Czynności narządu wzroku

Rola siatkówki i ośrodkowego układu nerwowego

Oko ludzkie przyrównuje się często do aparatu fotograficznego. Rolę układu optycznego pełnią przezroczyste tkanki oka, tj. rogówka, soczewka i ciało szkliste, przesłoną jest tęczówka z otworem źrenicznym, a błoną światłoczułą – siatkówka. W rogówce i soczewce następuje załamanie promieni świetlnych padających równolegle na oko. Skupiają się one na siatkówce, tworząc obraz świata zewnętrznego. Siatkówka nie jest jednakowa ze względu na różną budowę poszczególnych jej obszarów.
Siatkówkę, nerw wzrokowy i naczyniówkę możemy oglądać przez źrenicę za pomocą wziernika okulistycznego (badanie dna oka).
Wrażenia wzrokowe powstają dzięki złożonym, niezupełnie jeszcze poznanym, zachodzącym w komórkach siatkówki procesom, w czasie których energia światła zostaje przetworzona w energię elektryczną. Powstający bodziec nerwowy zostaje przekazany drogą wzrokową aż do płatów potylicznych mózgu. W ten sposób powstają wrażenia, na które składa się poczucie światła, rozpoznawanie barwy, kształtu, wielkości, położenia i ruchów oglądanych przedmiotów. Siatkówka jest częścią odbiorczą układu wzrokowego. Właściwy proces widzenia odbywa się w korze mózgowej, w której zachodzą złożone procesy właściwe ośrodkowemu układowi nerwowemu. Droga wzrokowa ma bardzo liczne połączenia z innymi obszarami mózgu, co umożliwia świadome widzenie świata zewnętrznego.

Ostrość wzroku

Najważniejszą częścią siatkówki jest plamka, zwana dawniej plamką żółtą, zbudowana z elementów światłoczułych, zwanych czopkami. Patrząc na jakiś przedmiot ustawiamy odruchowo gałki oczne tak, aby obraz przedmiotu padał na część plamkową siatkówki, najbardziej wrażliwą na bodźce świetlne. Im dalej od plamki, tym słabsza zdolność ostrego widzenia, co związane jest z inną budową obwodowych części siatkówki.
Ostrością wzroku nazywamy zdolność odróżnienia dwóch bardzo blisko siebie położonych punktów jako odrębnego wrażenia. Do badania ostrości wzroku na odległość i z bliska służą specjalne tablice, na których umieszczone są liczby, litery, rysunki przedmiotów i zwierząt lub powszechnie znanych symboli.

Pole widzenia

Jeśli patrzymy na dowolny punkt w przestrzeni, to oprócz niego widzimy naokoło, choć mniej wyraźnie, rozległą przestrzeń, którą nazywamy polem widzenia. Informuje ono o sprawności siatkówki i całej drogi wzrokowej. Pola widzenia obu oczu w znacznej części nakładają się na siebie. Badamy je za pomocą specjalnych przyrządów. W wielu chorobach narządu wzroku zarówno ostrość wzroku, jak i pole widzenia ulegają niekorzystnym zmianom.

Widzenie barw

Oko ludzkie przystosowane jest do widzenia tylko w pewnym zakresie widma – od barwy fiołkowej do czerwonej. Barwy te przechodzą bez przerwy jedna w drugą. Nie znamy jeszcze w pełni procesów zachodzących w siatkówce, które umożliwiają widzenie barw. Prawdopodobnie jednak podstawą ich widzenia jest obecność specyficznych barwników w czopkach.
Dlatego też barwy widzimy głównie częścią plamkową siatkówki, zawierającą tylko czopki (komórki zmysłowe siatkówki). Spotykamy się często z wrodzonym złym rozpoznaniem barw. Jest to wada dziedziczna, występująca w różnym stopniu aż u 8% mężczyzn i tylko u 0,5% kobiet. Najczęściej występuje ślepota na barwę czerwoną, rzadziej na zieloną i bardzo rzadko na fioletową. Ślepotę wrodzoną na barwy czerwoną i zieloną nazywa się popularnie daltonizmem.
Wiele osób źle rozróżniających barwy od urodzenia nie zdaje sobie sprawy z istnienia tej wady, zwłaszcza że na ogół ma prawidłową ostrość wzroku. Dopiero specjalne badania pozwalają na wykrycie odchyleń od normy.
Nabyta ślepota na barwy często jest konsekwencją chorób siatkówki, nerwu wzrokowego i drogi wzrokowej. Osoby źle rozpoznające barwy nie mogą wykonywać wielu zawodów.

Akomodacja i adaptacja oka

Układ optyczny ma zdolność przystosowania się do ostrego widzenia z różnych odległości. Czynność ta, nazywana akomodacją, polega na zmianie załamywania światła przez soczewkę. Dzięki skurczom i rozkurczom mięśnia rzęskowego soczewka staje się albo bardziej kulista, albo bardziej płaska, co umożliwia wyraźne widzenie na odległość i z bliska. Zdolność akomodacyjna oka, bardzo duża u dzieci i młodzieży, zmniejsza się u każdego człowieka już po 40 roku życia w związku ze starzeniem się ciała rzęskowego i soczewki. Objawia się to coraz gorszym widzeniem z bliska, trudnościami w czytaniu, uczuciem zmęczenia i bólu oczu, czasem przekrwieniem spojówek. Najlepszym sprawdzianem tego procesu jest odsuwanie od siebie przedmiotu, będącego w polu widzenia, w celu lepszego obejrzenia.
W celu wyrównania niedoboru akomodacji stosuje się odpowiednie szkła okularowe skupiające (ze znakiem +). Dobiera je lekarz okulista lub odpowiednio przeszkolony optyk. Siłę szkieł zwiększa się co kilka lat.
Adaptacją nazywamy zdolność oka do widzenia przy różnym natężeniu światła. Oko ludzkie ma bardzo dużą zdolność adaptacyjną, w nocy widzimy przy świetle gwiazd, a w dzień – w świetle słońca. Jest to możliwe dzięki światłoczułym komórkom siatkówki, tzw. pręcikom, w których znajduje się barwnik zwany purpurą wzrokową. Przemiany biochemiczne tego barwnika umożliwiają ogromne zwiększenie wrażliwości siatkówki (nawet do 100 tysięcy razy), dzięki czemu może ona odbierać bardzo słabe bodźce świetlne.
W różnych chorobach siatkówki i chorobach ogólnych, np. w awitaminozie A, dochodzi do zaburzeń adaptacji. Popularnie nazywa się je kurzą ślepotą. Chory źle widzi w słabym świetle, co uwidacznia się najsilniej po zachodzie słońca. Zdolność adaptacyjną siatkówki badamy za pomocą specjalnych aparatów. Osoby ze złą adaptacją nie mogą wykonywać wielu zawodów.
Nie rozpoznane zaburzenia akomodacji i tzw. wady wzroku często bywają przyczyną przewlekłych bólów głowy.

Prof. dr hab. med. Helena Żygulska-Mach

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować