęki w wieku dziecięcym.
Obrzęki pochodzenia nerkowego. Mogą być uogólnione i właśnie takie występują w nerczycy lipidowej. Umiejscowione są na nogach, twarzy, brzuchu i okolicy pasa biodrowego; są to obrzęki ciastowate. Obrzęki występują również w kłębuszkowym zapaleniu nerek. W tej chorobie są one dyskretne, a więc słabo dostrzegalne i zlokalizowane przeważnie na powiekach.
Obrzęki pochodzenia sercowego. Mogą występować w zaawansowanej niewydolności krążenia. Pojawiają się wówczas w okolicy kostek nóg u dzieci chodzących, a u dzieci leżących w okolicy lędźwiowej kręgosłupa.
Obrzęki zapalne. Występują także w reumatycznym zapaleniu stawów (w przebiegu tej choroby może dojść do zapalenia mięśnia sercowego) i charakteryzują się: obrzękiem wokół jednego lub kilku stawów, zaczerwienieniem skóry, zwiększonym jej uciepleniem, bolesnością i ograniczeniem ruchomości w stawie.
Obrzęki alergiczne. Są zlokalizowane w różnych częściach ciała i towarzyszą im zwykle różne swędzące wykwity skórne. Pojawiają się one nagle, a w wywiadzie chorobowym stwierdza się stan uczulenia na czynnik (alergen) pokarmowy lub wziewny. Mogą również występować po ukąszeniach przez komary lub inne owady, wówczas w miejscu ukąszenia powstaje zaczerwienienie, czasami z niewielką wybroczyną w centralnym jej punkcie.
Obrzęki głodowe. Występują u dzieci głodzonych, u których podaż białka i kalorii jest niewystarczająca w stosunku do ich zapotrzebowania w okresie wzrastania i rozwoju. Tego typu obrzęki spotyka się u dzieci w krajach słabo rozwiniętych ekonomicznie. Mogą one występować również u dzieci niegłodzonych w następstwie zaburzeń czynności przewodu pokarmowego, w przebiegu których dochodzi do strat białka ze stolcem lub moczem, o czym wspomniałem wcześniej.
Obrzęki miejscowe w obrębie twarzy. Występują w przebiegu krztuśca, a w obrębie szyi oraz okolicy podszczękowej przy stanach zapalnych węzłów chłonnych (limfatycznych), które również są powiększone. Zdarzają się w chorobach krwi, ziarnicy. W nagminnym zapaleniu przyusznic (świnka) charakterystyczny jest ciastowaty obrzęk w górnej części żuchwy i w dolnej okolicy ucha. Obrzęk powieki górnej z wysoką temperaturą i ropnym katarem występuje w zapaleniu komórek sitowych u młodszych i starszych dzieci. Obrzęk dolnej powieki, bóle głowy i wysoka temperatura wskazują na zapalenie zatoki szczękowej u starszych dzieci.
Obrzęki u dzieci są wskazaniem do zasięgnięcia porady lekarskiej, ponieważ niekiedy mogą być objawem poważnej choroby, wymagającej leczenia szpitalnego.

Wysypka skórna

Skóra jest odzwierciedleniem wielu procesów chorobowych i metabolicznych zachodzących w ustroju. Oglądając skórę dziecka, można uzyskać wiele informacji o jego stanie zdrowia.
Wysypka skórna. Charakteryzuje się drobnymi zlewającymi się pęcherzykami wypełnionymi przejrzystym płynem, może też występować na błonie śluzowej jamy ustnej. Wywołuje ją wirus opryszczki.
Półpasiec. Są to drobne wykwity pęcherzykowe wzdłuż przebiegu nerwów żebrowych, wywołane także przez wirusa.
Liszajec zaraźliwy. Charakteryzuje się występowaniem krost, a następnie strupów miodowej barwy, na podbródku i w okolicy ust.
Wysypka grudkowa. Ma wielkość od łebka szpilki do ziarna soczewicy, występuje w potówce, świerzbie i w liszaju mieszkowym (są to drobne rogowe grudki w okolicy mieszków włosowatych). Po ugryzieniu przez pchły, pluskwy, komary i inne owady pojawiają się na skórze różne wysypki. Mają one wygląd okrągłych czerwonych plamek z wyraźnym punkcikiem w środku, czasem bąbli. Są swędzące i czasami podobne do wysypki w chorobie zakaźnej lub w skazie krwotocznej.
Wysypki po lekach. Są częste, a ich wygląd jest różny (drobnoplamiste, pokrzywkowe, punkcikowate). Często sprawiają duże trudności w różnicowaniu z wysypkami w ostrych chorobach zakaźnych u dzieci (odra, różyczka, płonica). Wysypki występujące po ampicylinie, preparacie Biseptol są podobne do tych, jakie występują w przebiegu różyczki.
Zmiany krwotoczne. Występują na skórze w postaci małych lub większych wybroczyn, podbiegnięć krwawych lub dużych wylewów krwi do skóry tkanki podskórnej oraz w okolicy stawów. U dzieci są objawem skaz krwotocznych, których przyczyną są wrodzone lub nabyte niedobory określonych czynników biorących udział w procesie krzepnięcia krwi (skazy osoczowe), lub z powodu małej liczby płytek krwi (skazy małopłytkowe), a także uszkodzenia naczyń krwionośnych wywołane substancjami wyzwalanymi w procesie zakażenia (skazy naczyniowe). Tego rodzaju zmiany na skórze i błonach śluzowych wymagają bezwzględnej porady lekarza. Przykładem może być hemofilia, chorują tylko chłopcy, a przekazywana jest przez kobiety (matki).
Krwawienia lub wylewy mogą występować samoistnie, po niewielkim urazie lub zakażeniu. Często miejscem krwawienia jest ząb. Choroba wymaga leczenia szpitalnego i troskliwej opieki.
Plamica Schönleina i Henocha. Jest skazą naczyniową. U dzieci występuje w postaci skórnej (zmiany krwotoczne w skórze), stawowej (obrzęki, bolesność, wybroczyny wokół stawów), brzusznej (bóle brzucha czasami połączone z krwawieniami z przewodu pokarmowego), nerkowej (krwiomocz). Rozpoznanie choroby najczęściej ustala się na oddziale szpitalnym.
Plamica małopłytkowa. Pojawia się u dzieci jako postać samoistna lub po zakażeniach, po niektórych lekach, środkach chemicznych, w ciężkich chorobach krwi (np. w białaczce), w ostrych chorobach zakaźnych.

Piorunująca posocznica meningokokowa.

Szczególną postacią zmian krwotocznych na skórze jest pojawienie się wybroczyn, plamicy w przebiegu posocznicy meningokokowej (uogólnionego zakażenia) z wylewami krwawymi do nadnerczy. Początek choroby jest nagły, na skórze całego ciała pojawiają się punkcikowate wybroczyny i podbiegnięcia krwawe, szybko, z godziny na godzinę, narastające i przechodzące w plamicę. Objawom tym towarzyszy sinica połączona z bladością skóry.
W drobnych naczyniach tętniczych i żylnych oraz w naczyniach włosowatych skóry tworzą się mnogie skrzepy nasilające plamicę krwotoczną. Stan dziecka błyskawicznie pogarsza się, mogą wystąpić drgawki, zaburzenia świadomości, wysoka gorączka, bóle brzucha i inne objawy.
Plamica krwotoczna jest jednym z najbardziej alarmujących objawów i może znamionować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz inne objawy.
Każda plamica krwotoczna wymaga szybkiej pomocy lekarskiej.

Doc. dr hab. med. Czesław Szmigiel

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

GorączkaBóle brzuchaBóle głowyKaszelObrzękiWysypka skórnaPiorunująca posocznica meningokokowa.Źródło