Choroba zwyrodnieniowa stawów – problem cywilizacyjny

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest przewlekłą chorobą o postępującym charakterze i nieustalonej jak dotychczas patogenezie. Może dotyczyć jednego lub kilku stawów. Ujawnia się najczęściej między 40 a 60 rokiem życia, dotyka więc osoby aktywne życiowo i zawodowo. Aż u 10-20% z nich powoduje istotne ograniczenie sprawności.
W Stanach Zjednoczonych choroba zwyrodnieniowa stawów stanowi drugą po chorobie niedokrwiennej serca przyczynę niezdolności do pracy. Jest powodem 95% interwencji lekarskich związanych z chorobami stawów.
Szacuje się, że choroba zwyrodnieniowa stawów dotyczy około 2 milionów Polaków. Zmiany histopatologiczne w chrząstkach stawowych stwierdza się u wszystkich osób po 55 roku życia. U 80% z nich występują zmiany w obrazie radiologicznym stawów.
Choroba zwyrodnieniowa nie jest wyrazem starzenia się stawu. Choć procesy starzenia się organizmu sprzyjają jej rozwojowi, to same w sobie nie są odpowiedzialne za wystąpienie choroby. Jest ona uwarunkowana działaniem licznych czynników biologicznych i mechanicznych, uwarunkowanych genetycznie i środowiskowo (np. wad postawy, otyłości, wymuszonej postawy podczas pracy, drobnych, ale powtarzających się urazów, masywnych obrażeń, współistniejących chorób, wyczynowego uprawiania sportu, długotrwałego unieruchomienia). Wszystkie wymienione uwarunkowania zaburzają równowagę pomiędzy procesami niszczenia i naprawy chrząstki stawowej oraz podchrzęstnej warstwy kości.
Choroba zwyrodnieniowa dotyczy wszystkich elementów tworzących staw: chrząstki stawowej, podchrzęstnej, błony maziowej, torebki stawowej i więzadeł stawowych.
Chrząstka pokrywająca powierzchnie stawowe kości pełni kluczową rolę w fizjologii stawu. Jest strukturą pozbawioną unerwienia i unaczynienia. Składa się z komórek, włókien kolagenowych i proteoglikanów. Chrząstka jest odżywiana przez płyn stawowy. Przenikanie substancji odżywczych odbywa się podczas ruchu, a przerywany ucisk stymuluje prawidłową produkcję proteoglikanów.
Chrząstka jest pierwszą struktura stawową, uszkadzaną w przebiegu choroby zwyrodnieniowej. Początkowo dochodzi do jej pogrubienia na skutek obrzęku i do zwiększenia zawartości wody i proteoglikanów. Następnie chrząstka stopniowo staje się coraz cieńsza i traci swe właściwości biomechaniczne, aż do całkowitego jej zniszczenia i odsłonięcia powierzchni stawowej kości.
W przebiegu choroby zwyrodnieniowej, w błonie maziowej produkowane są cytokiny prozapalne. Są one wydzielane do płynu stawowego. Nasilają destrukcję chrząstki i kości oraz powodują gromadzenie się w stawie wysięku. W podchrzęstnej warstwie kości powstają torbiele zwyrodnieniowe (geody). Dochodzi też do jej zagęszczenia (sklerotyzacji), a na granicy chrzęstno-kostnej tworzą się odczyny wytwórcze (osteofity). Torebka stawowa i więzadła ulegają pogrubieniu, tracą swą elastyczność i przestają spełniać funkcję ochronną dla stawu.
Choroba zwyrodnieniowa najczęściej dotyczy dużych stawów (stawy kolanowe, stawy biodrowe). Wiodącym objawem jest ból o różnym natężeniu, pojawiający się wyłącznie w trakcie ruchu w stawie. Jest on najsilniejszy po okresie bezruchu (ból startowy) i stopniowo maleje w trakcie kolejnych ruchów. Bólowi towarzyszy uczucie sztywności, także zmniejszające się podczas wykonywania ruchów.
Około 15% populacji w wieku 35-70 lat cierpi z powodu zmian zwyrodnieniowych kolan (gonartrozy). Szczególnie bolesny jest ruch podczas schodzenia ze schodów. Ruchom zginania i prostowania kolana towarzyszyć może wyczuwalne lub nawet słyszalne trzeszczenie. W miarę postępu choroby dochodzi do:
– zaburzenia osi kończyny (kolano szpotawe lub koślawe),
– niestabilności kolana – wskutek zniszczenia wiązadeł pobocznych,
– utrwalenia przykurczu zgięciowego,
– zaniku otaczających mięśni – głównie mięśnia czworogłowego uda,
– powstania w dole podkolanowym torbieli z płynem – tzw. cysty Bakera.
Drugim co do częstości zajęcia przez proces zwyrodnieniowy jest staw biodrowy. Ograniczenie ruchomości w tym stawie pojawia się stosunkowo szybko. Najwcześniej ograniczona jest rotacja wewnętrzna oraz przeprost. Zanikają mięśnie pośladkowe, dochodzi do względnego skrócenia kończyny. Czynnikiem, który szczególnie predysponuje do rozwoju koksartrozy (choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego) i jej wystąpienia w młodym wieku, jest nierozpoznana w dzieciństwie i nieleczona wrodzona dysplazja stawu biodrowego.
Lokalizacją choroby zwyrodnieniowej, znacznie upośledzającą codzienną aktywność pacjentów, jest zajęcie stawów rąk. Dłonie są bolesne i sztywne, palce ulegają zniekształceniu. Nad stawami pojawiają się guzki (guzki Boucharda – nad stawami międzypaliczkowymi bliższymi, guzki Heberdena – nad stawami międzypaliczkowymi dalszymi).
Częste jest także zajęcie przez chorobę zwyrodnieniową stawów kręgosłupa.
Większość pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów jest wrażliwa na warunki atmosferyczne. Chorzy silniej odczuwają bóle w niskiej temperaturze oraz przy dużych zmianach temperatury, wilgotności i ciśnienia atmosferycznego.
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów jest trudne, wielotorowe i wymaga dużego zaangażowania pacjenta. Działanie niefarmakologiczne ma zapobiegać dalszemu rozwojowi choroby i destrukcji stawów. Polega na redukcji masy ciała (każdy zbędny kilogram to niepotrzebne obciążenie uszkodzonego stawu), codziennej gimnastyce (ćwiczenia w odciążeniu i izometryczne), rekreacyjnym uprawianiu sportu (pływanie, rower), kompleksowym leczeniu sanatoryjnym z balneoterapią oraz fizykoterapią (krioterapia, elektroterapia, kinezyterapia). Istotne jest prawidłowe zaopatrzenie ortopedyczne, mające uchronić pacjenta przed dalszym pogłębianiem zmian stawowych (laska, kule, balkonik, wkładki do obuwia, stabilizatory stawów).
Leczenie farmakologiczne może być stosowane ogólnie lub miejscowo. Musi być jednak prowadzone równocześnie z szerokim postępowaniem niefarmakologicznym. Wśród leków stosowanych ogólnie znajdują się środki przeciwbólowe oraz objawowe leki długodziałające (SYSADOA), które wpływają na metabolizm chrząstki oraz działają chondroprotekcyjnie (chronią chrząstkę), poprzez stymulację syntezy proteoglikanów i hamowanie produkcji cytokin pozapalnych. Do SYSADOA należą: siarczan glukozaminy, siarczan chondroityny, piaskledina (niezmydlające się oleje z awokado i soi, połączone z witaminą E), wyciągi z imbiru, kwas hialuronowy oraz diacereina. Z uwagi na najmniejszą ilość powikłań ze strony przewodu pokarmowego, podstawowym lekiem przeciwbólowym jest paracetamol. Współistniejące zapalenie zajętego stawu jest wskazaniem do zastosowania środka z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych. Leki z tej grupy wykazują również działanie przeciwbólowe.
Miejscowo można stosować:
– maści z kapsaicyną – zwiększają przekrwienie danej okolicy,
– preparaty niesterydowych leków przeciwzapalnych – przy zastosowaniu miejscowym można uniknąć ich szkodliwego działania ogólnego oraz na przewód pokarmowy,
– iniekcje dostawowe sterydów – w celu opanowania stanu zapalnego,
– iniekcje hialuronianów – usunięcie zmienionego chorobowo płynu stawowego i zastąpienie go preparatem leczniczym.
Zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe bioder i kolan, powodujące trwałe upośledzenie sprawności ruchowej, i/lub występowanie bólów, pomimo leczenia farmakologicznego, to wskazania do rozważenia leczenia operacyjnego, czyli wymiany stawu na sztuczny (endoprotezoplastyka stawu). Jest to leczenie kosztowne i – jak każdy duży zabieg operacyjny – stwarzające ryzyko dla pacjenta. Wymaga też długotrwałej i kosztownej rehabilitacji. Często jednak przywraca sprawność i poprawia jakość życia chorych.
Należy pamiętać, że pacjent z chorobą zwyrodnieniową stawów jest dotknięty przewlekłą chorobą. Zmaga się on z przewlekłym bólem i ograniczeniem sprawności ruchowej, a co za tym idzie – z problemami socjalno- bytowymi; Chory jest zazwyczaj uzależniony od pomocy osób trzecich, a w rezultacie – obarczony również problemami natury psychologicznej.
Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Grzegorz Rozumek, lek. med. Dominika Klementowska

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować