Co to jest spirometria?

Spirometria jest podstawową techniką badania zaburzeń w układzie oddechowym. Pierwsze pomiary spirometryczne wykonał w Londynie w 1848 r. John Hutchinson – korzystając ze zbudowanego przez siebie spirometru.
Oznaczał on tzw. pojemność życiową – a więc maksymalną ilość powietrza zawartą w płucach pomiędzy maksymalnym wdechem i wydechem – i uznał jej przydatność jako czynnika prognostycznego.
W latach 40 i 50 XX stulecia – wprowadzono pomiary dynamiczne – w czasie maksymalnego wysiłku oddechowego. Od tamtych lat – spirometria zdobywała sobie coraz więcej zwolenników – a w ramach integracji europejskiej – pojawiły się pierwsze dokumenty dotyczące standaryzacji spirometrii – początkowo pod egidą Europejskiej Komisji Węgla i Stali, która była zaczątkiem EWG.
Zalecenia standaryzacyjne były cyklicznie nowelizowane – w tej chwili w kwestii wykonywania badań i ich interpretacji obowiązuje standard globalny – stanowisko wspólne Europejskiego Towarzystwa Oddechowego i Amerykańskiego Towarzystwa Klatki Piersiowej wydane w roku 2005. Polska wersja tego standardu ukazała się w Pneumonologii i Alergologii Polskiej.
Spirometria polega na pomiarze objętości i pojemności powietrza zawartego w płucach oraz prędkości przepływu powietrza przez drogi oddechowe w czasie wykonywania specyficznych (maksymalnych) manewrów oddechowych – głębokiego wdechu i wydechu.
W chwili obecnej – na rynku polskim znajduje się wiele typów spirometrów spełniających wymogi sprzętowe zdefiniowane w standardach. Są to urządzenia czasem proste – kosztujące kilka tysięcy złotych – a czasem rozbudowane zestawy wielofunkcyjne – wielokrotnie droższe. Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat spirometria przestała być domeną wysokospecjalistycznych szpitali, spotyka się je w większości gabinetów specjalistycznych chorób płuc, alergologicznych, jak i lekarza rodzinnego. Nie jest jednak jeszcze wykorzystywana w należytej skali.
Istotną cechą dwóch najpoważniejszych chorób zwanych obturacyjnymi – które stanowią poważny problem społeczny i ekonomiczny dla systemów opieki zdrowotnej – astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc a także – zaburzeniem spotykającym wieloletnich palaczy tytoniu – jest ograniczenie przepływu w drogach oddechowych (zwane obturacją – stąd wspólna nazwa dla tych jednostek chorobowych). Obturację stwierdza się właśnie przy pomocy spirometrii.
Ograniczenie prędkości przepływu powietrza w drogach oddechowych może mieć kilka źródeł: skurcz mięśni tworzących drogi oddechowe, zatykanie dróg oddechowych przez wydzieliny (śluz, ropę), zmiany elastyczności dróg oddechowych i otaczającego ich miąższu – co powoduje przy wzroście ciśnienia w klatce piersiowej ich zamykanie, a także (rzadziej) guzy uciskające drogi oddechowe z zewnątrz lub rosnące w ich świetle. Wtedy – na skutek spadku średnicy dróg oddechowych pojawia się utrudnienie (ograniczenie) przepływu powietrza.
Procedura oznaczania forsownych parametrów w badaniu układu oddechowego zasadza się na wykorzystaniu maksymalnego wysiłku oddechowego. Badany wykonuje maksymalny forsowny wdech, po którym następuje maksymalny, forsowny wydech trwający możliwe jak najdłużej – p. rys 1.
Zasada pomiaru parametrów układu oddechowego w czasie manewru forsownego (natężonego).
Rys 1. Zasada pomiaru parametrów układu oddechowego w czasie manewru forsownego (natężonego).
Jeżeli popatrzymy na zmiany objętości w czasie – procedura jest następująca: badany po kilku oddechach wykonuje maksymalny wydech, po którym następuje szybki maksymalny wdech (lewa, półokrągła część wykresu prawego); po którym następuje maksymalny, forsowny i trwający jak najdłużej wydech – charakterystyczna trójkątna część wykresu po prawej stronie.
Podstawowymi parametrami mierzonymi w ten sposób są: FVC – forsowna pojemność życiowa i FEV1 – objętość powietrza wydmuchanego z płuc w ciągu pierwszej sekundy forsownego wydechu. Inne parametry – jak np. maksymalne przepływy wdechowy (PIF) i wydechowy (PEF) mają mniejsze znaczenie.
Ponieważ badanie spirometryczne ma charakter wysiłkowy i maksymalny – nie wolno poprzestawać na pojedynczym wykonaniu procedury – aby upewnić się – że rzeczywiście wysiłek i zaangażowanie badanej osoby były maksymalne. W tym celu – zgodnie z zaleceniami wykonuje się co najmniej 3 poprawne próby a jeśli badany ma z tym kłopoty – to próby kolejne. Prawidłowe wykonywanie spirometrii opiera się na współpracy osoby badanej (musi chcieć) i badającej (musi umieć wykonać). Jest to kluczowy element – i być może z tych przyczyn spirometria jest w Polsce techniką niedowartościowaną.
Jak wspomniano – obturacja polega na ograniczeniu przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Ale – wskaźnikiem obturacji nie jest ilość powietrza wydmuchana z płuc podczas pierwszej sekundy forsownego wydechu – ale jaką część powietrza zawartego w płucach możemy wydmuchać w ciągu pierwszej sekundy – czyli stosunek FEV1/FVC. To on mówi o tym jaką część powietrza jesteśmy zdolni usunąć w ciągu pierwszej sekundy natężonego wydechu.
Osoby zdrowe są w stanie wydmuchać z płuc ok. 80% zawartego w nich powietrza w ciągu 1 sekundy. O obturacji zaś mówimy wtedy – kiedy wskaźnik FEV1/FVC obniży się poniżej dolnej granicy normy określonej w badaniach na populacjach osób zdrowych. Dolna granica normy zaś zależy od wieku badanych osób i z wiekiem się obniża. Można z pewnym uproszczeniem przyjąć, że dolna granica normy wynosi ok. 74-73 % dla trzydziestolatków i 65-63% dla osób siedemdziesięcioletnich. Jeśli więc badany pięćdziesięciolatek uzyskał w badaniu spirometrycznym FEV1/FVC = 55% to z pewnością ma obturację.
Oczywiście – samo stwierdzenie obturacji nie oznacza jeszcze konkretnej jednostki chorobowej. Ale zwykle stanowi wstęp do szczegółowego wywiadu i dodatkowych, poszerzonych badań diagnostycznych.
Badanie spirometryczne nie jest badaniem trudnym do wykonania, a ponieważ pojawienie się obturacji zwykle wyprzedza pojawienie się innych zmian charakterystycznych dla chorób układu oddechowego (zmiany w radiogramie klatki piersiowej, czy zadyszkę – początkowo podczas większego, a potem niewielkiego wysiłku) – nie powinno się odkładać decyzji o wykonaniu sobie spirometrii. Tym bardziej – że większość palaczy bagatelizuje ‘popularne’ objawy związane z paleniem – a więc kaszel i odkrztuszanie wydzieliny. Wskazania do wykonania tego badania są zresztą znacznie szersze, ale wiedza na ten temat u potencjalnych pacjentów, ale i lekarzy jest ciągle zbyt mała. Światowy Dzień Spirometrii stwarza unikalną okazję do zmiany tego stanu.
Źródło: www.ptchp.org
Aktualizacja: 2017-01-10

Ilustracje

Zasada pomiaru parametrów układu oddechowego w czasie manewru forsownego (natężonego).
Zasada pomiaru parametrów układu oddechowego w czasie manewru forsownego (natężonego).
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować