Ciąża – co warto wiedzieć

Ciąża to okres 9 miesięcy, w ciągu których organizm kobiety przechodzi diametralne zmiany zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Pojawia się wiele pytań, które zadają sobie obydwoje rodzice.

Rozpoznanie ciąży

Rozpoznanie wczesnej ciąży opiera się na objawach domyślnych, prawdopodobnych i pewnych.
●  Charakterystyczne objawy domyślne to: zatrzymanie miesiączki u kobiety regularnie dotychczas miesiączkującej, powiększenie i bolesność gruczołów sutkowych, poranne nudności i zwiększone wydzielanie śliny, zmiana łaknienia i częste oddawanie moczu.
●  Objawy prawdopodobne ciąży ocenia lekarz w czasie badania ginekologicznego i w wyniku badań dodatkowych, takich jak np. próba ciążowa na podstawie analizy moczu lub krwi kobiety ciężarnej, jak również utrzymywania się podwyższonej temperatury ciała po 21 dniu od jajeczkowania i braku miesiączki. Rozpoznanie ciąży można obecnie postawić na podstawie oznaczania w surowicy krwi swoistych hormonów (β-hCG) już w 2 tygodniu od zapłodnienia.Podejrzenie ciąży na podstawie dodatniej próby ciążowej, wykonywanej przez samą kobietę przy użyciu zestawów diagnostycznych dostępnych w aptekach, pomimo wysokiej jakości tych testów, powinno być potwierdzone w profesjonalnej pracowni i zweryfikowane przez lekarza. Brak takiego potwierdzenia może spowodować kłopoty z interpretacją ewentualnych zmian pojawiających się w późniejszym okresie ciąży.
●  Do pewnych objawów ciąży należy zaliczyć uwidocznienie w badaniu ultrasonograficznym jaja płodowego, co jest możliwe zwykle 2 tygodnie po zatrzymaniu miesiączki, a w okresie późniejszym – ok. 7-9 tygodnia ciąży możemy zobaczyć dziecko poruszające w łonie matki kończynami, z widocznym bijącym sercem. Pewnym objawem jest także stwierdzenie przez kobietę czynnych ruchów płodu od ok. 20 tygodnia ciąży (kobiety rodzące wielokrotnie mogą odczuwać ruchy ok. 2 tygodnie wcześniej), a także palpacyjne badanie części płodu lub wysłuchanie czynności serca płodu (częstość uderzeń serca płodu jest przeciętnie dwa razy szybsza od czynności serca matki).

Zmiany organizmu kobiety związane z ciążą

Macica kobiety nieciężarnej waży przeciętnie ok. 17 g, a pojemność jamy jest określana na ok. 10 ml lub mniej. W czasie ciąży macica przekształca się w organ o stosunkowo cienkiej mięśniowej ścianie zdolny pomieścić płód, łożysko oraz wody płodowe, i w okresie okołoporodowym przeciętnie osiąga pojemność ok. 5 l, a jej masa jest oceniana na ok. 1100 g.
Jajo płodowe w ciąży donoszonej składa się z płodu, o masie powyżej 2500 g (zwykle ok. 3-4 kg), długości ok. 50 cm, i popłodu (to znaczy: łożyska, pępowiny i błon płodowych). Płód pływa swobodnie w płynie owodniowym. Położenie płodu jest w 99% podłużne – to znaczy, że jego kręgosłup jest położony równolegle do kręgosłupa matki. Najczęściej (w 96%) częścią przodującą (tą, która będzie się rodziła jako pierwsza) jest główka, rzadziej (w 3%) miednica (pośladki) płodu. W ok. 1% przypadków występuje położenie poprzeczne lub skośne dziecka, to znaczy, że jego kręgosłup leży prostopadle lub skośnie do kręgosłupa matki. Prawidłowe rozpoznanie ułożenia dziecka w łonie matki jest bardzo istotne, gdyż niektóre odmiany wymagają rozwiązania operacyjnego.
Nerki u kobiety ciężarnej wykonują (jak wszystkie inne narządy) znacznie większą pracę. Na skutek ucisku powiększonej macicy i zmian hormonalnych dochodzi do niewielkiego utrudnienia w wypływie moczu, co łatwo może prowadzić do infekcji (stanu zapalnego) w drogach moczowych. (Ze względu na wagę problemu dokładniej omówiono go poniżej).
Praca przewodu pokarmowego ulega zwolnieniu zarówno dzięki zmianom hormonalnym, jak i powiększeniu macicy, co powoduje przesunięcie jelit i ucisk na nie, przesunięcie żołądka ku górze, co z jednej strony jest powodem zaparć, z drugiej – częstych, szczególnie w drugiej połowie ciąży, kwaśnych odbijań i „zgagi”. Wzrost ciśnienia w jamie brzusznej może być także przyczyną zaburzenia w odpływie krwi żylnej, co prowadzi do wystąpienia – często bardzo bolesnych – żylaków odbytu.
W czasie ciąży dochodzi także do pewnych zmian okulistycznych – zmienia się ciśnienie wewnątrzgałkowe, grubość rogówki, co w konsekwencji może prowadzić do dyskomfortu w noszeniu soczewek kontaktowych.
Tkanki popłodu zapewniają prawidłową wymianę substancji między matką a płodem.
Łożysko, którego średnia masa wynosi ok. 400-500 g, łączy matkę i dziecko i przez nie głównie dokonuje się wymiana. Spełnia też rolę gruczołu dokrewnego wydzielania wewnętrznego o charakterze hormonalnym, który powoduje zmiany ogólnoustrojowe u kobiety w ciąży, widoczne jako zwiększone uwodnienie i pigmentacja, często rozstępy skórne, jak również wzmożony wzrost włosów.
Ogólnie można powiedzieć, że organizm kobiety ciężarnej wykonuje ogromną pracę polegającą na stworzeniu prawidłowych warunków dla rozwoju dziecka. Zwiększona praca organizmu wiąże się z koniecznością zapewnienia prawidłowego transportu substancji odżywczych oraz produktów przemiany materii. Stąd w ciąży dochodzi do zatrzymania wody, co objawia się występowaniem niewielkich obrzęków i jest stanem prawidłowym. Zatrzymanie wody powoduje również „rozwodnienie” krwi, a wartości stwierdzane w badaniach sugerują niewielkiego stopnia niedokrwistość u kobiet ciężarnych. Stan taki jest do pewnych, określonych wartości prawidłowy, ale wymaga częstej kontroli, aby w odpowiednim czasie, przy wystąpieniu patologii, rozpocząć właściwe leczenie.
Dzięki sprawnemu funkcjonowaniu łożyska dziecko otrzymuje z organizmu matki wszystkie potrzebne do wzrostu związki, nawet kosztem jej zdrowia. Sytuacja taka występuje czasami przy niskiej podaży wapnia, gdzie dochodzi do znacznego osłabienia uzębienia, lub innych poważnych powikłań ciąży. Zbyt mały dowóz żelaza jest z kolei powodem niedokrwistości u matki.

Czas trwania ciąży

Ciąża jest procesem dojrzewania człowieka od poczęcia do uzyskania zdolności do samodzielnego życia poza łonem matki, stąd czas jej trwania jest indywidualny i dla każdego człowieka inny. Na podstawie długotrwałej obserwacji można powiedzieć, że trwa średnio 281 dni (czyli 40 tygodni lub 10 miesięcy księżycowych) w zakresie prawidłowego czasu trwania od 259 do 303 dni.
Dawniej w celu wyznaczenia orientacyjnej daty porodu stosowano regułę Negellego, która dla kobiet miesiączkujących regularnie co 28 dni wygląda następująco:
termin porodu = data pierwszego dnia ostatniej miesiączki – 3 miesiące + 7 dni
W przypadkach odstępów między miesiączkami dłuższych lub krótszych niż 28 dni reguła ta powinna być odpowiednio skorygowana.
Na podstawie badań statystycznych stwierdzono jednak, że tylko 5% kobiet rodzi w dniu wyznaczonym regułą Negellego, natomiast u pozostałych 95% dochodzi do zakończenia ciąży w okresie do 21 dni przed lub 21 dni po terminie wyznaczonym tą regułą. Istnieje kilka różnych sposobów wyznaczania terminu porodu, gdyż, jak wiadomo, każda ciąża ma własny, indywidualny czas trwania. Doświadczony położnik jest w stanie dość dokładnie ocenić wielkość dziecka na podstawie poprawnie zebranego wywiadu i klinicznego badania położniczego, niemniej najdokładniejsza metoda to ocena ultrasonograficzna (USG), szczególnie wykonana w początkowym okresie ciąży (pierwsze 12 tygodni ciąży). Kilkakrotnie, w odpowiednim odstępie czasowym wykonane pomiary określonych części ciała dziecka pozwalają ocenić szybkość jego wzrostu w łonie matki i po odpowiedniej analizie komputerowej dość dokładnie wyznaczyć spodziewany termin porodu, jak również spodziewaną przy porodzie masę ciała dziecka. Prawidłowe zatem wyznaczenie terminu porodu, oparte na wielowymiarowej analizie, połączone z obserwacją wewnątrzmaciczną stanu płodu, pozwala na bezpieczne doprowadzenie do zakończenia ciąży, najczęściej w sposób naturalny, jednocześnie zmniejszając liczbę urazów, na jakie może być narażone dziecko.
Objawem zapowiadającym zbliżanie się porodu jest obniżenie dna ciężarnej macicy, obserwowane na 2 do 3 tygodni przed wystąpieniem czynności porodowej. Kobieta odczuwa to jako łatwiejsze oddychanie i zmniejszenie nacisku na żołądek. Na 2 do 3 dni przed porodem może nastąpić odejście, z kanału szyjki macicy, czopu śluzowego w postaci 2 do 3 ml gęstego białego, zabarwionego brązowo lub krwisto śluzu (ciężarna obserwuje wzmożoną wydzielinę z pochwy). Regularna czynność skurczowa mięśnia macicy, czyli tzw. skurcze porodowe, występujące co ok. 10 minut, lub odejście wód płodowych pozwalają w warunkach domowych rozpoznać początek porodu i wymagają zgłoszenia się do ośrodka, w którym nastąpi rozwiązanie.

Zachowanie się i odżywianie kobiety w ciąży

Tryb życia kobiety w ciąży
Powinien być uregulowany, a jednocześnie pozbawiony wpływu czynników szkodliwych, nadmiernych wysiłków fizycznych i stresów psychicznych. Wskazany jest codzienny ruch na świeżym powietrzu. Sen o stałych porach nie powinien być krótszy niż 8 godzin. Należy bezwzględnie przestrzegać zakazu palenia tytoniu i picia alkoholu, gdyż są to dla dziecka bardzo szkodliwe czynniki. Współżycie płciowe jest zależne zarówno od potrzeb partnerów (często ulegają zmianie w ciąży), jak i od przebiegu ciąży. Jakiekolwiek zagrożenie ciąży, a także tzw. obciążony wywiad położniczy (np. poronienia samoistne, porody przedwczesne w wywiadzie), powinny spowodować zaprzestanie aktywności płciowej. Zgodnie z niektórymi poglądami wstrzemięźliwość płciowa powinna obowiązywać w okresie ostatnich 6 tygodni przed spodziewanym porodem, ale nie jest to bezwzględnie wskazane. Kąpiele w wannie są niekorzystne, natomiast wskazane są natryski o temperaturze ok. 37°C, o małym ciśnieniu wody. Srom i okolice odbytu należy utrzymywać w czystości przez częste podmywanie wodą z mydłem (najlepiej zwykłym).
W czasie ciąży występują często zaparcia stolca, dlatego też należy spożywać więcej świeżych owoców, jarzyn oraz pełnoziarnisty chleb. Nie zaleca się silnych środków przeczyszczających, ale stosowanie np. czopków glicerynowych może być pomocne.

Ubiór kobiety ciężarnej

Ubiór powinien być dostosowany do warunków klimatycznych, a ubranie „luźne”, wygodne, nie uciskające piersi i brzucha (polecamy szelki). Obuwie powinno być wygodne, dobrze trzymające się stopy, na szerokim i niewysokim obcasie. Ten ostatni warunek jest bardzo istotny, gdyż zmieniająca się objętość jamy brzusznej połączona ze zmianami hormonalnymi powoduje odkształcenia kręgosłupa, stąd noszenie obuwia np. na wysokim obcasie może być przyczyną urazów.
Większość kobiet jest w stanie pracować w ciąży, ale zmiany w organizmie często wymagają innego sposobu życia. Jest to poniekąd związane z przyrostem masy ciała, który wynosi przeciętnie od 200 do 500 g w tygodniu (w ciągu całej ciąży nie powinien być większy niż 11,5-16 kg), a także z powiększaniem się ciężarnej macicy, co w konsekwencji prowadzić może do zmiany w pracy kręgosłupa i znacznych dolegliwości o typie ucisku na nerwy (np. rwa kulszowa). Często dochodzi też do powstania żylaków miednicy mniejszej i kończyn dolnych. Wskazane jest, aby kobieta ciężarna przez odpowiedni dobór ćwiczeń zmniejszała dolegliwości, nauczyła się relaksu i opanowała zasady prawidłowego oddychania, co okaże się niewątpliwie przydatne w czasie porodu, gdyż z jednej strony poprawia komfort dziecka w tym czasie, a z drugiej może działać relaksująco na rodzącą. W przypadku zmian żylakowatych kończyn dolnych wskazany jest kontakt z lekarzem położnikiem prowadzącym kobietę w ciąży, niemniej np. codzienny kilkugodzinny odpoczynek z nogami uniesionymi ku górze zwykle łagodzi dolegliwości. Przy zaawansowanych zmianach żylakowatych konieczne może okazać się stosowanie odpowiednio dobranych pończoch uciskowych. Opisany poprzednio wypoczynek z kończynami dolnymi uniesionymi ku górze często jest także pomocny przy bolesnych skurczach mięśni nóg.
W tym ostatnim jednak przypadku może występować niedobór niektórych pierwiastków, a więc wymagane jest wykonanie odpowiednich badań, a uzupełnienie braków można skorygować odpowiednią dietą lub podaniem brakujących substancji.

Żywienie

Żywienie kobiety od początku ciąży powinno być pełnowartościowe i zawierać wszelkie niezbędne składniki potrzebne do budowy tkanek dziecka, powinno zawierać odpowiednią ilość białka, węglowodanów i tłuszczów, szczególnie nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin, składników mineralnych. Należy unikać przekarmiania, o co tak czasem łatwo z powodu nadmiernej troskliwości rodziny. Prawidłowy przyrost masy ciała w ciąży wynosi przeciętnie od 11,5 do 16 kg. Kobiety ciężarne z niedowagą przed ciążą powinny bardziej zwiększyć masę ciała (w granicach 12,5 do 18 kg), natomiast u kobiet z nadwagą przyrost masy ciała powinien być mniejszy (7 do 15 kg).
W pierwszym trymestrze ciąży, ze względu na często występujące nudności lub wymioty, posiłki należy spożywać często, 7-10 razy dziennie, ale w małych ilościach. Często można wypić szklankę zimnego mleka (słodkiego lub w postaci jogurtu, kwaśnego mleka, maślanki) lub soku owocowego. Należy unikać ostrych przypraw.
Od drugiego trymestru ciąży, ze względu na szybki wzrost płodu, należy zwiększyć ilość pełnowartościowego białka, zawartego w mleku, serach, wędlinach, rybach i mięsie (szczególnie chudym), ale można zmniejszyć ilość posiłków do 4-5 dziennie. Tłuszcze należy spożywać w ilościach umiarkowanych, pamiętając, że ich nadmiar powoduje otyłość, a w okresie ciąży kobieta nie powinna przytyć więcej niż 15% masy ciała z okresu przed ciążą. Należy również zmniejszyć przyjmowanie węglowodanów (cukrów i słodyczy) na korzyść owoców i warzyw – zawierających (podobnie jak produkty zbożowe) błonnik niezbędny w procesie trawienia i zapobiegający zaparciom. Spożycie 1/2 litra mleka dziennie prawie zaspokaja zapotrzebowanie na wapń i fosfor, a jest uzupełniane przez jaja, brukselkę, marchew i buraki. Kobieta ciężarna powinna spożywać 4 duże owoce (np. jabłka, pomarańcze) dziennie. Niedobory żelaza należy uzupełniać przez spożywanie najłatwiej przyswajalnych produktów zawierających ten pierwiastek, a więc żółtek, wątroby, ziemniaków i owoców, niemniej często okazuje się, że konieczne jest uzupełnianie żelaza, szczególnie w drugiej połowie ciąży, gdy zapotrzebowanie wzrasta. Całodzienne posiłki powinny uwzględniać zapotrzebowanie na witaminy. Dodatkowe podawanie składników mineralnych i witamin powinno się odbywać pod ścisłą kontrolą położnika, gdyż np. dieta często nie pokrywa zapotrzebowania ustroju kobiety ciężarnej na żelazo, a w niektórych regionach także i na jod, stąd konieczność podawania tych związków. Podanie natomiast zbyt dużych dawek witamin, np. z grupy A, D lub nawet C, może prowadzić do uszkodzenia dziecka, stąd dużą ostrożność należy zachować przy podawaniu kobiecie ciężarnej preparatów wielowitaminowych.
Podstawą żywienia w ciąży powinna być dieta bogatobiałkowa, z małą ilością spożywanej soli, dodatkiem składników mineralnych i ograniczeniem płynów w ostatnim trymestrze. Wskazane jest dzielenie racji dziennej na trzy duże posiłki, tj. śniadanie, obiad i kolację, i 2 mniejsze – drugie śniadanie i podwieczorek.
Występujące u części kobiet ciężarnych kwaśne odbijania (zgaga) są spowodowane cofaniem się kwaśnej treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Aby uniknąć dolegliwości, należy po każdym posiłku przez kilkanaście minut odpocząć w pozycji półsiedzącej. Jeśli nie występuje poprawa, można stosować naturalne środki alkalizujące (mleko) lub powszechnie dostępne preparaty zobojętniające.

dr hab. Krzysztof Rytlewski, prof. dr hab. Zbigniew Zdebski

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować